گسترش بی‌امان کلان‌شهرهای ساحلی در حال تغییر چهره‌ی سواحل زمین است، پدیده‌ای که اغلب پیامدهای وخیمی برای حیات دریایی به همراه دارد. این ابرشهرهای پرجمعیت که با تکیه بر تجارت جهانی رشد یافته‌اند، به شدت به حمل‌ونقل دریایی وابسته هستند.
با این حال، حرکت پیوسته کشتی‌ها در این آب‌ها، اکوسیستم‌های دریایی‌ای را که پیش‌تر آرام و بکر بودند، با تهدیدی جدی مواجه کرده است.
تمرکز مطالعه روی منطقه خلیج بزرگ چین
در یک مطالعه جدید، محققان تمرکز خود را بر منطقه خلیج بزرگ چین شامل گوانگ‌دونگ، هنگ‌کنگ و ماکائو معطوف کردند. این منطقه که حدود ۸۶ میلیون نفر جمعیت دارد، بزرگ‌ترین کلان‌شهر ساحلی از نظر جمعیت و دومین از نظر تولید اقتصادی در جهان است.
با این حال، همین آب‌هایی که موجب رونق اقتصادی منطقه شده‌اند، اکنون در معرض خطر قرار دارند؛ چراکه ترافیک دریایی در آن افزایش یافته و زیستگاه‌های حساس دریایی را تحت تأثیر قرار داده است.
ترافیک دریایی و تأثیر آن بر اکوسیستم‌ها
آمار نگران‌کننده تردد کشتی‌ها
به طور میانگین، روزانه نزدیک به ۶,۰۰۰ کشتی در منطقه خلیج بزرگ فعالیت دارند. مرکز تحقیقات پایداری محیط‌زیست و تاب‌آوری (ENSURE) مطالعه‌ای عمیق در این منطقه پرتردد انجام داد.
«ما دریافتیم که گونه‌های دریایی احتمالاً در معرض حضور مداوم و بی‌وقفه کشتی‌ها قرار دارند.»
— دکتر فیل دوهرتی، دانشگاه اکستر
تأثیرات مخرب کشتی‌ها بر زیست‌بوم‌های دریایی
- در آب‌های کم‌عمق، پروانه‌های کشتی موجب ته‌نشینی رسوبات، کاهش شفافیت آب و فرسایش سواحل می‌شوند.
- آلودگی صوتی ارتباط بین گونه‌های دریایی را مختل می‌کند.
- برخورد فیزیکی کشتی‌ها با جانوران، تهدیدی مستقیم برای آن‌ها محسوب می‌شود.
این آب‌ها که زمانی پناهگاهی برای گونه‌های در معرض انقراض بودند، اکنون به گذرگاه‌هایی تبدیل شده‌اند که پیوسته دچار اختلال هستند.
مناطق حفاظت‌شده دریایی در معرض خطر
نقض مکرر مناطق حفاظت‌شده
مطالعه نشان داد برخی مناطق حساس در منطقه خلیج بزرگ در ۹۵٪ از روزهای دوره بررسی، دچار اختلال ناشی از ترافیک کشتی‌ها بوده‌اند. با وجود اینکه این مناطق به‌عنوان مناطق حفاظت‌شده تعریف شده‌اند، همچنان در برابر عبور کشتی‌ها آسیب‌پذیر هستند.
«با توجه به اینکه هنگ‌کنگ و شنژن میزبان شلوغ‌ترین بندرهای جهان هستند، رشد سریع اقتصادی فشار شدیدی بر اکوسیستم‌های دریایی وارد کرده است.»
— دکتر فلیکس لیونگ، دانشگاه چینی هنگ‌کنگ
تضاد بین رشد اقتصادی و پایداری زیست‌محیطی
این گفته به خوبی تعارض بین پیشرفت اقتصادی و ثبات بوم‌شناختی را نمایان می‌سازد. رشد بدون برنامه‌ریزی، حفظ محیط‌زیست را با چالش مواجه کرده است.
آب‌های کم‌عمق، قربانی اصلی ترافیک کشتی‌ها
تمرکز بالای تردد در نواحی کم‌عمق
۸۰٪ از ترافیک کشتی‌ها در منطقه خلیج بزرگ در عمق کمتر از ۲۰ متر رخ می‌دهد. این چگالی بالا در مناطق کم‌عمق باعث می‌شود تأثیرات منفی تردد کشتی‌ها تشدید شود، از جمله:
- تخریب بسترهای علف دریایی
- آسیب به صخره‌های مرجانی
- تخریب تالاب‌های ساحلی
تمرکز کشتی‌ها در مناطق حساس
کشتی‌های صیادی عمدتاً در جنوب‌غربی جزیره لانتائو متمرکز شده‌اند و با مناطق حفاظت‌شده همپوشانی دارند. کشتی‌های غیرصیادی نیز بیشتر در مسیرهای بین هنگ‌کنگ، شنژن و ماکائو فعالیت دارند. نسبت کشتی‌های غیرصیادی به صیادی تقریباً ۱۰ به ۱ است که فشار مضاعفی بر اکوسیستم وارد می‌کند.
گونه‌های دریایی در خطر انقراض
جانورانی که زیستگاه خود را از دست می‌دهند
آب‌های منطقه خلیج بزرگ پناهگاه گونه‌هایی چون دلفین سفید چینی و پورپویز بدون‌باله است. این گونه‌ها که پیش‌تر به دلیل تخریب زیستگاه با خطر مواجه بودند، اکنون با ترافیک کشتی‌ها نیز تهدید می‌شوند.
«به بیان ساده، قایق‌ها و کشتی‌ها همه‌جا هستند، همیشه.»
— دکتر فیل دوهرتی
گونه‌های دیگر آسیب‌پذیر
لاک‌پشت‌های سبز، خرچنگ نعلی چینی و خرچنگ نعلی مانگرو نیز از تأثیرات این فعالیت‌ها در امان نیستند. دهه‌ها عقب‌نشینی ساحل و تصرف زمین، زیستگاه‌های این جانوران را به‌شدت کاهش داده است.
نقشه‌برداری از ترافیک کشتی‌ها در خلیج بزرگ
استفاده از فناوری AIS برای پایش
برای درک بهتر وسعت ترافیک، پژوهشگران از فناوری AIS (سامانه شناسایی خودکار) استفاده کردند. این سیستم ماهواره‌ای به آن‌ها امکان داد تا در بازه‌ی شش‌ساله از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ حرکت کشتی‌ها را رصد کنند.
- روزانه بیش از ۵,۹۸۱ کشتی در منطقه فعال بوده‌اند.
- کشتی‌های صیادی در اطراف لانتائو تجمع دارند.
- کشتی‌های غیرصیادی مسیرهای منظم دریانوردی را دنبال می‌کنند.
این تحلیل‌ها همپوشانی زیادی میان مسیرهای کشتی‌های صیادی و غیرصیادی نشان می‌دهد که فشار مضاعفی بر مناطق خاص وارد می‌کند.
شدت‌گیری فعالیت فصلی کشتی‌ها
الگوهای فصلی کشتی‌های صیادی
کشتی‌های صیادی دو اوج فعالیت دارند: یکی در تعطیلات سال نو چینی و دیگری پس از ممنوعیت تابستانی صید. در این دوره‌ها، فعالیت‌ها به‌صورت انفجاری افزایش یافته و زیستگاه‌ها به‌شدت مختل می‌شوند.
تداوم کشتی‌های غیرصیادی
در مقابل، کشتی‌های غیرصیادی الگوی ثابتی دارند. مسیرهای تجاری در تمام طول سال فعال باقی می‌مانند، با افزایش جزئی در دوره‌های اقتصادی مهم. این جریان مداوم، ضربات پی‌درپی و بی‌وقفه‌ای به اکوسیستم دریایی وارد می‌کند.
راهکارهایی برای کاهش اثرات ترافیک کشتی‌ها
لزوم راهبردهای چندجانبه
«منطقه خلیج بزرگ، موردی قابل‌توجه برای مطالعه رشد کلان‌شهرهای ساحلی است.»
— دکتر استیفن لنگ، دانشگاه اکستر
برخی راهکارهای پیشنهادی شامل:
- تغییر مسیر کشتی‌ها برای دوری از زیستگاه‌های حساس
- کاهش سرعت کشتی‌ها برای جلوگیری از تصادف با جانوران
- استفاده از کشتی‌هایی با صدای کمتر و آلودگی پایین‌تر
- ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی با قوانین کنترل‌شده برای کشتی‌ها
دسترسی آزاد به داده‌ها و پیامدهای جهانی
داده‌های حاصل از این مطالعه در دسترس عموم قرار گرفته تا سیاست‌گذاران و محققان بتوانند از آن در دیگر کلان‌شهرهای ساحلی استفاده کنند.
«برای حفاظت از مناطق حساس، دولت‌ها باید به چارچوب جهانی تنوع زیستی پایبند باشند و حفاظت و مدیریت پایدار را برای نسل‌های آینده تضمین کنند.»
— دکتر لیونگ
حفاظت از اکوسیستم‌های ساحلی، ضرورتی جهانی
رشد بی‌وقفه کلان‌شهرهای ساحلی، معضل جهانی جدی‌ای را مطرح می‌کند: چگونه می‌توان از اکوسیستم‌های دریایی در مناطقی که محور اقتصاد جهانی هستند، محافظت کرد؟
منطقه خلیج بزرگ مثالی واضح از این تعارض است؛ منطقه‌ای که زمانی پناهگاه گونه‌های دریایی بود، اما اکنون آکنده از کشتی‌ها و قایق‌هایی است که بی‌وقفه تردد می‌کنند.
با وجود هشدارهای نگران‌کننده، هنوز امید وجود دارد. پیشنهادهای پژوهشگران راهی برای ادامه مسیر پیشنهاد می‌کنند: اعمال شیوه‌های پایدار دریانوردی، اقدامات مؤثر حفاظتی و سیاست‌گذاری بر پایه داده‌های دقیق.
نتیجه‌گیری: نیاز به تصمیم‌گیری آگاهانه
آینده کلان‌شهرهایی مانند منطقه خلیج بزرگ، وابسته به تصمیمات راهبردی و آگاهانه‌ای است که توسعه اقتصادی را با سلامت محیط‌زیست در توازن نگه دارند. یافته‌های این مطالعه، بنیانی حیاتی برای چنین تلاش‌هایی فراهم می‌کنند و نیاز فوری به اقدام را یادآور می‌شوند.
این تحقیق در مجله علمی Marine Policy منتشر شده است.
