یک دستگاه دستی جدید، خدمات شناسایی مواد مخدر را سریع‌تر، آسان‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر از همیشه کرده است. این دستگاه که برای حمل آسان و استفاده ساده طراحی شده، می‌تواند تنها با فشردن یک دکمه، مواد خطرناک را حتی در مقادیر بسیار کم تشخیص دهد.
در حال حاضر این دستگاه در کشورهای بریتانیا، نروژ و نیوزیلند در حال آزمایش است. محصولی از پژوهش‌های دانشمندان دانشگاه بث (University of Bath) که توانایی شناسایی اپیوئیدهای مصنوعی و بنزودیازپین‌ها را دارد؛ دو گروه عمده از مواد که عامل مرگ بسیاری از افراد بر اثر اوردوز هستند و معمولاً از چشم سایر ابزارهای قابل‌حمل شناسایی مواد مخدر پنهان می‌مانند.
ابزاری نوین برای افزایش ایمنی در مصرف مواد مخدر
عملکردی مشابه طیف‌سنج فرابنفش اما در ابعادی کوچک
این فناوری مانند یک نسخه سبک از طیف‌سنج فرابنفش عمل می‌کند. دستگاه به‌سرعت محتوای یک نمونه را تجزیه و تحلیل کرده و نه‌تنها نوع مواد تشکیل‌دهنده بلکه مقدار هرکدام را نیز نشان می‌دهد؛ اطلاعاتی که می‌توانند واقعاً نجات‌بخش باشند.
«کاری که تا الان برای جلوگیری از مرگ‌های ناشی از سوءمصرف مواد انجام داده‌ایم، مؤثر نبوده. ما به خدمات جدیدی نیاز داریم که در دسترس، ارزان و ساده باشند»
— پروفسور کریس پادنِی، سرپرست تیم توسعه‌دهنده
او می‌افزاید: «گفتن این‌که مواد مصرف نکنید جواب نمی‌دهد. باید استراتژی‌های متفاوتی را پیش گرفت. اگر مردم بدانند دقیقاً چه ماده‌ای با چه درجه‌ی قدرتی در دست دارند، بهتر می‌توانند درباره‌ی مصرف یا نحوه‌ی ایمن‌تر استفاده تصمیم بگیرند.»
شناسایی مواد کشنده خیابانی در چند ثانیه
برخلاف دستگاه‌های قدیمی که نیاز به کارشناسان شیمی آموزش‌دیده داشتند، این ابزار برای استفاده افراد عادی طراحی شده است. دقت آن در حد آزمایشگاه است اما استفاده از آن به سادگی فشردن یک دکمه است.
تشخیص دقیق در غلظت‌های بسیار پایین
توانایی تشخیص در غلظت‌های پایین، ویژگی کلیدی این دستگاه است. موادی مثل نیتازن‌ها و فنتانیل حتی در مقادیر میکروسکوپی می‌توانند کشنده باشند. شناسایی سریع چنین تهدیدهایی، بسیار حیاتی است.
خطر پنهان در قرص‌ها و پودرهای خیابانی
بسیاری از افراد دقیقاً نمی‌دانند که چه چیزی مصرف می‌کنند. ممکن است قرصی که به‌عنوان بنزودیازپین فروخته می‌شود، در واقع حاوی اپیوئیدهای مصنوعی باشد؛ ترکیب‌هایی که بدون اطلاع مصرف‌کننده می‌توانند بسیار خطرناک‌تر و اعتیادآورتر باشند.
«امروزه بیش از هر زمان دیگری، مصرف هر نوع ماده‌ای با ریسک جدی سلامت همراه است»
— کریس پادنِی
او تأکید دارد که همین مسئله، اهمیت شناسایی مواد را دوچندان می‌کند. با استفاده از این فناوری، حتی کارکنان خدمات درمان اعتیاد و الکل نیز می‌توانند فوراً ماهیت دقیق یک ماده را شناسایی کنند.
چه سازمان‌هایی از این دستگاه استفاده می‌کنند؟
پلیس دوون و کورنوال، بریتانیا
در ژوئن ۲۰۲۴، این نیرو پلیسی واحدی از این دستگاه را برای سرعت‌بخشی به تحقیقات اوردوزها تهیه کرد. دیگر نیازی به انتظار چندماهه برای نتایج آزمایشگاهی نبود؛ حالا می‌توان هشدارها را ظرف چند ساعت صادر کرد.
«در سال ۲۰۲۴، پس از یک مورد مرگ، قرص‌های اکسی‌کدون را بررسی کردیم و دریافتیم که حاوی نیتازن بودند. توانستیم در کمتر از ۳۶ ساعت هشدار صادر کنیم.»
— نیک بورنت، کارشناس مواد مخدر پلیس
سازمان The Loop، بریتانیا
تنها سرویس شناسایی مواد مخدر جامعه‌محور دارای مجوز در بریتانیا است. این سازمان از سال ۲۰۲۴ از دستگاه دانشگاه بث در کنار ابزارهای دیگر برای آزمایش مواد در سایت بریستول استفاده می‌کند.
«ما از همکاری با تیم دانشگاه بث خوشحالیم. این دستگاه می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌های ناشی از مواد داشته باشد.»
— کتی پورتر، مدیرعامل The Loop
KnowYourStuffNZ، نیوزیلند
در نیوزیلند، شناسایی مواد به‌صورت قانونی انجام می‌شود. در سال گذشته، سه سازمان اصلی خدمات مواد مخدر، صدها نمونه را با این دستگاه آزمایش کردند.
«طیف‌سنج‌هایی که داریم بهترین گزینه‌ی فعلی‌اند، اما علم همیشه در حال پیشرفت است. فناوری جدید دانشگاه بث می‌تواند به ما کمک کند تحلیل‌های سریع‌تر و دقیق‌تری داشته باشیم.»
— دکتر جز وستون، مدیر اجرایی KnowYourStuffNZ
انجمن سیاست‌های ایمن‌سازی مصرف مواد، نروژ
در نروژ نیز شناسایی مواد در سطح جامعه مجاز است. دستگاه دانشگاه بث شکاف مهمی را در ابزارهای فعلی پوشش داده است.
«دستگاه‌های فعلی ما مثل طیف‌سنج مادون قرمز برای بسیاری از مواد خوب عمل می‌کنند، اما در شناسایی اپیوئیدها و بنزودیازپین‌ها در مقادیر بسیار پایین ضعیف‌اند. دستگاه جدید این کمبود را پوشش می‌دهد و برای ما هیجان‌انگیز است.»
— داگفین هِسِن پاوست، انجمن سیاست‌های ایمن
فناوری نوری و الگوریتم‌های هوشمند
این دستگاه از ترکیب دو فناوری بهره می‌برد:
فلورسانس و طیف‌سنجی بازتابی
- فلورسانس: با تابش نور به ماده، میزان نور بازتابی اندازه‌گیری می‌شود؛ هر ماده‌ای واکنش نوری خاص خود را دارد.
- طیف‌سنجی بازتابی: بررسی نحوه بازتاب نور از سطح ماده برای درک ترکیب آن.
این دو روش در کنار هم، تصویری دقیق از محتوای نمونه ارائه می‌دهند. الگوریتم یادگیری عمیق که با صدها الگوی نوری آموزش دیده، شناسایی‌های دقیق‌تری را ممکن می‌سازد.
«هدف ما حمایت از خدمات شناسایی مواد برای کاهش آسیب‌های مصرف در گروه‌های مختلف است. با تغییر سریع الگوی مصرف، این ابزار می‌تواند شکاف‌های موجود را پر کند.»
— پروفسور پادنِی
گامی مهم در مسیر ایمنی هوشمندتر در برابر مواد مخدر
آمارها نگران‌کننده‌اند: مرگ‌های ناشی از مسمومیت دارویی در انگلستان و ولز از ۴۳۵۹ مورد در سال ۲۰۱۸ به ۴۹۰۷ مورد در سال ۲۰۲۳ رسیده است. این آمار شامل داروهای غیرمجاز و نسخه‌ای است.
اگرچه این دستگاه مشکل مصرف مواد را به‌صورت کامل حل نمی‌کند، اما برای بسیاری از جوامع فرصتی فراهم می‌کند تا با سرعت و ایمنی بیشتر به مقابله با این بحران بپردازند.
این پژوهش به‌صورت کامل در ژورنال معتبر Analytical Chemistry منتشر شده است.
