در طبیعت، هر وعده غذایی یک قمار است. حیواناتی مانند مارمولک‌ها باید دائماً گزینه‌های خود را بسنجند – آیا باید محتاط باشند یا ریسک کنند؟ انتخاب اشتباه ممکن است به معنای گرسنگی و مرگ باشد، اما انتخاب درست؟ یک ضیافت.
برای برخی از موجودات، بقا در ثبات خلاصه می‌شود. آن‌ها همیشه گزینه‌ی مطمئن را انتخاب می‌کنند و هرگز روی آینده‌ای نامشخص قمار نمی‌کنند. اما برخی دیگر، زمانی که با گرسنگی مواجه می‌شوند، جانب احتیاط را کنار می‌گذارند.
یک مطالعه‌ی اخیر که توسط ماریا تاکر، استاد مرکز علوم اکولوژیکی (CES) در مؤسسه‌ی علوم هند (IISc) انجام شده، نشان می‌دهد که برخی از مارمولک‌های مناطق گرمسیری در گروه دوم قرار می‌گیرند. تحت فشار گرسنگی، آن‌ها همه‌چیز را به قمار می‌گذارند – برای به دست آوردن یک وعده غذایی بزرگ‌تر، خطر را می‌پذیرند.
این مطالعه، یک باور قدیمی را به چالش می‌کشد. اغلب تصور می‌شد که خزندگان حیواناتی کند و وابسته به غریزه هستند. اما این پژوهش نشان می‌دهد که حقیقت متفاوت است. این موجودات، علی‌رغم خون سردشان، محاسبه‌گرهای قابلی هستند. آن‌ها فقط واکنش نشان نمی‌دهند؛ بلکه استراتژی می‌چینند.
گرسنگی باعث می‌شود مارمولک‌ها ریسک کنند
دانشمندان این پدیده را “فرضیه‌ی تغذیه‌ی حساس به ریسک” می‌نامند. ایده‌ی پشت آن ساده است: گرسنگی، نحوه‌ی برخورد حیوانات با خطر را تغییر می‌دهد. وقتی سیر باشند، منابع غذایی مطمئن را انتخاب می‌کنند، حتی اگر مقدار آن کم باشد. اما زمانی که گرسنه هستند، به دنبال پاداش‌های بزرگ‌تر و نامطمئن می‌روند.
پرندگان و پستانداران پیش‌تر چنین رفتاری را نشان داده‌اند. اما خزندگان؟ آن‌ها تا حد زیادی نادیده گرفته شده‌اند. دلیلش این است که بسیاری از خزندگان می‌توانند متابولیسم خود را کند کنند و در شرایط کمبود غذا، به حالت کمون بروند. اما مارمولک‌های مناطق گرمسیری چنین امکانی ندارند.
ماریا تاکر توضیح می‌دهد:
“خزندگان قادرند متابولیسم خود را به شدت کاهش دهند. بنابراین، در فصل‌هایی که غذا کمیاب است، مانند زمستان، وارد دوره‌ی خواب زمستانی می‌شوند تا از مرگ ناشی از گرسنگی جلوگیری کنند.”
“اما در مناطق گرمسیری، دمای هوا در تمام طول سال گرم باقی می‌ماند و خزندگان نمی‌توانند متابولیسم خود را به اندازه‌ی کافی کند کنند تا از دوران کمبود غذا عبور کنند. به همین دلیل، ما انتظار داشتیم که مارمولک‌های گرمسیری توانایی ارزیابی گزینه‌های غذایی خود را تکامل داده باشند، زیرا در غیر این صورت، ممکن است با خطر مرگ بر اثر گرسنگی مواجه شوند.”
مارمولک‌های گرسنه، انتخاب‌های پرخطر انجام می‌دهند
برای بررسی این فرضیه، محققان به سراغ مارمولک “راک آگاما” (Psammophilus dorsalis) رفتند، که به‌وفور در شهرهایی مانند بنگلور دیده می‌شود. این خزندگان کوچک و سریع، هم در محیط‌های طبیعی و هم در محیط‌های شهری زندگی می‌کنند، که آن‌ها را به گزینه‌ای ایده‌آل برای مطالعه‌ی رفتارهای تطبیقی تبدیل می‌کند.
تیم تحقیقاتی آزمایشی ساده طراحی کرد. ابتدا مارمولک‌ها به دو گروه تقسیم شدند. یک گروه غذای کافی دریافت کرد، در حالی که گروه دیگر به مدت ۴۸ ساعت گرسنگی کشید.
سپس، هر دو گروه با یک انتخاب مواجه شدند. گزینه‌ی اول، دو کرم غذایی را تضمین می‌کرد. گزینه‌ی دوم، یک قمار بود – یا هیچ کرمی دریافت نمی‌کردند، یا چهار کرم به دست می‌آوردند. آیا گرسنگی بر تصمیمات آن‌ها تأثیر می‌گذاشت؟
مارمولک‌های ریسک‌پذیر
نتایج نشان داد که مارمولک‌های سیر، گزینه‌ی مطمئن را انتخاب کردند – دو کرم غذایی، بدون هیچ غافلگیری. اما مارمولک‌های گرسنه؟ آن‌ها ترجیح دادند ریسک کنند و گزینه‌ی نامطمئن را بیشتر انتخاب کردند.
آویک بانرجی، نویسنده‌ی اصلی این مطالعه و دانشجوی دکتری، توضیح می‌دهد:
“ما دریافتیم که مارمولک‌های سیر، رویکردی محتاطانه اتخاذ کردند و گزینه‌ی تضمینی دو کرم غذایی را انتخاب کردند. اما مارمولک‌های گرسنه، بیشتر ریسک کردند و گزینه‌ی نامطمئن را ترجیح دادند، زیرا احتمال داشت چهار کرم به دست آورند. نکته‌ی جالب اینجاست که در پایان آزمایش، هر دو گروه تقریباً میزان غذای مشابهی به دست آوردند، که نشان می‌دهد هر دو استراتژی کارآمد بوده‌اند.”
یک استراتژی بقا، نه یک تصادف
این مطالعه، دیدگاه ما را نسبت به تصمیم‌گیری در خزندگان تغییر می‌دهد. برخلاف خزندگان مناطق سردسیر که با کند کردن متابولیسم خود زنده می‌مانند، مارمولک‌های گرمسیری باید فعال بمانند. بقای آن‌ها وابسته به تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه و به‌موقع است.
و این فقط یک واکنش غریزی نیست. مارمولک‌ها گزینه‌های خود را به یاد می‌آورند، خطرات را ارزیابی می‌کنند و بر اساس نیازهایشان تصمیم می‌گیرند. این یعنی استراتژی، نه صرفاً یک واکنش خودکار.
مارمولک‌ها انتخاب‌های گذشته را به خاطر می‌سپارند
دهه‌هاست که هوش عمدتاً به پستانداران و پرندگان نسبت داده می‌شود. اما خزندگان در حال اثبات این هستند که بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی هستند که تصور می‌شد.
ماریا تاکر می‌گوید:
“ما فکر می‌کنیم که انسان‌ها توانایی فوق‌العاده‌ای در ارزیابی محیط و گرفتن تصمیمات محاسبه‌شده دارند. اما مارمولک‌ها هم چنین قابلیتی دارند.”
“اینکه مارمولک‌های راک آگاما بتوانند گزینه‌های مختلف را به یاد بیاورند و تصمیمات مناسبی برای بقای خود بگیرند، واقعاً شگفت‌انگیز است. ما در جهانی زندگی می‌کنیم که پر از حیوانات هوشمند و محاسبه‌گر است.”
مارمولک‌ها که اغلب نادیده گرفته می‌شوند، ممکن است بسیار باهوش‌تر از آن چیزی باشند که تصور می‌کردیم. و اگر آن‌ها می‌توانند خطرات و پاداش‌ها را بسنجند – چه چیزهای دیگری از آن‌ها انتظار داریم؟
این مطالعه در مجله‌ی Biology Letters منتشر شده است.
