وقتی درباره آلودگی پلاستیکی صحبت می‌کنیم، معمولا ذهنمان به سمت اقیانوس‌ها و رودخانه‌ها می‌رود. ساحل‌هایی که با بطری‌های پلاستیکی پر شده‌اند، به نماد این بحران تبدیل شده‌اند. مزارع و خیابان‌های شهری هم نشانه‌های واضحی از آلودگی را نشان می‌دهند. اما جنگل‌ها؟ کمتر کسی تصور می‌کند که پلاستیک به آنجا هم رسیده باشد.
پژوهشگران دانشگاه TU Darmstadt خلاف این تصور را ثابت کرده‌اند. مطالعه آن‌ها برای نخستین بار نشان می‌دهد که خاک جنگل‌ها حامل مقادیر زیادی ریزپلاستیک هستند.
ریزپلاستیک‌هایی که از آسمان می‌بارند
این ذرات عمدتاً از طریق هوا منتقل می‌شوند، روی برگ‌ها می‌نشینند و سپس وارد خاک می‌شوند. جنگل‌ها که روزگاری به‌عنوان محیطی پاک و دورافتاده تصور می‌شدند، هر روز در حال جذب آلودگی هستند.
برخلاف زمین‌های کشاورزی، جنگل‌ها کودهای حاوی پلاستیک دریافت نمی‌کنند. آن‌ها کنار مراکز دفن زباله یا تصفیه‌خانه‌ها قرار ندارند. با این حال، همچنان ریزپلاستیک جمع می‌کنند. چگونه؟ پاسخ در جوّ نهفته است.
برگ‌ها نخستین لایه‌ای هستند که ذرات را جذب می‌کنند. باران و ریزش برگ‌ها این ذرات را به سمت پایین می‌برند. به بیان دیگر، جنگل‌ها مانند تورهای عظیمی عمل می‌کنند که آلودگی را از آسمان جاروب می‌کنند.
«ریزپلاستیک‌هایی که از جو می‌آیند ابتدا روی برگ‌های تاج درختان ته‌نشین می‌شوند؛ پدیده‌ای که دانشمندان از آن به‌عنوان “اثر شانه کردن” یاد می‌کنند.»
— دکتر کالین جی. وبر، نویسنده اصلی تحقیق
او توضیح می‌دهد که در جنگل‌های برگ‌ریز، این ذرات به‌وسیله باران یا ریزش برگ‌ها به خاک منتقل می‌شوند.
خاک، مخزن ذخیره‌سازی
وقتی ذرات وارد خاک می‌شوند، روی سطح باقی نمی‌مانند. برگ‌های پوسیده به مرور تجزیه شده و همراه با آن‌ها پلاستیک‌ها به لایه‌های عمیق‌تر خاک نفوذ می‌کنند.
حشرات، قارچ‌ها و دیگر موجودات این روند را سرعت می‌بخشند. نتیجه این است که خاک جنگل‌ها به یک مخزن بلندمدت برای ذخیره ریزپلاستیک‌ها تبدیل می‌شود.
پژوهشگران تراکمی بین ۱۲۰ تا بیش از ۱۳,۰۰۰ ذره در هر کیلوگرم خاک را اندازه‌گیری کردند. در برخی مکان‌ها حتی نزدیک به یک میلیون ذره در هر مترمربع خاک یافت شد. این داده‌ها نشان می‌دهد که میزان آلودگی جنگل‌ها با خاک‌های شهری برابری می‌کند.
جنس و اندازه ذرات پلاستیکی
تجزیه شیمیایی ذرات نشان داد که پلی‌پروپیلن، پلی‌اتیلن و پلی‌آمید شایع‌ترین مواد موجود در نمونه‌ها هستند. این پلاستیک‌ها در بسته‌بندی و منسوجات کاربرد گسترده دارند.
ذرات بیشتر به صورت خُرد و فیلمی بودند تا فیبری. اندازه بیشتر آن‌ها کمتر از ۲۵۰ میکرومتر بود؛ یعنی بسیار کوچک‌تر از یک دانه شن.
شباهت بین ترکیب شیمیایی ذرات موجود در هوا و خاک نشان می‌دهد که منبع اصلی، رسوب جوی است و منابعی مانند زباله‌ریزی یا عملیات جنگلداری نقش بسیار اندکی دارند.
۷۰ سال ذخیره‌سازی آرام در جنگل‌ها
دانشمندان با مدل‌سازی نشان دادند که این میزان آلودگی در خاک جنگل‌ها احتمالاً از دهه ۱۹۵۰ – هم‌زمان با آغاز تولید انبوه پلاستیک – آغاز شده و طی ۷۰ سال به تدریج جمع شده است.
حتی در سناریوهای محافظه‌کارانه، میزان ریزپلاستیک‌های یافت‌شده امروز با رسوب مداوم طی چند دهه کاملاً قابل توجیه است. جنگل‌ها در واقع بایگانی خاموش عصر پلاستیک هستند.
جنگل‌ها آلوده‌تر از تصور ما
مقایسه داده‌ها نشان می‌دهد که خاک جنگل‌های آلمان به اندازه خاک‌های شهری و حتی بیشتر از زمین‌های کشاورزی، تالاب‌ها و سواحل آلوده به پلاستیک هستند. این یافته فرضیه پاک‌ماندن جنگل‌ها از آلودگی را کاملاً رد می‌کند.
با توجه به اینکه جنگل‌ها حدود یک‌سوم سطح خشکی زمین را پوشش می‌دهند، این حجم ذخیره‌سازی آلودگی ابعاد جهانی دارد و دیدگاه دانشمندان درباره چرخه جهانی ریزپلاستیک را تغییر می‌دهد.
جنگل‌ها به‌عنوان شاخص آلودگی
«نتایج ما نشان می‌دهد که ریزپلاستیک‌های موجود در خاک جنگل‌ها عمدتاً از رسوب جوی و ریزش برگ‌ها منشأ می‌گیرند. سایر منابع نقش جزئی دارند.»
— دکتر وبر
او اضافه می‌کند که جنگل‌ها می‌توانند شاخصی مناسب برای پایش میزان آلودگی جوی باشند؛ چرا که تراکم بالای ریزپلاستیک در خاک آن‌ها نشان‌دهنده ورودی پراکنده اما مداوم ذرات از هواست.
خطرات برای طبیعت و انسان
ریزپلاستیک‌ها می‌توانند ساختار خاک را تغییر دهند، روی میکروب‌ها اثر بگذارند و چرخه مواد مغذی را مختل کنند. این امر در بلندمدت می‌تواند رشد درختان و سلامت جنگل‌ها را تهدید کند.
ترکیب فشارهای ناشی از تغییرات اقلیمی و آلودگی پلاستیکی می‌تواند تهدیدی مضاعف برای اکوسیستم‌های شکننده ایجاد کند.
«جنگل‌ها همین حالا تحت فشار تغییرات اقلیمی هستند و یافته‌های ما نشان می‌دهد که ریزپلاستیک‌ها ممکن است تهدید تازه‌ای برای این اکوسیستم‌ها باشند.»
— دکتر وبر
از منظر انسانی نیز، همان ذراتی که در جنگل‌ها یافت شده‌اند از طریق هوایی که تنفس می‌کنیم جابه‌جا می‌شوند. آنچه امروز روی برگ می‌نشیند ممکن است فردا در هوای تنفسی ما باشد.
آینده ریزپلاستیک‌ها در خاک جنگل‌ها
این مطالعه نخستین پژوهشی است که با شواهد محکم نشان می‌دهد جنگل‌ها گیرنده عمده آلودگی ریزپلاستیک از جو هستند.
این یافته‌ها پرسش‌های جدیدی را مطرح می‌کند:
- گونه‌های مختلف درخت چه تفاوتی در جذب ذرات دارند؟
- تغییرات فصلی چه تاثیری بر رسوب ذرات می‌گذارد؟
- ادامه تولید پلاستیک در دهه‌های آینده چه اثری بر خاک و هوا خواهد داشت؟
یک چیز قطعی است: جنگل‌ها دیگر منطقه‌ای پاک و دور از آلودگی محسوب نمی‌شوند و بخشی جدایی‌ناپذیر از داستان آلودگی پلاستیکی زمین هستند.
«آیا می‌دانستید جنگل‌ها این‌چنین آلوده‌اند؟ این مقاله را با دوستان علاقه‌مند به محیط‌زیست به اشتراک بگذارید تا آگاهی درباره بحران ریزپلاستیک‌ها بیشتر شود.»
