معرفی ساختار مدوسا فوسا
مریخ دارای ویژگی‌های شگفت‌انگیزی است و یکی از جذاب‌ترین آنها، تشکیلات مدوسا فوسا (Medusae Fossae Formation – MFF) است. این منطقه عظیم در نزدیکی استوای مریخ قرار دارد، جایی که دشت‌های هموار شمالی با ارتفاعات ناهموار جنوبی تلاقی می‌کنند.
دانشمندان سال‌ها در مورد این منطقه تحقیق کرده‌اند، زیرا به نظر می‌رسد که رازهایی را در خود پنهان کرده که می‌تواند درک ما از گذشته مریخ را تغییر دهد. اکنون، ابزار راداری موسوم به MARSIS که روی کاوشگر “مارس اکسپرس” قرار دارد، سرنخ‌های جدیدی ارائه داده است. این امواج بازتابی، لایه‌های زیرزمینی را آشکار کرده که نشان از کشفی شگفت‌انگیز دارد، کشفی که به‌ویژه برای سکونت آینده بشر در مریخ اهمیت زیادی خواهد داشت.
کشف آب عمیق در مدوسا فوسا
توماس واترز از مؤسسه اسمیتسونیان، که نویسنده اصلی تحقیقات جدید و پیشین است، یافته‌های اخیر را تشریح می‌کند:
“ما بار دیگر مدوسا فوسا را با استفاده از داده‌های جدید MARSIS بررسی کردیم و متوجه شدیم که این رسوبات حتی ضخیم‌تر از آنچه تصور می‌کردیم هستند: تا ۳.۷ کیلومتر ضخامت دارند.”
وی افزود: “نکته هیجان‌انگیز این است که سیگنال‌های راداری با آنچه از لایه‌های یخی انتظار داریم مطابقت دارند و مشابه سیگنال‌هایی هستند که از کلاهک‌های قطبی مریخ دریافت کرده‌ایم، جایی که می‌دانیم مقدار زیادی یخ وجود دارد.”
حجم عظیم آب، برابر با دریای سرخ
این کشف پیامدهای شگرفی دارد. اگر یخ موجود در مدوسا فوسا ذوب شود، می‌تواند کل سطح مریخ را با لایه‌ای از آب به عمق ۱.۵ تا ۲.۷ متر بپوشاند. این میزان، بزرگ‌ترین ذخیره آب کشف‌شده در این منطقه از مریخ محسوب می‌شود و از نظر حجم، با دریای سرخ روی زمین قابل مقایسه است.
مدوسا فوسا یک شگفتی زمین‌شناسی است که صدها مایل را دربر می‌گیرد و ارتفاع آن در برخی مناطق به بیش از ۱.۶ کیلومتر می‌رسد. این منطقه، محل تلاقی ارتفاعات و دشت‌های مریخ است و یکی از منابع اصلی گرد و غبار این سیاره محسوب می‌شود.
داده‌های پیشین درباره مدوسا فوسا
مشاهدات اولیه توسط کاوشگر “مارس اکسپرس” نشان داد که مدوسا فوسا به دلیل شفافیت راداری و چگالی کم، ممکن است یخی باشد. اما نظریه‌های دیگر پیشنهاد کردند که این ساختار می‌تواند انباشت عظیمی از گرد و غبار، خاکستر آتشفشانی یا رسوبات بادآورده باشد.
آندریا چیچتی از مؤسسه ملی اخترفیزیک ایتالیا توضیح می‌دهد:
“اگر مدوسا فوسا صرفاً یک توده عظیم از گرد و غبار بود، باید تحت فشار وزن خود فشرده می‌شد و چگالی بسیار بیشتری نسبت به آنچه در داده‌های MARSIS مشاهده می‌کنیم، می‌داشت. اما زمانی که ما مدل‌های مختلفی از مواد بدون یخ را آزمایش کردیم، هیچ‌کدام خصوصیات مدوسا فوسا را بازتولید نکردند – ما به یخ نیاز داریم.”
بازنویسی تاریخ مریخ
درک کنونی از این منطقه نشان می‌دهد که ترکیبی از لایه‌های یخ و گرد و غبار در زیر یک لایه محافظ از گرد و غبار خشک یا خاکستر قرار گرفته که ضخامت آن صدها متر است. اگرچه مریخ در حال حاضر خشک به نظر می‌رسد، اما نشانه‌هایی از گذشته‌ای مملو از آب، مانند بقایای رودخانه‌ها، بستر اقیانوس‌های باستانی و دره‌های شکل‌گرفته توسط آب، در آن دیده می‌شود.
کشف یخ در نزدیکی استوای مریخ می‌تواند نشان‌دهنده دوره‌ای از تاریخ این سیاره باشد که در آن، شرایط اقلیمی از ذخایر گسترده آب در عرض‌های جغرافیایی مختلف پشتیبانی می‌کرده است.
اهمیت این کشف برای آینده
برای مأموریت‌های آینده مریخ، کشف یخ در نزدیکی استوا بسیار ارزشمند است. مأموریت‌های فضایی معمولاً نیاز دارند که در نزدیکی استوا فرود بیایند، زیرا این منطقه نسبت به کلاهک‌های قطبی و یخچال‌های عرض‌های جغرافیایی بالا، مناسب‌تر است. علاوه بر این، آب یک منبع حیاتی برای اکتشافات انسانی محسوب می‌شود.
بااین‌حال، کالین ویلسون، دانشمند پروژه “مارس اکسپرس” هشدار می‌دهد:
“رسوبات مدوسا فوسا، که در زیر لایه‌های ضخیم گرد و غبار دفن شده‌اند، فعلاً دست‌نیافتنی باقی می‌مانند. اما هر کشف جدید درباره یخ مریخی، درک ما را از تاریخچه هیدرولوژیکی این سیاره غنی‌تر می‌کند.”
درحالی‌که MARSIS به اعماق زیر سطح مریخ نفوذ می‌کند، ابزار FREND که روی مدارگرد ExoMars Trace Gas قرار دارد، به لایه‌های سطحی این سیاره نگاه می‌کند. این ابزار اخیراً ناحیه‌ای سرشار از هیدروژن به‌اندازه کشور هلند را در داخل دره مارینریس شناسایی کرده است.
مریخ همچنان شگفتی می‌آفریند
به‌طور خلاصه، بررسی‌های کاوشگر “مارس اکسپرس” از مدوسا فوسا، نقطه عطف مهمی در درک ما از تاریخ اقلیمی مریخ محسوب می‌شود. دانشمندان مریخ معتقدند که هنوز سؤالات بسیاری درباره نحوه و زمان شکل‌گیری این لایه‌های یخی باقی مانده است.
اهمیت این کشف مشخص است: وجود یخ فراوان در عرض‌های جغرافیایی پایین ممکن است نشان‌دهنده دوره‌ای باشد که در آن، مریخ شرایط مناسبی برای ذخایر وسیع آب در نقاط مختلف خود داشته است. کشف و نقشه‌برداری از این منابع برای تحقیقات علمی و همچنین برنامه‌ریزی‌های آینده بسیار مفید خواهد بود.
کالین ویلسون می‌گوید: “اکتشافات ما از مریخ، روزبه‌روز اطلاعات بیشتری درباره این همسایه سیاره‌ای ما ارائه می‌دهد.”
