شترمرغ‌ها نمی‌توانند پرواز کنند، اما اجداد آن‌ها روزگاری بال‌های توانمند داشتند. همین حقیقت باعث شد دانشمندان دهه‌ها با پرسشی شگفت‌انگیز دست‌وپنجه نرم کنند: چگونه شترمرغ‌ها، اموها، کیوی‌ها، رئاها و کاسوآری‌ها توانستند در قاره‌های مختلف پراکنده شوند در حالی که توان پرواز ندارند؟
پراکندگی عجیب پرندگان بی‌پرواز
این پرندگان که در خانواده پالئوگنات‌ها قرار می‌گیرند، امروز در آفریقا، استرالیا، نیوزیلند و آمریکای جنوبی زندگی می‌کنند. تنها استثنا، پرنده‌ای به نام تینامو از آمریکای مرکزی و جنوبی است که می‌تواند پروازهای کوتاه‌مدت برای فرار از شکارچیان انجام دهد. همین ویژگی محدود نیز باعث شد محققان بیشتر کنجکاو شوند که اجداد این خانواده چگونه در جهان پراکنده شدند.
وقتی شترمرغ‌ها می‌توانستند پرواز کنند
مدت‌ها تصور می‌شد که اجداد شترمرغ‌ها هم‌زمان با شکستن قاره باستانی گوندوانا (حدود ۱۶۰ میلیون سال پیش) جدا شدند. اما بررسی‌های ژنتیکی نشان داد این جدایی‌ها بسیار دیرتر از انشقاق قاره‌ها رخ داده است.
«شکاف‌های تکاملی بین گونه‌های پالئوگنات خیلی بعد از جدا شدن قاره‌ها اتفاق افتاد.» — کلارا ویدریگ، موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونین
سرنخ‌ها از فسیل لیتورنیس
برای روشن شدن این معما، دانشمندان به سراغ فسیل‌های لیتورنیس‌ها رفتند. این پرندگان باستانی برخلاف بستگان امروزی‌شان، توانایی پرواز داشتند. فسیل دست‌نخورده‌ای از گونه Lithornis promiscuus در وایومینگ کشف شد که به دلیل سالم ماندن استخوان جناغ، امکان بررسی دقیق اتصال ماهیچه‌های پروازی را فراهم کرد.
نتیجه بررسی‌ها نشان داد لیتورنیس‌ها می‌توانستند پروازی مداوم یا ترکیبی از پرواز و سرخوردن انجام دهند. این یعنی اجداد شترمرغ‌ها قابلیت عبور از موانع بزرگ و حتی اقیانوس‌ها را داشته‌اند.
قدرت پرواز و تحلیل اسکلت
تحلیل کمی پژوهشگران آشکار کرد که لیتورنیس‌ها برخلاف تیناموها، به جای پروازهای انفجاری کوتاه، از پروازهای هوازی و پایدار بهره می‌بردند. این توانایی نشان‌دهنده قابلیت مهاجرت‌های دوربرد و کلونی‌سازی در قاره‌های مختلف بود.
چرا اجداد شترمرغ‌ها پرواز را کنار گذاشتند؟
اگر اجدادشان پرواز می‌کردند، چرا نوادگانشان بی‌پرواز شدند؟ ویدریگ توضیح می‌دهد:
«پرندگان زمانی پرواز را کنار می‌گذارند که دو شرط فراهم شود: دسترسی کامل به غذا روی زمین و نبود شکارچیان.»
زندگی پس از دایناسورها
پس از انقراض دایناسورها حدود ۶۵ میلیون سال پیش، پرندگان زمینی با منابع غذایی فراوان و تهدید کم روبه‌رو شدند. این شرایط باعث شد پرواز را کنار بگذارند تا انرژی بیشتری ذخیره کنند. بعدها با ظهور پستانداران شکارچی، این پرندگان یا دوندگان سریع شدند (مثل شترمرغ و رئا) یا جثه‌ای عظیم و دفاعی یافتند (مثل کاسوآری‌ها).
چرخه مهاجرت و سکون
یافته‌ها نظریه‌ای تکاملی به نام چرخه جابه‌جایی یا Vagility را تقویت می‌کند. این چرخه می‌گوید: اجداد متحرک و پروازگر، سرزمین‌های جدید را فتح می‌کنند، اما نوادگانشان ممکن است تدریجاً بی‌تحرک یا بی‌پرواز شوند.
نمونه‌هایی از این الگو را در پرندگان دیگر نیز می‌بینیم. حواصیل‌ها و اگرت‌ها توانسته‌اند اقیانوس‌ها را پشت سر بگذارند. فسیل‌ها و شباهت‌های اسکلتی نشان می‌دهد لیتورنیس‌ها هم همین توانایی را داشته‌اند.
نتیجه‌گیری: داستانی فراتر از قاره‌ها
این مطالعه که در نشریه Biology Letters منتشر شد، نشان می‌دهد راز پراکندگی شترمرغ‌ها نه در شکستن قاره‌ها بلکه در اجداد پروازگرشان نهفته است. اجدادی که روزگاری آسمان‌ها را درنوردیدند و راه را برای پرندگان بی‌پرواز امروزی هموار کردند.
جمع‌بندی
- شترمرغ‌ها و بستگانشان امروز پرواز نمی‌کنند، اما اجدادشان توان پرواز داشتند.
- لیتورنیس‌ها با پروازهای پایدار قادر به عبور از اقیانوس‌ها بودند.
- بی‌پروازی زمانی شکل گرفت که شکارچیان کم شدند و منابع زمینی کافی بود.
- این روند بخشی از چرخه تکاملی پرندگان است.
📌 نظر شما درباره این کشف چیست؟ آیا پرندگان امروزی هم ممکن است در آینده تغییرات مشابهی را تجربه کنند؟ دیدگاهتان را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید یا این مقاله را با دوستانتان منتشر کنید.
