در اواخر ژانویه ۲۰۲۵، کاوشگر «پشتکار» ناسا به نقطه عطف دیگری در مأموریت خود برای کشف اسرار نهفته در زیر سطح سنگی دهانه جیزرو در مریخ دست یافت. این کاوشگر موفق شد بیست و ششمین نمونه سنگ خود را جمع‌آوری کند.
این هسته کوچک که تنها ۲.۸ سانتی‌متر (۱.۱ اینچ) طول دارد، می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا داستان‌های مربوط به تاریخ زمین‌شناسی مریخ را کنار هم قرار دهند.
دکتر «کتی استک مورگان»، معاون علمی پروژه در آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا، اعلام کرد که این نمونه‌ها ممکن است نگاهی شگفت‌انگیز به لایه‌های سنگی باستانی مریخ ارائه دهند. تیم او مشتاق است که ببیند این اکتشافات چگونه در راستای اهداف کلی مأموریت کاوشگر قرار می‌گیرند.
یک نقطه عطف شگفت‌آور در مریخ
آخرین نمونه جمع‌آوری‌شده که «کوه نقره‌ای» نام دارد، از منطقه‌ای سنگی گرفته شده که حاوی پیروکسن با کلسیم کم است؛ ماده‌ای معدنی که در گدازه‌های آتشفشانی، سیارک‌ها و شهاب‌سنگ‌ها یافت می‌شود.
محققان این ناحیه حاوی پیروکسن را ابتدا با استفاده از اسکن‌های مداری ابزارهای کاوشگر مدارگرد شناسایی کردند.
حساب رسمی کاوشگر پشتکار ناسا در شبکه اجتماعی X اعلام کرد:
«بیست و ششمین نمونه من، معروف به کوه نقره‌ای، دارای بافت‌هایی است که تاکنون مشابه آن را ندیده‌ایم.»
این اظهار نظر کوتاه ممکن است به اکتشافات جدید و تغییر در انتظارات دانشمندان درباره تاریخچه آتشفشانی و تأثیرات برخوردهای مریخی منجر شود.
نام «کوه نقره‌ای» حس شگفتی را که تیم مأموریت با هر نمونه جدید تجربه می‌کند، منعکس می‌کند. با اینکه این نام شاعرانه به نظر می‌رسد، اما در واقع بازتابی از فرآیند عملی کاوشگر در دسته‌بندی نمونه‌های مهم است.
حفاری در سنگ‌های مریخ نیاز به کالیبراسیون دقیق گشتاور و فشار دارد. هر هسته جمع‌آوری‌شده باید کاملاً بدون آلودگی باقی بماند، بنابراین سیستم ذخیره‌سازی نمونه کاوشگر از لوله‌های استریل و روش‌های دقیق برای جلوگیری از آلودگی استفاده می‌کند.
نگاهی به گذشته باستانی
برخی از کارشناسان معتقدند که تکه‌هایی از پوسته دوره «نواکی» مریخ که تقریباً چهار میلیارد سال پیش شکل گرفته، ممکن است در این نمونه‌ها پنهان شده باشند.
دوران نواکی با برخوردهای شدید شهاب‌سنگ‌ها و احتمال وجود آب مایع در سطح مریخ مشخص می‌شود.
فرآیندهای آتشفشانی، برخوردهای سیارکی و تغییرات آب‌وهوایی در طول میلیاردها سال مریخ را شکل داده‌اند. جمع‌آوری بخشی از این سنگ‌های باستانی می‌تواند اطلاعاتی در مورد نحوه تکامل سیارات سنگی در سراسر منظومه شمسی ارائه دهد.
محققان برای بررسی ترکیب این سنگ‌ها از تکنیک فلورسانس پرتو ایکس استفاده می‌کنند تا عناصری مانند آهن، منیزیم و سیلیکون را اندازه‌گیری کنند. این داده‌ها سرنخ‌هایی درباره فرآیندهای باستانی که پوسته مریخ را شکل داده‌اند، ارائه می‌دهند.
جمع‌آوری داده‌های خام تنها یک مرحله از کار است، اما تفسیر این داده‌ها چالش بزرگ‌تری محسوب می‌شود. تیم‌های علمی باید امضاهای شیمیایی را تحلیل کنند، آن‌ها را با نقشه‌های مداری مقایسه کرده و سپس فرضیه‌هایی درباره نحوه شکل‌گیری هر لایه سنگی ارائه دهند.
یک کشف غیرمنتظره: مواد معدنی سرپانتین
اعضای تیم اخیراً مواد معدنی سرپانتین را در نزدیکی محل نمونه‌برداری جدید شناسایی کرده‌اند. سرپانتین زمانی تشکیل می‌شود که آب با برخی سنگ‌ها واکنش دهد، بنابراین این کشف ممکن است نشانه‌ای از وجود آب مایع در گذشته مریخ باشد.
دانشمندان کنجکاو هستند بدانند که این مواد معدنی چه اطلاعاتی درباره شیمی آب‌های زیرسطحی باستانی مریخ ارائه می‌دهند. اگر وجود سرپانتین تأیید شود، می‌تواند سرنخ‌های تازه‌ای درباره واکنش‌های شیمیایی و حتی امکان وجود محیط‌های مناسب برای حیات میکروبی در گذشته مریخ ارائه دهد.
شناسایی سرپانتین همچنین این پرسش را مطرح می‌کند که آیا ذخایر معدنی بیشتری در زیر سطح دهانه جیزرو وجود دارد؟ چنین لایه‌هایی ممکن است نشانه‌هایی از تعامل طولانی‌مدت بین آب و سنگ را در خود داشته باشند که برای درک احتمال وجود اکوسیستم‌های میکروبی اولیه اهمیت زیادی دارد.
مأموریت‌های قبلی مریخ نیز به نشانه‌هایی از سرپانتین دست یافته بودند، اما ابزارهای پیشرفته کاوشگر پشتکار جزئیاتی بسیار دقیق‌تر از آنچه که مدارگردهای قبلی ارائه کرده بودند، فراهم کرده است.
چشم‌اندازی محتاطانه برای آینده
ناسا برنامه دارد این نمونه‌های سنگی را به زمین بازگرداند، اما زمان‌بندی پروژه بازگشت نمونه‌های مریخ همچنان نامشخص است. هزینه‌های پیش‌بینی‌شده که از ۱۱ میلیارد دلار فراتر رفته‌اند، تاریخ بازگشت احتمالی این نمونه‌ها را به بعد از سال ۲۰۴۰ موکول کرده است.
در حالی که ناسا در حال بررسی گزینه‌های جایگزین است، برخی دانشمندان نگران‌اند که تغییر اهداف باعث کند شدن پیشرفت پروژه شود. با این حال، بسیاری همچنان متعهد به مطالعه این نمونه‌های بی‌نظیر در زمین هستند.
بازگرداندن سنگ‌ها از مریخ کار ساده‌ای نیست. هر لوله نمونه نیاز به سفری ایمن از میان فضای بین‌سیاره‌ای دارد، بدون آنکه هیچ‌گونه آلودگی از زمین بر آن تأثیر بگذارد.
مهندسان ناسا در حال طراحی فضاپیماها و مدارگردهای ویژه‌ای هستند که بتوانند این نمونه‌های ذخیره‌شده را بازیابی کنند. هنگامی که این نمونه‌ها به زمین برسند، آزمایشگاه‌های سراسر جهان برای فرصت تجزیه‌وتحلیل آن‌ها با استفاده از ابزارهای پیشرفته، رقابت خواهند کرد.
پرواز ابتکار عمل
کاوشگر پشتکار در سال ۲۰۲۱ همراه با یک هلیکوپتر کوچک به نام «نبوغ» به مریخ فرود آمد. این هلیکوپتر در ابتدا برای یک آزمایش فناوری کوتاه‌مدت طراحی شده بود، اما فراتر از انتظارات ظاهر شد و ۷۲ پرواز موفق انجام داد، تا اینکه به دلیل مشکلات در ملخ‌های خود، مأموریتش پایان یافت.
با اینکه نبوغ دیگر پرواز نمی‌کند، اما موفقیت اولیه آن نشان داد که پرواز کنترل‌شده در سیاره‌ای دیگر امکان‌پذیر است.
این پیشرفت راه را برای توسعه وسایل پروازی آینده که می‌توانند به مناطق صعب‌العبور دسترسی پیدا کنند، هموار کرده است.
برخی دانشمندان اکنون این ایده را مطرح کرده‌اند که شاید وسایل پروازی مشابه بتوانند در جمع‌آوری نمونه‌های مریخی در مناطق پرخطر به ناسا کمک کنند.
دستیابی به فردا
هم‌زمان با اصلاح استراتژی‌های ناسا، دیگر کشورها نیز برای جمع‌آوری نمونه‌های مریخی برنامه‌ریزی می‌کنند. چین اعلام کرده است که قصد دارد تا سال ۲۰۳۱ نمونه‌هایی از مریخ را به زمین بازگرداند و این موضوع رقابتی فشرده را برای اولین بازگشت موفق نمونه‌های مریخی ایجاد کرده است.
دانشمندان در سراسر جهان با هیجان و احتیاط این تحولات را دنبال می‌کنند و منتظر شفاف‌سازی درباره نحوه جمع‌آوری، حفاظت و تجزیه‌وتحلیل این سنگ‌های ارزشمند هستند.
