تمدن مایا یکی از جوامع باستانی بود که به طور روان و هماهنگ با محیط‌های طبیعی خود به زندگی غیرمهاجرتی گذر کرد.
تحقیقات علمی جدید در مورد مایاها، به ویژه در بلیز، حقایق جالبی را در مورد سبک زندگی این مردم فاش کرده است.
این داستان بقا، تاب‌آوری و سازگاری با محیط زیست امروز هم‌چنان انعکاس می‌یابد، زیرا ما در حال دست و پنجه نرم کردن با مسائل زیست‌محیطی مهم هستیم.
این تحقیقات به ما یادآوری می‌کند که نیاکان ما اهمیت مدیریت مسئولانه منابع را درک کرده بودند.
گنجینه پنهان تالاب‌های مایا
یافته‌های شگفت‌انگیز بر روی اولین و بزرگترین تاسیسات ماهی‌گیری شناخته شده در دوران باستانی آمریکای میانه تمرکز دارند.
در دل پناهگاه حیات‌وحش درخت کج، که بزرگترین تالاب درون‌خشکی در بلیز است، کانال‌های ماهی‌گیری وجود دارند که به زمان بین 2000 تا 1900 سال پیش از میلاد باز می‌گردند.
این تاسیسات هزار سال قدیمی‌تر از مشابه‌های کشف شده در آمازون هستند!
جالب‌تر این که این تاسیسات پایدار برای قرن‌ها در حال استفاده بوده و توسط نسل‌های آینده معماران اصلی مایا مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
چگونگی شکوفایی تمدن مایا
این مطالعه توسط دکتر الئونور هریسون-باك، استاد مردم‌شناسی در دانشگاه نیوهمپشایر نوشته شده و دکتر سامانتا ام. کراوس، استادیار دپارتمان جغرافیا و مطالعات محیطی دانشگاه ایالتی تگزاس به‌عنوان همکار در این تحقیق حضور داشته است.
این پژوهش نوآورانه یک کاوش جالب در مورد شیوه‌های مدیریت منابع باستانی و پایداری ارائه می‌دهد و به روش‌هایی که جوامع اولیه مایا در شرایط سخت محیطی شکوفا شدند، روشنایی می‌اندازد.
دکتر کراوس گفت: “تالاب‌ها همیشه یک اکوسیستم حیاتی برای انسان‌ها در سراسر جهان بوده‌اند. دانستن چگونگی مدیریت منابع تالاب‌ها به صورت مسئولانه برای تاب‌آوری مداوم این اکوسیستم‌ها، هم در گذشته و هم امروز، ضروری است.”
وی افزود: “شکارچیان-گردآورندگان-ماهیگیران باستانی می‌دانستند که چگونه منابع خود را حفظ کرده و به‌طور متعادل از آن‌ها استفاده کنند به‌طوری که این زیستگاه‌ها را تخلیه نکنند، که این امر توضیح می‌دهد چرا آن‌ها برای مدت طولانی در این منطقه سکونت داشتند.”
استفاده از تکنولوژی‌های مدرن
پژوهشگران از پهپادها و تصاویر ماهواره‌ای برای شناسایی یک شبکه وسیع از کانال‌های خاکی خطی یا سدهای کوچک استفاده کردند. این ساختارها برای هدایت آب‌های سیلابی سالانه به حوضچه‌های منبع برای ماهی‌گیری طراحی شده بودند.
این ساختارهای هوشمندانه هم‌زمان با خشکسالی طولانی‌مدتی که بین 2200 تا 1900 سال پیش از میلاد در آمریکای میانه رخ داد، ساخته شدند.
حفاری‌ها تصویری از تمدن‌های باستانی به نمایش گذاشت که جامعه مدرن می‌تواند از آن بسیار بیاموزد.
در پاسخ به خشکسالی، این جوامع شدت بیشتری به ماهی‌گیری دادند و آن را با منابع غذایی دیگر مانند آمارانث که در خاک‌های شن‌دار و رس‌دار مرسوم در تالاب‌ها و دریاچه‌های بلیز رشد می‌کند، متعادل کردند.
ایجاد آینده‌ای پایدار
گروه‌های شکارچی-گردآورنده-ماهیگیر نه تنها در این دوران سخت تنها زنده مانده بودند، بلکه شکوفا نیز شدند.
آن‌ها حتی از آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده برای تشویق رشد مجدد سالانه آمارانث و دیگر گیاهان باارزش استفاده می‌کردند.
برای تکمیل این کار، این آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده درختچه‌ها را از بین می‌بردند تا دسترسی به کانال‌ها و حوضچه‌های ماهی‌گیری باز شود و در عین حال این تاسیسات ماهی‌گیری را بارور می‌کردند.
داده‌ها نشان می‌دهد که چنین شرایط محیطی و اجتماعی احتمالاً از تجمعات اجتماعی بزرگ‌تر، جشن‌های جمعی و در نهایت انتقال به سکونتگاه‌های دائمی حمایت می‌کرد.
بنابراین، این تاسیسات ماهی‌گیری ممکن است به جای کشاورزی مبتنی بر ذرت، در ظهور مراکز جمعیتی مایا مانند چاو هیکس، لامانای و نهمول در شمال بلیز و ایچزامکاناچ و آگوادا فینیکس در کمپوچه و تاباسکو در مکزیک کمک کرده باشد.
این تحقیق جذاب نشان می‌دهد که چگونه یک تمدن باستانی سازگاری، نوآوری و پایداری را برای شکوفا شدن در شرایط اقلیمی تغییرپذیر متوازن کرده است – درسی که همه ما می‌توانیم از آن بیاموزیم.
بازتاب‌های تمدن مایا در شیوه‌های مدرن
ابتکار جوامع باستانی مایا در مدیریت اکوسیستم‌های تالابی به‌عنوان الگویی برای تلاش‌های پایداری مدرن عمل می‌کند.
توانایی آن‌ها در سازگاری با تغییرات محیطی – مانند خشکسالی‌های طولانی‌مدت – در حالی که تعادل زیست‌محیطی را حفظ می‌کردند، پتانسیل ترکیب دانش سنتی با استراتژی‌های معاصر را نشان می‌دهد.
امروزه تالاب‌ها در سراسر جهان با تهدیدات جدی از قبیل شهرنشینی، آلودگی و تغییرات اقلیمی مواجه هستند.
با این حال، شیوه‌های باستانی مانند آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده برای تجدید حیات پوشش گیاهی یا ایجاد شبکه‌های ماهی‌گیری می‌تواند الهام‌بخش راه‌حل‌هایی برای حفاظت از این اکوسیستم‌های حیاتی باشد.
محافظان محیط‌زیست و باستان‌شناسان بر اهمیت حفظ چنین دانشی تأکید دارند، زیرا ما به دنبال راه‌های نوآورانه برای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی مدرن هستیم.
سیستم مدیریت منابع مایا یادآور این است که بقای بشر نه تنها به نوآوری بستگی دارد، بلکه به احترام و هم‌کاری با طبیعت نیز نیاز دارد – درسی که امروز به اندازه بیش از 4000 سال پیش اهمیت دارد.
این مطالعه کامل در مجله Science Advances منتشر شده است.
