گیاهان توانایی جذب میکرو و نانوپلاستیک‌ها را در ریشه‌ها و ساقه‌های خود دارند که این امر نگرانی‌هایی را در مورد چگونگی مدیریت اکوسیستم‌ها زمانی که این ذرات پلاستیکی وارد محیط‌های طبیعی می‌شوند، به وجود آورده است.
با این حال، یک تیم تحقیقاتی دانمارکی-چینی راه‌حلی نوین ارائه می‌دهد: چرا از گیاهان به عنوان ابزاری طبیعی و سازگار با محیط زیست برای جمع‌آوری و تجزیه این ذرات پلاستیکی استفاده نکنیم؟
متخصصان آزمایشگاه کلیدی تغییرات تالاب و بازسازی بوم‌شناختی در هوبی چین و دانشگاه جنوب دانمارک در این زمینه تحقیق کرده‌اند.
گیاهان و حیوانات نانوپلاستیک‌ها را جذب می‌کنند
این مطالعه در چارچوب یک مسئله جهانی نگران‌کننده انجام شده است. از آغاز تولید پلاستیک در مقیاس بزرگ، ۹ میلیارد تن پلاستیک تولید شده که تنها ۹ درصد آن بازیافت شده است.
این به معنای باقی ماندن حجم عظیمی از ضایعات پلاستیکی در طبیعت است که به مرور به قطعات کوچک‌تر تجزیه می‌شود.
میکرو و نانوپلاستیک‌ها به یک مشکل زیست‌محیطی فراگیر تبدیل شده‌اند، چرا که این ذرات ریز می‌توانند توسط حیوانات، گیاهان و حتی انسان‌ها بلعیده یا جذب شوند.
توانایی گیاهان در جذب نانوپلاستیک‌ها
الویس گنبو شو، زیست‌شناس در دانشگاه جنوب دانمارک توضیح داد: «ما معتقدیم که گیاهان می‌توانند به طور مؤثری روش‌های موجود برای حذف پلاستیک از طبیعت را تکمیل کنند. بسیاری از گیاهان میکرو و نانوذرات را جذب یا به سطح خود می‌چسبانند، اما ما باید مؤثرترین آنها را برای دستیابی به بهترین نتایج شناسایی کنیم».
محققان توانایی انواع گیاهان در جذب میکرو و نانوپلاستیک‌ها را بررسی کرده‌اند. نتایج نشان داد که لوبیای فاوا (Vicia faba) می‌تواند ذرات نانوپلاستیک با اندازه ۱۰۰ نانومتر را طی تنها دو روز از طریق ریشه‌های خود جذب کند.
چسبندگی ذرات به ریشه‌ها، فرآیندی به نام «جذب سطحی» است، در حالی که جذب به معنی ورود ذرات به داخل خود گیاه است.
گیاهان دیگر، مانند گندم و کاهو نیز توانایی اتصال یا حتی جذب ذرات پلاستیکی را نشان داده‌اند، به طوری که در برخی موارد این ذرات در برگ‌ها و ساقه‌های کاهو یافت شده‌اند.
گیاهان آبزی به عنوان فیلترهای طبیعی آب
محققان به گیاهان آبزی علاقه‌مند شده‌اند زیرا آنها می‌توانند به طور بالقوه ذرات پلاستیک را از منابع آبی که غلظت پلاستیک در آنها معمولاً بیشتر است، فیلتر کنند.
مثلاً گیاه سنبل آبی (Eichhornia crassipes) توانایی جذب ذرات پلاستیکی را نشان داده است. گیاهان آبزی دیگر، مانند عدسک آبی (Lemna minor) نیز پتانسیل مشابهی دارند و می‌توانند به عنوان فیلترهای طبیعی برای جذب میکرو و نانوپلاستیک‌ها در تالاب‌ها به کار گرفته شوند.
شو گفت : «منطقی است که کمربندهایی از گیاهان جذب‌کننده پلاستیک را در مناطقی که تجمع نانو و میکروپلاستیک‌ها شناخته شده است، ایجاد کنیم، مانند کنار جاده‌هایی که مقادیر زیادی میکروپلاستیک از سایش تایرهای خودرو آزاد می‌شود».
«این کمربندها می‌توانند به عنوان فیلتری عمل کنند که ذرات پلاستیکی را قبل از گسترش به چشم‌اندازهای وسیع‌تر یا شسته شدن به جوی‌ها توسط باران جذب کنند.»
بحران جهانی آلودگی پلاستیک
شو تأکید می‌کند که استفاده از گیاهان به تنهایی برای حل بحران جهانی آلودگی پلاستیک کافی نیست.
میکرو و نانوپلاستیک‌ها همه جا یافت می‌شوند – در هوا، در آب و در خاک. از آنجا که هیچ‌کس نمی‌تواند از آنها فرار کند (آنها در هوایی که تنفس می‌کنیم و آبی که می‌نوشیم حضور دارند)، برای حل این مشکل به راه‌حل‌های متعدد نیاز است.
باکتری‌ها، قارچ‌ها و جلبک‌های میکروسکوپی نیز می‌توانند در کاهش آلودگی پلاستیکی نقش داشته باشند. گیاهان، در حالی که مفید هستند، فقط بخشی از این پازل هستند.
علیرغم پیچیدگی این مسئله، شو به ویژه در مورد محیط‌های آبی خوشبین است.
«آزمایشات آزمایشگاهی ما موفقیت‌آمیز بوده است. من امیدوارم که بتوانیم این فرآیند را در مقیاس بزرگ‌تر انجام دهیم تا ذرات را از محیط زیست – حداقل از محیط‌های آبی که گیاهان آبزی در آنجا بسیار مؤثر بوده‌اند – حذف کنیم.»
استفاده از عروس‌های دریایی برای حذف ذرات پلاستیک
محققان دیگری نیز در حال بررسی روش‌های نوآورانه مشابه هستند. در دپارتمان زیست‌شناسی دانشگاه جنوب دانمارک، جمیله جاویدپور، زیست‌شناس دریایی و محقق عروس‌های دریایی، امکان استفاده از عروس‌های دریایی برای حذف میکرو و نانوپلاستیک‌ها از محیط‌های آبی را بررسی کرده است.
عروس‌های دریایی ماده‌ای لزج تولید می‌کنند و آزمایشات آزمایشگاهی نشان داده است که این ماده لزج می‌تواند تا ۹۰ درصد از ذرات نانوپلاستیک را از آب در تصفیه‌خانه‌ها حذف کند.
جاویدپور گفت: «ما متوجه شدیم که لزج عروس‌های دریایی در حذف ذرات پلاستیکی با اندازه نانو بسیار مؤثر است. این می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد – می‌توانم تصور کنم که از لزج خشک‌شده عروس‌های دریایی برای ساخت فیلترهای ماشین لباس‌شویی استفاده کنیم».
این تلاش‌ها نمایانگر مجموعه رو به رشدی از تحقیقات است که به دنبال استفاده از موجودات طبیعی برای مقابله با مسئله فراگیر و پایدار آلودگی پلاستیکی هستند.
این مطالعه در مجله Eco-Environment and Health منتشر شده است.
