جنگل‌های بارانی استوایی، که نیمی از تنوع زیستی جهان را در خود جای داده‌اند، نقشی حیاتی در تثبیت اقلیم زمین ایفا می‌کنند. این جنگل‌ها هر ساله تقریباً به اندازه کل دی‌اکسیدکربنی که قاره اروپا منتشر می‌کند، جذب می‌کنند. اما پیچک‌ها (مانند گل ساعت و گونه‌های دیگر)، روز به روز کنترل بیشتری بر این جنگل‌ها به دست می‌گیرند.
«پیچک‌ها می‌توانند درختان را خفه و نابود کنند. زمانی که غالب می‌شوند، جنگل خفه می‌شود و بیشتر پیچک‌ها هستند که بر روی درختان افتاده رشد می‌کنند.»
— مارکو ویسر، بوم‌شناس از دانشگاه لیدن، مؤسسه علوم زیست‌محیطی
رشد پیچک‌ها؛ همانند بیماری‌های واگیردار
در سال ۲۰۱۶، مارکو ویسر در طول دوره دکترای خود، نخستین مدل‌سازی از گسترش پیچک‌ها را با استفاده از روش‌هایی مشابه تحقیقات بیماری‌های عفونی انجام داد. وی می‌گوید:
«پیچک‌ها – مانند گل ساعت و بسیاری از گونه‌های دیگر – همانند کرم‌های انگلی عمل می‌کنند. آن‌ها منابع درختان را مصرف می‌کنند و می‌توانند نرخ مرگ‌ومیر درختان را بیش از دو برابر افزایش دهند.»
افزایش جهانی پیچک‌ها؛ فراتر از آمریکای جنوبی
بررسی فراگیر مطالعات جهانی
تا پیش از این تصور می‌شد که افزایش پیچک‌ها مشکلی محلی در آمریکای جنوبی و لاتین است. اما “مانوئلا روئدا-تروخی‌یو”، دانشجوی دکترا تحت نظارت ویسر، با مرور صدها مطالعه در این زمینه، تصویری نگران‌کننده‌تر ارائه داده است.
«هم‌اکنون بیش از ۳۰ سال است که یک همه‌گیری پیچک‌ها در جریان است و میزان شیوع آن‌ها هر دهه بین ۱۰ تا ۲۴ درصد افزایش یافته است.»
پیامدهای فاجعه‌بار در جنگل‌های استوایی
این روند نه‌تنها در قاره آمریکا، بلکه در سراسر جنگل‌های استوایی جهان دیده می‌شود. در مناطقی که پیچک‌ها دست بالا را پیدا کرده‌اند، باززایی طبیعی جنگل متوقف می‌شود و ظرفیت ذخیره کربن می‌تواند تا ۹۵٪ کاهش یابد.
«این کاهش تقریباً معادل جنگل‌زدایی است.»
— ویسر
دی‌اکسیدکربن؛ عامل اصلی سلطه پیچک‌ها
رشد تقویت‌شده در محیط‌های پرکربن
افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن در جو، یکی از عوامل کلیدی در رشد شدید پیچک‌هاست. ویسر می‌گوید:
«تمام گیاهان در حضور CO₂ بیشتر، سریع‌تر رشد می‌کنند، اما پیچک‌ها مزیت بیشتری دارند. آن‌ها سرمایه‌گذاری ساختاری نمی‌کنند، بلکه از درختان به عنوان تکیه‌گاه استفاده می‌کنند و برگ‌هایشان نیز با انرژی و مواد مغذی کمتری تولید می‌شود.»
درختان باید تنه‌های محکمی برای رسیدن به نور بسازند، اما پیچک‌ها تنها کافی‌ست از درختان اطراف بالا روند و در تاج درختان، برگ‌های خود را گسترده کنند و نور را از درختان بدزدند.
ردیابی پیچک‌ها از فضا
تصاویر ماهواره‌ای و تفاوت‌های آشکار
در مطالعه‌ای جدید که در ژورنال Ecology منتشر شده، ویسر و تیمش (با همکاری دانشمندانی از آمریکا و بریتانیا) نشان داده‌اند که پیچک‌ها از فضا قابل شناسایی‌اند. ویسر مدل‌های ریاضی طراحی کرد تا تعامل نور با برگ‌های پیچک را پیش‌بینی کند.
برای تأیید این مدل‌ها، تیم تحقیقاتی با استفاده از جرثقیل‌هایی به نوک درختان در پاناما رفتند و ویژگی‌های برگ‌ها را مستقیماً اندازه‌گیری کردند.
تفاوت‌های ساختاری برگ پیچک‌ها
برگ‌های پیچک در دو ویژگی کلیدی با برگ‌های درخت متفاوت هستند:
- بازتاب بیشتر نور و تابش مادون قرمز
- قرارگیری تخت‌تر و ایجاد پوششی متراکم و مات
«پیچک‌ها کاملاً خودمحور هستند. برگ‌های درختان به گونه‌ای قرار می‌گیرند که نور به همسایه‌های پایینی نیز برسد، اما پیچک‌ها تقریباً هیچ نوری باقی نمی‌گذارند.»
— ویسر
این ویژگی‌ها باعث شده تا پوشش پیچک‌ها در تصاویر ماهواره‌ای به‌وضوح قابل مشاهده باشد. اکنون که مشخص شده چرا این پوشش‌ها در فضا قابل رؤیت هستند، می‌توان تکنیک‌های هدفمندی برای نقشه‌برداری از گسترش آن‌ها در سراسر جهان توسعه داد.
آیا باید پیچک‌ها را قطع کنیم؟
مداخله انسانی؛ راه‌حل یا تهدیدی تازه؟
با توجه به تأثیرات مخرب پیچک‌ها، این پرسش مطرح می‌شود: آیا باید برای حفاظت از جنگل‌ها آن‌ها را قطع کنیم؟ ویسر هشدار می‌دهد:
«نباید تا زمانی که نقش اکولوژیک پیچک‌ها را کاملاً درک نکرده‌ایم، مداخله کنیم. آن‌ها در تمام طول سال میوه می‌دهند و برای برخی از گونه‌های نادر میمون‌ها و پرندگان حیاتی هستند.»
راه‌حل پایدار؛ مقابله با تغییرات اقلیمی
هرچند پیچک‌ها تهدیدی برای ذخیره‌سازی کربن و بازسازی جنگل‌ها هستند، اما نقشی مهم در حمایت از حیات‌وحش دارند. بنابراین حذف گسترده آن‌ها ممکن است آسیب‌های دیگری به همراه داشته باشد. ویسر بر راه‌حلی بلندمدت تأکید دارد:
«تنها اقدام ضروری، متوقف‌کردن تغییرات اقلیمی است. کاهش CO₂ به‌طور طبیعی روند رشد پیچک‌ها را نیز کند می‌کند.»
چالشی جهانی در حال شکل‌گیری
افزایش سلطه پیچک‌ها در جنگل‌های استوایی، چالشی پیچیده در برابر حفاظت از تنوع زیستی محسوب می‌شود. این پیچک‌ها گونه‌های مهاجم نیستند، بلکه بخش طبیعی از جنگل‌ها هستند. با این حال، تغییرات انسانی در جو زمین، تعادل را به نفع آن‌ها بر هم زده و پیامدهایی گسترده به‌همراه داشته است.
امروزه با کمک فناوری‌های ماهواره‌ای و تحقیقات میدانی، دانشمندان بهتر از گذشته می‌توانند این پدیده را ردیابی و تحلیل کنند. اما با ادامه رشد بی‌وقفه پیچک‌ها، زمان برای حفاظت از جنگل‌های استوایی و خدمات حیاتی آن‌ها رو به پایان است.
