برای دهه‌ها، کشاورزی به‌طور پنهان اما پیوسته به تنوع زیستی حشرات آسیب زده است. استفاده مکرر از آفت‌کش‌ها، کوتاه کردن متداول گیاهان، و از بین رفتن زیستگاه‌ها، همگی باعث شده‌اند چشم‌انداز زمین‌های کشاورزی برای انواع بی‌شماری از حشرات غیرقابل‌تحمل شود.
اما اکنون تیمی از محققان دانشگاه وورتسبورگ آلمان (JMU) به رهبری پروفسور یورگ مولر، ابعاد واقعی این آسیب را با دقت بیشتری روشن کرده‌اند.
کاهش تنوع حشرات در زمین‌های کشاورزی
بررسی علمی در ایالت بایرن آلمان
پژوهشگران در ایالت بایرن تصمیم گرفتند که به‌جای تکیه بر فرضیات قدیمی، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، کاهش تنوع حشرات را در زیستگاه‌های مختلف از جنگل‌ها تا مزارع بررسی کنند. آن‌ها ۴۰۰ خانواده از حشرات را مطالعه کردند، اما صرفاً به شمارش آنچه می‌دیدند اکتفا نکردند.
استفاده از متابارکدگذاری DNA
محققان از تکنیکی به نام متابارکدگذاری DNA استفاده کردند. این روش، مواد ژنتیکی موجود در نمونه‌های محیطی را اسکن می‌کند و به آن‌ها امکان داد تا نه‌تنها خود حشرات، بلکه الگوهای پنهان در کاهش جمعیت آن‌ها را نیز شناسایی کنند.
نتایج این مطالعه که در نشریه معتبر Proceedings of the Royal Society B منتشر شده، تفاوت چشم‌گیری را میان زمین‌های کشاورزی و زیستگاه‌های طبیعی نشان داد. یافته‌ها، ابعاد تازه‌ای به بحران کاهش حشرات اضافه کرده‌اند و ضرورت واکنش سریع را برجسته‌تر کرده‌اند.
کشاورزی و نابودی تنوع حشرات
استفاده از تله‌های مالایز برای نمونه‌برداری
برای گردآوری داده‌ها، پژوهشگران از تله‌های مالایز استفاده کردند که به‌طور گسترده در زیستگاه‌های مختلف نصب شدند. جالب آنکه نمونه‌برداری در زمین‌های کشاورزی، داده‌های دقیق‌تری ارائه داد. علت این امر، باز بودن و سادگی ساختار این مناظر بود که فرآیند شناسایی حشرات را آسان‌تر می‌کرد.
کاهش ۴۴ درصدی تنوع گونه‌ها
با وجود مزیت‌های نمونه‌برداری در زمین‌های کشاورزی، نتایج به‌شدت نگران‌کننده بود. پس از تعدیل داده‌ها برای در نظر گرفتن میزان پوشش گونه‌ای، مشخص شد که در زمین‌های کشاورزی تنوع گونه‌های حشرات ۴۴ درصد کاهش یافته است.
این کاهش، نوسان فصلی نیست؛ بلکه نشانه‌ای از یک فروپاشی ساختاری عمیق است. زمین‌های کشاورزی نه‌تنها دیگر پناهگاهی برای حشرات نیستند، بلکه به مانعی برای بقای آن‌ها تبدیل شده‌اند.
فروپاشی نادیدنی در میان جمعیت حشرات
روشی نوین برای سنجش واقعی تنوع
پژوهشگران تنها به شمارش گونه‌ها بسنده نکردند. آن‌ها روشی جدید برای استانداردسازی میزان پوشش گونه‌ای در زیستگاه‌ها ارائه دادند تا امکان مقایسه عادلانه بین زیستگاه‌های مختلف فراهم شود.
با حذف خطاهای توالی‌یابی و تمرکز بر روندهای واقعی حضور گونه‌ها، تصویری دقیق‌تر از تنوع زیستی حشرات ترسیم شد.
کاهش در تنوع تبارشناختی (فیلوژنتیکی)
این روش نه‌تنها تنوع گونه‌ای (تاکسونومیک)، بلکه تنوع تبارشناختی (phylogenetic) را نیز در نظر گرفت. نتیجه حیرت‌انگیز بود: آنچه کاهش یافت تنها تعداد گونه‌ها نبود، بلکه انواع تبارهای حشرات – از منظر تکاملی – نیز کاهش یافته بود.
کشاورزی در حال پاک کردن تاریخچه تکاملی حشرات است
از دست رفتن خطوط تکاملی
وقتی گونه‌ای از حشرات ناپدید می‌شود، اکوسیستم تنها یک گرده‌افشان یا شکارچی را از دست نمی‌دهد، بلکه بخشی از تاریخچه ژنتیکی خود را از دست می‌دهد. تیم تحقیقاتی JMU دریافت که در زمین‌های کشاورزی، تنوع تبارشناختی حشرات نزدیک به ۳۰ درصد کاهش یافته است.
این بدان معناست که شاخه‌هایی کامل از درخت تکاملی حشرات – شاخه‌هایی که میلیون‌ها سال شکل‌گیری آن‌ها طول کشیده – طی چند دهه نابود شده‌اند. این کاهش ژنتیکی، مقاومت اکوسیستم‌ها را در برابر تغییرات آینده به‌شدت تضعیف می‌کند.
«این مطالعه نشان می‌دهد که ما به‌شدت به یک الگوی استفاده از زمین حساس به تنوع زیستی نیاز داریم. ادامه این روند می‌تواند پیامدهای عمیقی برای سلامت و پایداری اکوسیستم‌ها داشته باشد.»
— دکتر ماریکه کورتمن، نویسنده اصلی مطالعه
بحران تنوع زیستی در کشاورزی
تفاوت جنگل‌ها و مزارع
در حالی‌که جنگل‌ها و زیستگاه‌های نیمه‌طبیعی هنوز پناهگاهی برای حشرات هستند و شبکه‌های غذایی پیچیده‌ای ارائه می‌دهند، زمین‌های کشاورزی به نقطه مقابل تبدیل شده‌اند. به‌جای زندگی پرجنب‌وجوش، این مناطق میزبان غیاب هستند.
حذف هدفمند تنوع
گونه‌های حشره‌ای غالب – آن‌هایی که انتظار می‌رود مقاوم‌تر باشند – بیش از دیگران در حال از بین رفتن هستند. گونه‌های نادر هم به‌شکل عمیق‌تری در حال نابودی‌اند. در واقع زمین‌های کشاورزی نه‌تنها به حیات حشرات آسیب می‌زنند، بلکه گذشته، حال و آینده آن‌ها را حذف می‌کنند.
نیاز فوری به اقدام برای حفاظت از حشرات
ابزار جدید برای درک بهتر بحران
این مطالعه، جعبه‌ابزاری قدرتمند برای شناخت دقیق‌تر روند کاهش و انقراض حشرات معرفی کرده است. با ترکیب تحلیل ژنتیکی، دقت آماری و دیدگاه تکاملی، پژوهشگران اکنون می‌توانند نقشه‌ای شفاف‌تر از روند فروپاشی تنوع زیستی ترسیم کنند.
ضرورت اقدام پیش از خاموشی
با این‌حال، آگاهی بدون عمل سودی ندارد. محققان خواستار تلاش‌های حفاظتی هدفمند به‌ویژه در زمین‌های کشاورزی هستند، جایی‌که هم گونه‌های رایج و هم گونه‌های نادر در آستانه نابودی قرار دارند.
آن‌ها هشدار خود را با صراحت اعلام کرده‌اند. اکنون این پرسش مطرح است: آیا پیش از آنکه خاموشی فراگیر شود، مسیر خود را تغییر خواهیم داد؟
منبع: این مطالعه در نشریه Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences منتشر شده است.
