Myloplus sauron، ماهی تازه‌توصیف‌شده‌ای از آمازون، در نگاه اول ترسناک به نظر می‌رسد. بدن نقره‌ای و گرد آن با یک نوار سیاه و برجسته که به سمت شکم باریک می‌شود، شباهتی عجیب به «چشم سائورون» در مجموعه ارباب حلقه‌ها دارد.
اما ظاهر می‌تواند گمراه‌کننده باشد. این ماهی صلح‌طلب گیاهخوار است و به‌جای دندان‌های تیغ‌مانند، دارای دندان‌های آسیای شبیه به انسان است. دکتر روپرت کالینز، متصدی ارشد بخش ماهیان در موزه تاریخ طبیعی لندن، از رهبران تیم بین‌المللی کشف این گونه بوده است.
الهام از نام چشم سائورون
کالینز می‌گوید:
«به محض اینکه همکارانم این نام را پیشنهاد دادند، فهمیدیم کاملاً مناسب است. الگوی آن واقعاً شبیه چشم سائورون است، مخصوصاً با لکه‌های نارنجی روی بدنش.»
جایگاه علمی Myloplus sauron
- این ماهی به خانواده Serrasalmidae تعلق دارد، همان خانواده‌ای که پیراناها در آن قرار دارند.
- خویشاوندان گیاهخوار آن که «پاکو» نامیده می‌شوند، بیشتر از گیاهان تغذیه می‌کنند.
- دندان‌های صاف و کوتاه آن برای خوردن میوه‌ها و دانه‌ها طراحی شده‌اند، نه گوشت.
ویژگی دندان‌ها
- تاج مربعی و شیارهای مینایی برای گرفتن و خرد کردن غذاهای فیبردار.
- دندان‌ها مانند قیچی باغبانی لبه به لبه قرار می‌گیرند، مناسب برای شکستن میوه‌های سخت و بریدن برگ‌های ضخیم.
- فشار گاز گرفتن به‌طور یکنواخت توزیع می‌شود تا از ترک خوردن دندان جلوگیری و نیروی خردکنندگی حداکثر شود.
تمایز ژنتیکی
روش‌های شناسایی
- بارکدگذاری DNA و شمارش دقیق فلس‌ها، تمایز این ماهی را از دو گونه مشابه قدیمی M. schomburgkii تأیید کرد.
- نتایج ژنتیکی سه تبار جدا را آشکار کرد:
- M. sauron در رودخانه شینگو
- M. aylan در شاخه‌های غربی آمازون
- گونه بازتعریف‌شده M. schomburgkii در رودخانه‌های شمال و شرق
چرا چشم سائورون مناسب است؟
- آب زلال و سنگی رودخانه شینگو اجازه می‌دهد نور خورشید به بستر برسد و ماهی‌ها مانند بیلبوردهای زنده بدرخشند.
- M. sauron با رنگ نارنجی روشن روی پهلوها و باله‌های قرمز خونی در کنار نوار مرکزی مشکی، این جلوه را تقویت می‌کند.
- نام‌گذاری بر اساس یک نماد فرهنگی، هم به یادسپاری گونه کمک می‌کند و هم توجه عمومی را به زیستگاه آن جلب می‌نماید.
زیستگاه محدود
- تنها در حوضه رودخانه شینگو در ایالت‌های پارا و ماتو گروسوی برزیل زندگی می‌کند.
- این حوضه بیش از ۶۰۰ گونه ماهی ثبت‌شده دارد که ۷۰ گونه آن فقط در همین منطقه یافت می‌شوند.
- بیشتر نمونه‌ها در پایین آبشار تامرکا جمع‌آوری شدند، جایی که جریان سریع آب روی گرانیت صیقلی می‌لغزد.
- بدن عمیق و باله‌های سینه‌ای قوی، نشان می‌دهد این ماهی پشت تخته‌سنگ‌ها پناه می‌گیرد و از جلبک‌ها و برگ‌های افتاده تغذیه می‌کند.
اهمیت حفاظتی
- سدهای بزرگ بالادست می‌توانند سیلاب‌های فصلی را کاهش دهند که برای تخم‌ریزی پاکوها ضروری است.
- معدن‌کاری طلا بدون نظارت، کانال‌های زلال را با گل و جیوه آلوده می‌کند.
- در حال حاضر در رده کم‌خطر (Least Concern) قرار دارد، چون گستره زیست آن چندصد مایل رودخانه‌ای را شامل می‌شود.
- شناسایی زودهنگام، برای جلوگیری از تهدیدات آینده حیاتی است.
ارزش علمی کشف
- این کشف نشان می‌دهد بارکدگذاری DNA ابزار مهمی برای شناسایی تبارهای پنهان قبل از نابودی آن‌هاست.
- هر بارکد ژنتیکی جدید، تصویر تنوع آمازون را شفاف‌تر کرده و مسیر تحقیقات آینده را مشخص می‌کند.
- هنوز ۳۴ تا ۴۲ درصد از ماهیان آب شیرین آمازون توصیف علمی نشده‌اند، یعنی تقریباً یک‌سوم ماهیان بدون نام رسمی هستند.
نتیجه‌گیری
کشف Myloplus sauron فقط معرفی یک ماهی جدید نیست، بلکه گامی مهم در شناخت و حفاظت از تنوع زیستی آمازون است. این گونه، با دندان‌های شبیه انسان و رژیم گیاهی‌اش، چهره‌ای متفاوت از خانواده پیراناها ارائه می‌دهد و اهمیت تحقیقات ژنتیکی و زیست‌محیطی را یادآوری می‌کند.
