در سال ۲۰۲۳، اتفاقی خارق‌العاده افتاد: یک شهاب‌سنگ از ماه در آفریقا فرود آمد. این سنگ آسمانی که با نام Northwest Africa 16286 شناخته می‌شود، تنها یک تکه‌سنگ دیگر از ماه نیست. قدمت آن به حدود ۲.۳۵ میلیارد سال پیش بازمی‌گردد و همین موضوع باعث شده تا یکی از نادرترین نمونه‌های کشف‌شده از سطح ماه باشد.
رونمایی علمی در پراگ
نتایج اولیه این کشف در «کنفرانس گلداشمیت» در شهر پراگ ارائه شد؛ رویدادی که بزرگ‌ترین گردهمایی دانشمندان ژئوشیمی در جهان محسوب می‌شود. این شهاب‌سنگ بخشی از تاریخ گمشده‌ی آتشفشانی ماه را بازگو می‌کند.
چرا این سنگ ماه اهمیت دارد؟
متفاوت از نمونه‌های مأموریتی
تا امروز، نمونه‌های بسیاری از سطح ماه توسط مأموریت‌های فضایی جمع‌آوری شده‌اند. اما همگی از نواحی محدود و خاصی برداشت شده‌اند. تفاوت اصلی این شهاب‌سنگ در این است که به‌صورت طبیعی، پس از برخورد یک جرم فضایی، از سطح ماه جدا شده و پس از سفر در فضا، روی زمین فرود آمده است.
به گفته دکتر جاشوا اسنیپ، پژوهشگر دانشگاه منچستر:
«نمونه‌های بازگردانده‌شده از ماه اطلاعات ارزشمندی دارند، اما فقط از اطراف محل فرود مأموریت‌ها جمع‌آوری می‌شوند. در مقابل، شهاب‌سنگ‌های ماه ممکن است از هر نقطه‌ای از سطح ماه، در پی برخورد به بیرون پرتاب شوند. این شهاب‌سنگ خاص، با خوش‌شانسی به زمین رسید و بدون نیاز به هزینه‌های گزاف مأموریت‌های فضایی، اسراری از زمین‌شناسی ماه را فاش کرد.»
سرنخ‌های شیمیایی شهاب‌سنگ
جوان‌ترین بازالت قمری روی زمین
تجزیه و تحلیل‌های علمی نشان دادند که این شهاب‌سنگ جوان‌ترین شهاب‌سنگ بازالتی ماه است که تاکنون روی زمین کشف شده.
منشأ از اعماق ماه
برخلاف نمونه‌های سطحی، این سنگ از بخش‌های عمیق‌تر ماه به وجود آمده. گمان می‌رود زمانی شکل گرفته که گدازه از درون ماه بیرون زده و پس از سرد شدن، به حالت سنگی درآمده است.
ترکیبات معدنی منحصر‌به‌فرد
این شهاب‌سنگ دارای سطوح بالایی از پتاسیم و مقادیر متوسطی از تیتانیوم است. همچنین بلورهای بزرگی از الیوین در آن دیده می‌شود؛ ماده‌ای معدنی که در سنگ‌های آتشفشانی وجود دارد.
ایزوتوپ‌های سرب و دمای بالای درونی ماه
مطالعه ایزوتوپ‌های سرب موجود در سنگ نشان داد که از ناحیه‌ای با نسبت بالای اورانیوم به سرب آمده است. این یافته نشان می‌دهد که درون ماه، بیش از آنچه انتظار می‌رفت داغ مانده است.
حل یکی از رازهای ماه با این شهاب‌سنگ
پر کردن شکاف یک میلیارد ساله در تاریخ ماه
پیش از این کشف، اطلاعات بسیار محدودی از بازه‌ای مشخص در تاریخ آتشفشانی ماه وجود داشت. اما این نمونه دقیقاً در آن بازه زمانی قرار می‌گیرد.
دکتر اسنیپ توضیح داد:
«سن این نمونه بسیار جالب است چون شکافی نزدیک به یک میلیارد سال را در تاریخ آتشفشانی ماه پر می‌کند. از سنگ‌های مأموریت‌های آپولو، لونا و چانگ‌ای ۶ جوان‌تر است، اما از نمونه‌های بسیار جوان‌تر چانگ‌ای ۵ قدیمی‌تر.»
نشانه‌ای از فعالیت طولانی‌تر ماه
ترکیب شیمیایی و سن این سنگ نشان می‌دهد که فعالیت آتشفشانی روی ماه در آن دوره زمانی همچنان ادامه داشته است. این موضوع می‌تواند ناشی از فرایندهای تولید حرارت درونی، مانند تجزیه عناصر رادیواکتیو باشد که در طول زمان حرارت آزاد کرده‌اند.
به بیان ساده‌تر، این سنگ نشان می‌دهد که ماه بیش از آنچه تصور می‌شد فعال بوده است.
سفر پرفرازونشیب شهاب‌سنگ
اثر برخورد و آثار ظاهری
پیش از آنکه این شهاب‌سنگ به زمین برسد، توسط یک جرم دیگر در سطح ماه مورد اصابت قرار گرفت. این برخورد باعث ایجاد رگه‌ها و حفره‌های شیشه‌ای درون سنگ شده است که نشان‌دهنده گذشته‌ای خشن و پرتلاطم هستند.
تعیین دقیق سن
هرچند تاریخ‌گذاری چنین سنگ‌هایی دشوار است، اما پژوهشگران توانستند سن آن را با دقت حدود ۸۰ میلیون سال برآورد کنند؛ دقتی مناسب برای این نوع پژوهش‌ها.
دکتر اسنیپ افزود:
«سنگ‌های ماه نادر هستند، بنابراین وقتی نمونه‌ای با ویژگی‌های متفاوت به دست می‌آید، اهمیت خاصی پیدا می‌کند.»
اهمیت علمی فراتر از اندازه
راهنمای مأموریت‌های آینده
این شهاب‌سنگ تنها ۳۱۱ گرم وزن دارد، اما اطلاعات بسیار ارزشمندی ارائه می‌دهد. تاکنون تنها ۳۱ شهاب‌سنگ بازالتی قمری روی زمین شناسایی شده‌اند.
به گفته محققان، مطالعه بیشتر روی این سنگ می‌تواند در تعیین محل دقیق منشأ آن روی ماه کمک کند و مسیر مأموریت‌های آینده برای بازگرداندن نمونه‌های جدید را مشخص نماید.
حمایت مالی و ادامه تحقیقات
این پژوهش با حمایت مالی انجمن سلطنتی بریتانیا انجام شده و قرار است نسخه کامل مطالعه در یک ژورنال معتبر علمی منتشر شود.
جمع‌بندی: سنگی کوچک با داستانی بزرگ
در میان هزاران مطالعه ارائه‌شده در کنفرانس بین‌المللی ژئوشیمی گلداشمیت (که بین ۶ تا ۱۱ ژوئیه در پراگ برگزار شد)، این شهاب‌سنگ از ماه توجه زیادی جلب کرد.
این کشف ثابت می‌کند که همچنان بسیاری از زوایای ناشناخته درباره تاریخ زمین‌شناسی ماه وجود دارد که باید کشف شوند.
