در دل طبیعت، جانوران، گیاهان و میکروب‌ها به طور مداوم با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. آن‌ها سیگنال‌هایی بر جای می‌گذارند، بوها را تشخیص می‌دهند، به تغییرات دما واکنش نشان می‌دهند و رفتار سایر موجودات را تفسیر می‌کنند. این تبادلات که اغلب نامرئی هستند، رفتار آن‌ها را هدایت می‌کنند.
اینترنت طبیعت چیست؟
نگاهی نو به تعامل گونه‌ها
مطالعه‌ای جدید به رهبری دکتر اولریش بروس از مرکز تحقیقات تنوع زیستی آلمان (iDiv) و دانشگاه فردریش شیلر ینا، اهمیت این ارتباطات نامرئی را نشان داده است. محققان در این پژوهش مطرح کرده‌اند که اکوسیستم‌ها از طریق سیستمی وسیع برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات عمل می‌کنند – سیستمی که آن را «اینترنت طبیعت» نامیده‌اند.
این سیستم فراتر از تبادل مواد و انرژی است. اینترنت طبیعت، جریان اطلاعات بین گونه‌ها را نیز دنبال می‌کند. اطلاعاتی که بر رفتارها، پویایی جوامع و توازن اکولوژیکی تأثیرگذار است.
بازتعریف طبیعت از منظر اطلاعات
این دیدگاه می‌تواند نظریه‌های زیست‌محیطی را دگرگون کند. در این چارچوب، گونه‌ها نه فقط به‌عنوان مصرف‌کننده، گرده‌افشان یا پراکنده‌کننده بلکه به‌عنوان فرستنده و دریافت‌کننده اطلاعات دیده می‌شوند. این تغییر نگاه می‌تواند دریچه‌ای تازه برای درک عمیق‌تر از ذات طبیعت بگشاید.
سیگنال‌ها، قلب تپنده ارتباطات در طبیعت
فراتر از زنجیره‌های غذایی
سال‌هاست که بوم‌شناسان نقشه زنجیره‌های غذایی را ترسیم کرده‌اند تا بفهمند چه گونه‌ای چه چیزی را می‌خورد، چه کسی بذر را منتقل می‌کند یا کدام گونه گل‌ها را گرده‌افشانی می‌کند. اما این نگاه فقط روابط فیزیکی را بررسی می‌کرد و لایه مهمی را نادیده می‌گرفت.
اهمیت پیوندهای اطلاعاتی
مطالعه جدید نشان می‌دهد که تمرکز صرف بر پیوندهای فیزیکی، تصویر ناقصی ارائه می‌دهد. سیگنال‌ها، هشدارها و نشانه‌های محیطی تعیین می‌کنند که یک گونه چه زمانی و کجا حرکت کند، چگونه رفتار کند و چگونه جامعه‌ای پایدار یا ناپایدار باقی بماند.
«فهم فرآیندهای طبیعی بدون در نظر گرفتن جریان اطلاعات در اینترنت طبیعت، شبیه به تلاش برای درک سیستم حمل‌ونقل انسانی بدون در نظر گرفتن اینترنت است.» – دکتر اولی بروس
سه نوع پیوند اطلاعاتی در طبیعت
محققان سه نوع اصلی از سیگنال‌های اطلاعاتی در طبیعت را شناسایی کرده‌اند. این سیگنال‌ها در کنار جریان‌های فیزیکی مانند غذا، آب یا بذر وجود دارند.
پیوندهای اطلاعاتی تغذیه‌ای (Trophic Information Links)
این پیوندها در تعاملات شکارچی-شکار وجود دارند. مثلاً گرگ‌ها با دیدن ردپا یا نشانه‌های بصری، شکارهایی مانند گوزن را پیدا می‌کنند. در مقابل، گوزن‌ها با حس کردن خطر به مناطق متراکم پناه می‌برند. این تعاملات بدون تماس مستقیم صورت می‌گیرند اما بر اساس تفسیر نشانه‌ها هستند.
پیوندهای اطلاعاتی محض (Pure Information Links)
در این حالت، گونه‌ها مستقیماً با هم در تماس نیستند، اما اطلاعات را دریافت می‌کنند. برای نمونه، یک کفتار با دیدن کرکسی که بالای سرش پرواز می‌کند، احتمال می‌دهد غذایی در نزدیکی باشد. این نشانه‌های خاموش، حیوانات را به فرصت‌ها یا دوری از خطر هدایت می‌کنند.
پیوندهای اطلاعاتی محیطی (Environmental Information Links)
این پیوندها از سیگنال‌های محیطی مانند نور، صدا یا دما نشأت می‌گیرند. مثلاً شب‌پره‌ها به سمت نور مصنوعی پرواز می‌کنند، یا آفتاب‌پرست‌ها رنگ پوست خود را با محیط تطبیق می‌دهند. این رفتارها به پاسخ به محیط مربوط است، نه موجودات دیگر.
وقتی ارتباطات طبیعی مختل می‌شوند
تضعیف انعطاف‌پذیری اکوسیستم‌ها
ادغام شبکه‌های اطلاعاتی با زنجیره‌های غذایی، درک ما را از مقاومت اکوسیستم‌ها در برابر اختلالات تغییر می‌دهد. وقتی عاملی مانند آتش‌سوزی یا گونه مهاجم وارد اکوسیستم می‌شود، مسیرهای اطلاعاتی تعیین می‌کنند که چقدر این اختلال گسترش می‌یابد و گونه‌ها چگونه پاسخ می‌دهند.
اگر جریان اطلاعات مختل شود، اکوسیستم در ظاهر باقی می‌ماند اما در عمل ناکارآمد می‌شود.
فعالیت‌های انسانی: تهدیدی برای اینترنت طبیعت
دخالت در مسیرهای ارتباطی
یکی از تهدیدات اصلی برای اینترنت طبیعت، فعالیت‌های انسانی است. ما فقط زیستگاه‌ها را تغییر نمی‌دهیم بلکه کانال‌های ارتباطی گونه‌ها را نیز مختل می‌کنیم. نور مصنوعی، آلودگی صوتی صنعتی و آلودگی‌های شیمیایی همه بر انتقال سیگنال‌ها تأثیر می‌گذارند.
«ترافیک جاده‌ای و سازه‌های صنعتی نه تنها هوا را آلوده می‌کنند، بلکه در سیگنال‌های لرزشی مورچه‌ها که برای هماهنگی استفاده می‌کنند نیز اختلال ایجاد می‌کنند.» – دکتر میریام هیرت
تأثیر بر تولیدمثل، تغذیه و انسجام اجتماعی
گونه‌های زیادی مانند مورچه‌ها، شب‌پره‌ها، پرندگان، قورباغه‌ها و حتی میکروب‌ها به لرزش، بو یا نور وابسته‌اند. اگر این سیگنال‌ها به هم بخورند یا قطع شوند، فرآیند تولیدمثل مختل می‌شود، الگوهای تغذیه تغییر می‌کنند و نقش‌های اکولوژیکی دگرگون می‌شوند.
حفظ مسیرهای اطلاعاتی، مکمل حفاظت زیستگاه‌ها
توجه به بوم‌شناسی حسی
اکثر اقدامات حفاظتی روی حفظ زیستگاه‌ها یا جلوگیری از شکار تمرکز دارند. اما اگر مثلا صدای موتور خودرو مانع شنیدن صدای جفت‌یابی قورباغه‌ها شود، حفظ برکه فایده‌ای ندارد. محققان پیشنهاد می‌کنند تمرکز بیشتر روی بوم‌شناسی حسی باشد.
ابزارهای نوین برای بررسی سیگنال‌ها
استفاده از ابزارهایی مانند نقشه‌های صوتی (audioscapes) و نقشه‌های لرزشی می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر الگوهای ارتباطی در طبیعت کمک کند.
نتیجه‌گیری: برای حفظ طبیعت باید از ارتباطاتش محافظت کنیم
ایده اینترنت طبیعت، درک ما از اکوسیستم‌ها را تغییر می‌دهد. اکوسیستم‌ها فقط مجموعه‌ای از گونه‌ها نیستند، بلکه شبکه‌هایی از پیام‌رسانان و مفسران هستند. آن‌ها تنها منابع را به اشتراک نمی‌گذارند بلکه هشدارها و راهبردها را نیز منتقل می‌کنند.
اگر می‌خواهیم از طبیعت محافظت کنیم، باید از سیگنال‌هایش هم محافظت کنیم. این یعنی کاهش نویز، کاهش نورهای مصنوعی و بازگرداندن ریتم‌های طبیعی. چرا که در نهایت، آنچه اکوسیستم‌ها را زنده نگه می‌دارد نه فقط آن چیزی است که خورده می‌شود، بلکه آن چیزی است که دیده، شنیده، بوئیده و حس می‌شود.
