مزارع بادی فراساحلی به سرعت در حال گسترش در سراسر جهان هستند. این گسترش، بخشی اساسی از تلاش جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و مقابله با بحران اقلیمی به شمار می‌آید. اما هم‌زمان با رشد این منبع پاک انرژی، نگرانی‌هایی در مورد تأثیر آن بر زندگی دریایی نیز افزایش یافته است.
هم‌پوشانی محل‌های مناسب توربین‌سازی و زیستگاه‌های حساس
مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که مکان‌هایی که برای تأسیس مزارع بادی مناسب هستند، غالباً همان مناطقی هستند که پرندگان دریایی و پستانداران دریایی برای تغذیه به آنجا می‌روند.
این تحقیق توسط تیمی از دانشگاه آلیکانته با همکاری دانشگاه میگل هرناندز در الچه، دانشگاه مورسیا و دانشگاه کامپلوتنسه مادرید انجام شده است.
یافته‌های این پژوهش زنگ خطری جدی به صدا درمی‌آورد: بدون برنامه‌ریزی دقیق، ممکن است این مزارع ناخواسته به گونه‌های آسیب‌پذیر دریا آسیب برسانند.
موقعیت‌یابی مزارع بادی فراساحلی؛ فرصتی دو لبه
مزایای احتمالی مزارع بادی در دریا
در نگاه اول، ساخت توربین‌ها در دریا کمتر از ساخت آن‌ها در خشکی مزاحم به نظر می‌رسد. حتی برخی اثرات مثبت نیز دارد. برای مثال، مزارع بادی معمولاً فعالیت‌های صیادی را محدود می‌کنند و این محدودیت می‌تواند به نوعی پناهگاه غیررسمی برای موجودات دریایی تبدیل شود.
اما معایب را نمی‌توان نادیده گرفت
در کنار مزایا، موارد منفی نیز قابل‌توجه‌اند:
- تولید صدای زیرآبی
- اختلال در زیستگاه‌های طبیعی
- افزایش خطر برخورد پرندگان با توربین‌ها
پروفسور “خوان مانوئل پرس-گارثیا”، متخصص اثرات مزارع بادی خشکی بر جمعیت پرندگان، می‌گوید:
«از مرحله برنامه‌ریزی تا بهره‌برداری، توربین‌های بادی در دریا می‌توانند به طرق مختلف بر حیات وحش تأثیر بگذارند.»
پیش‌بینی نقاط حساس زیستی در دریا
چالش اصلی: تشخیص محل تجمع موجودات دریایی
یکی از دشوارترین موانع در توسعه انرژی بادی فراساحلی، دانستن این است که کدام مناطق بیشترین فعالیت حیات‌وحش را دارند.
پروفسور پرس-گارثیا توضیح می‌دهد:
«ما نمی‌توانیم هر جانوری را در دریا زیر نظر بگیریم، بنابراین باید با استفاده از مدل‌های ریاضی، حضور احتمالی آن‌ها را تخمین بزنیم.»
استفاده از زنجیره غذایی برای مدل‌سازی
تیم پژوهش با بررسی شبکه‌های غذایی در دریا – از فیتوپلانکتون‌ها تا ماهی‌ها و شکارچیان بالادست مانند پرندگان دریایی و پستانداران – تخمین‌هایی از محل‌های تغذیه تهیه کردند.
جالب این‌جاست که نتیجه نشان داد حجم زیست‌توده (biomass) مهم‌تر از تنوع زیستی است.
«تنوع گونه‌ای ماهی‌ها چندان مهم نیست، بلکه این‌که چه مقدار غذا در دسترس باشد، اهمیت بیشتری دارد.»
در هر صورت، مناطق غنی از غذا مانند آهن‌ربایی برای موجودات گرسنه عمل می‌کنند.
تلاقی مزارع بادی و زیستگاه‌های غنی
ساخت نقشه‌های ریسک جهانی
محققان با ترکیب مناطق پتانسیل باد با نقاط داغ زیست‌تنوع، نقشه‌های جهانی از ریسک احتمالی تهیه کردند. نتیجه تکان‌دهنده بود؛ به‌ویژه در نیم‌کره شمالی، هم‌پوشانی قابل‌توجهی وجود داشت.
در نیم‌کره جنوبی، هم‌پوشانی کمتری دیده شد؛ ولی پژوهشگران هشدار می‌دهند که این مسئله ممکن است به دلیل کمبود داده باشد، نه ریسک کمتر.
پروفسور پرس-گارثیا می‌گوید:
«این نقشه‌ها ابزار کلیدی برای پیش‌بینی تضادهای احتمالی بین حفاظت زیست‌محیطی و توسعه انرژی هستند. هدف ما توقف انرژی پاک نیست، بلکه هماهنگی آن با تنوع زیستی است.»
ضرورت محافظت از حیات‌وحش دریایی
بسیاری از مناطق پرریسک خارج از مناطق حفاظت‌شده‌اند
یکی از یافته‌های نگران‌کننده این است که بیشتر مناطق با ریسک بالا خارج از محدوده‌های حفاظت‌شده دریایی (MPAs) قرار دارند. این یعنی بسیاری از زیستگاه‌های غنی فعلاً هیچ حمایت قانونی در برابر توسعه گسترده ندارند.
پیشنهادات پژوهشگران برای حفاظت بهتر
- گسترش و تقویت مناطق حفاظت‌شده دریایی
- ایجاد مناطق ممنوعه توسعه که در آن حفاظت از محیط‌زیست اولویت دارد
این تصمیم‌ها باید بر اساس داده‌های علمی گرفته شوند، نه منافع سیاسی یا سهولت اجرایی.
«ما باید بدانیم گونه‌ها چه رفتاری دارند، به کجا می‌روند و منابع آن‌ها کجاست.»
ابزارهای بهتر، برنامه‌ریزی هوشمندانه‌تر
فناوری در خدمت آگاهی‌بخشی زیست‌محیطی
ابزارهای فناورانه می‌توانند کمک‌حال باشند. مثلاً با نصب ردیاب‌های GPS بر پرندگان دریایی، می‌توان حرکت و مسیر پرواز آن‌ها را بررسی کرد تا مشخص شود که آیا به سمت مزارع بادی می‌روند یا از آن‌ها دوری می‌کنند.
برخی پرندگان از توربین‌ها فاصله می‌گیرند، اما این دوری ممکن است به قیمت محروم‌شدن از منابع غذایی باشد.
سؤال‌هایی از این دست هنوز بی‌پاسخ مانده‌اند:
- آیا پستانداران دریایی هم مثل پرندگان از مزارع بادی دوری می‌کنند؟
- آیا این پرهیز باعث گرسنگی یا کاهش زادآوری آن‌ها می‌شود؟
درک این الگوها، برای ایجاد تعادل بین انرژی پاک و سلامت اکوسیستم ضروری است.
نتیجه‌گیری: انرژی تجدیدپذیر، اما با مسئولیت
این پژوهش یادآوری می‌کند که انرژی‌های تجدیدپذیر نیز باید مسئولانه استفاده شوند. با استفاده از ابزارهای بهتر و برنامه‌ریزی دقیق‌تر، می‌توان آینده را روشن کرد؛ بدون آن‌که زندگی گونه‌هایی که خانه‌شان در دریاست، تیره شود.
این مطالعه کامل در مجله Journal of Environmental Management منتشر شده است.
