هر کسی که در خیابانی شلوغ به‌خاطر نگاه کردن گروهی از افراد به آسمان متوقف شده باشد، می‌داند که توجه چقدر می‌تواند واگیردار باشد. این پدیده فقط به انسان‌ها محدود نمی‌شود.
مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که کبوترها نیز مسیر نگاه همنوعان خود در گله را دنبال می‌کنند. میزان گسترش این رفتار بستگی مستقیم به تعداد پرندگانی دارد که از قبل به همان سمت نگاه می‌کردند.
این تحقیق توسط فومی هیرو کانو و ماتیلد دلاکوس در دانشگاه کنستانس انجام شده است.
راهنمایی توجه با نشانه‌های اجتماعی
دنبال کردن نگاه: مفهومی ساده، اما حیاتی
ماتیلد دلاکوس می‌گوید: «بسیاری از حیوانات، از جمله انسان، تمایل دارند به جایی نگاه کنند که دیگران نگاه می‌کنند. این رفتار، «دنبال کردن نگاه» نام دارد. رفتاری ساده اما کلیدی برای به‌اشتراک‌گذاری توجه و یادگیری از دیگران.»
در دهه ۱۹۶۰، روان‌شناس اجتماعی مشهور، استنلی میلگرام، پدیده‌ای را به نام «اثر نصاب» (quorum effect) در انسان‌ها بررسی کرد. اگر تنها یکی دو نفر به بام ساختمانی خیره شوند، بیشتر عابران آن‌ها را نادیده می‌گیرند. اما اگر تعداد افرادی که به آسمان نگاه می‌کنند زیاد شود، تقریباً همه توقف کرده و بالا را نگاه می‌کنند.
مطالعات پیشین درباره حیوانات نشان داده‌اند که پرندگانی مانند زاغ‌ها، سارها، غازها و پنگوئن‌ها نیز نگاه یکدیگر را دنبال می‌کنند. با این حال، این آزمایش‌ها معمولاً فقط با یک جفت پرنده انجام می‌شدند.
تأثیر اندازه گله در رفتار اجتماعی
کبوترها، گزینه‌ای مناسب برای آزمایش‌های گروهی
تیم دانشگاه کنستانس می‌خواست بررسی کند که آیا اندازه گله در گونه‌هایی که به‌صورت گروهی زندگی می‌کنند، تغییری در رفتار آن‌ها ایجاد می‌کند یا خیر.
دلاکوس می‌گوید: «کبوترها گزینه‌ای ایده‌آل برای این آزمایش هستند، چون معمولاً در گله‌های بزرگ زندگی می‌کنند و اطراف آن‌ها پر از همنوع است.»
در چنین گله‌هایی، دنبال کردن نگاه دیگران می‌تواند در فعالیت‌های کلیدی مانند تغذیه و مراقبت از خطر، سودمند باشد.
آزمایش دنبال کردن نگاه در محیطی پیشرفته
چگونگی انجام آزمایش
برای بررسی این ایده، پژوهشگران از یک آغل پیشرفته در نزدیکی دریاچه کنستانس استفاده کردند. دو گروه از کبوترها روبه‌روی یکدیگر قرار گرفتند.
یکی از گروه‌ها دید کاملی به یک شیء متحرک ملایم داشت که برای جلب توجه آن‌ها طراحی شده بود، در حالی که دید گروه دیگر با یک پرده مسدود شده بود.
با استفاده از دوربین‌های پیشرفته که حرکات سر را از زوایای مختلف ثبت می‌کردند، دانشمندان می‌توانستند دقیقاً مشخص کنند که هر کبوتر در چه لحظه‌ای به سمت شیء مخفی نگاه کرده است.
این آزمایش با تعداد مختلفی از «کبوترهای آگاه» تکرار شد. گاهی فقط یک کبوتر می‌توانست شیء را ببیند، گاهی سه، پنج یا بیشتر.
سؤال این بود: آیا و با چه سرعتی کبوترهای ناآگاه سر خود را می‌چرخانند تا مسیر نگاه همنوعان خود را دنبال کنند؟
گسترش رفتار با افزایش اعضای نگاه‌کننده
نتایج تأیید کرد که کبوترها به جهت نگاه دیگران توجه می‌کنند و آن را تقلید می‌کنند. اما این رفتار کاملاً وابسته به اندازه گروه بود. زمانی که فقط یک کبوتر به شیء نگاه می‌کرد، تعداد کمی از سایر اعضا واکنش نشان می‌دادند.
هرچه تعداد پرندگان نگاه‌کننده افزایش می‌یافت، کبوترهای بیشتری نیز همان جهت را دنبال می‌کردند.
برخلاف جمعیت‌های انسانی که میلگرام بررسی کرده بود، در این آزمایش نقطه آستانه‌ای مشاهده نشد. یعنی هیچ «نصاب» مشخصی وجود نداشت که ناگهان باعث جلب توجه جمعی شود. در عوض، احتمال دنبال کردن نگاه با هر کبوتر اضافه‌شده بیشتر می‌شد.
در نتیجه، پرندگان به نشانه‌های جمعی واکنش نشان دادند، اما نه به‌صورت صفر یا صد، بلکه در قالب یک طیف پیوسته.
درک ذهن کبوتر
آیا این رفتار به این معناست که کبوترها متوجه می‌شوند که دیگران اطلاعاتی دارند که آن‌ها ندارند؟ دلاکوس در این مورد بااحتیاط صحبت می‌کند.
او می‌گوید: «من فرض نمی‌کنم که این رفتار فراتر از تقلید نگاه دیگران باشد.»
برای مثال، پرندگان موقعیت خود را تغییر ندادند تا دید بهتری داشته باشند، رفتاری که می‌توانست نشان‌دهنده استنباط از دیدگاه دیگران باشد.
تفسیر محققان از این واکنش بیشتر به‌عنوان یک واکنش غریزی تلقی می‌شود، نه نشانه‌ای از تفکر پیشرفته. این یک قانون سرانگشتی کارآمد در زندگی گله‌ای است.
با این حال، این مطالعه نحوه استفاده کبوترها از اطلاعات اجتماعی را روشن می‌کند. کانو می‌گوید: «اکنون می‌دانیم که کبوترها صرفاً نگاه هم‌گروهی‌ها را تقلید نمی‌کنند، بلکه رفتار خود را با توجه به تعداد افرادی که نشانه نگاه می‌دهند، تنظیم می‌کنند. آن‌ها به نشانه‌ای جمعی پاسخ می‌دهند.»
به بیان دیگر، نگاه یک پرنده تأثیر زیادی ندارد، اما مجموعه‌ای از نگاه‌ها به‌سرعت توجه بقیه گله را جلب می‌کند.
رفتارهای اجتماعی در گونه‌های گروه‌زی
این یافته‌ها ارزش بررسی حیوانات در محیط‌های اجتماعی طبیعی آن‌ها را برجسته می‌کند. کانو استدلال می‌کند: «بسیاری از حیوانات در گروه‌ها تکامل یافته‌اند. برای درک واقعی تفکر و ارتباط آن‌ها، باید آن‌ها را در همان گروه‌ها مطالعه کرد.»
با ترسیم روش‌های ظریف تأثیر اندازه گروه بر رفتار، پژوهشگران لایه‌ای تازه به فهم ما از اشتراک‌گذاری اطلاعات و تصمیم‌گیری جمعی در حیوانات اضافه کرده‌اند.
این نوع بینش‌ها می‌توانند فراتر از کبوترها کاربرد داشته باشند و سرنخ‌هایی درباره شناخت اجتماعی گونه‌های گله‌ای یا جمعی دیگر، و حتی غریزه‌های اجتماعی انسان‌ها ارائه دهند.
این مطالعه به‌طور کامل در ژورنال iScience منتشر شده است.
