تحقیقات جدید نشان می‌دهد مقدار بسیار کمی پلاستیک، حتی کمتر از اندازه سه حبه قند، می‌تواند برای یک پرنده دریایی کشنده باشد. لاک‌پشت‌های دریایی و پستانداران دریایی نیز با توجه به جثه بزرگ‌تر خود در حجم‌های اندکی بیش‌تر به همین میزان خطر می‌رسند.
این نتایج از تحلیل بیش از ۱۰ هزار کالبدگشایی حیوانات به‌دست آمده است که ارتباط میان میزان پلاستیک در بدن و احتمال مرگ را آشکار می‌کند. این یافته‌ها در شرایطی منتشر می‌شود که هر سال حدود ۱۲ میلیون تن پلاستیک، برابر با نزدیک به ۱۱ میلیون تن متریک، وارد اقیانوس‌ها می‌شود.
چگونه پلاستیک اندک باعث مرگ حیوانات می‌شود؟
این پژوهش را «ارین مورفی»، بوم‌شناس دریایی از سازمان Ocean Conservancy، هدایت کرده است. او متخصص ارزیابی کمی ریسک (QRA) است؛ روشی علمی که آلودگی را به برآوردهای دقیق از خطر برای حیات‌وحش تبدیل می‌کند.
بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده، حتی تعداد اندکی از قطعات بزرگ پلاستیک می‌تواند موجب مرگ یک حیوان شود. در بسیاری از نمونه‌ها، با وجود افزایش تعداد قطعات تا چند ده مورد، حجم کلی پلاستیک در معده همچنان نسبت به جثه حیوان کوچک باقی می‌ماند؛ با این حال همین میزان اندک می‌تواند مرگبار باشد.
آسیب‌های پلاستیک در بدن حیوانات
آسیب‌ها معمولاً در دستگاه گوارش رخ می‌دهند؛ لوله‌ای طولانی که غذا را از دهان به معده و سپس برای خروج از بدن هدایت می‌کند.
- قطعات بزرگ پلاستیک می‌توانند پیچ‌وخم‌های باریک را مسدود کنند.
- لبه‌های تیز ممکن است دیواره‌های ظریف روده را سوراخ کنند.
- بعضی قطعات می‌توانند بخش‌هایی از روده را بپیچانند تا جایی که جریان خون و هضم غذا متوقف شود.
این مطالعه روی ماکروپلاستیک‌ها مانند بادکنک‌ها، بطری‌ها، و تجهیزات ماهیگیری تمرکز داشت. حیوانات این قطعات را با طعمه اشتباه می‌گیرند یا همراه غذا می‌بلعند؛ به همین دلیل ورود یک قطعه اشتباه به بخشی حساس از روده می‌تواند کشنده باشد.
کالبدگشایی‌ها چه نشان دادند؟
پژوهشگران برای هر لاشه، کالبدگشایی دقیقی انجام دادند تا میزان آسیب‌دیدگی و اجسام خارجی مشخص شود. آن‌ها دستگاه گوارش را باز کردند، قطعات پلاستیک را شمارش کردند، و محل انسدادها، لبه‌های تیز یا گره‌های ایجادشده در روده را با آسیب‌های مشاهده‌شده تطبیق دادند.
در مجموع، حدود یک‌پنجم تمام حیوانات بررسی‌شده در زمان مرگ، پلاستیک در دستگاه گوارش خود داشتند. این سهم برای لاک‌پشت‌ها بالاترین میزان بود، پس از آن پرندگان دریایی، و کمترین میزان مربوط به پستانداران دریایی بود؛ موضوعی که نشان می‌دهد میزان مواجهه با پلاستیک در میان گونه‌ها یکسان نیست.
الگوهای ثابت آسیب در میان گونه‌ها
نمونه‌ها شامل ۵۷ گونه پرنده دریایی، هر هفت گونه لاک‌پشت دریایی، و ۳۱ گونه پستاندار دریایی از کوچک‌ترین پوزبلندها تا بزرگ‌ترین نهنگ‌ها بودند.
این تنوع به محققان اجازه داد مقایسه کنند که چگونه جثه، شکل بدن، و شیوه تغذیه هر گونه بر احتمال کشنده بودن یک قطعه بلعیده‌شده تأثیر می‌گذارد.
آمارهای جهانی نشان می‌دهد که تقریباً ۱۳۰۰ گونه دریایی پلاستیک می‌خورند؛ این شامل تمام خانواده‌های پرندگان دریایی، پستانداران دریایی، و همه گونه‌های لاک‌پشت‌ها است. تکرار چنین الگوهایی ثابت می‌کند که پلاستیک یک تهدید گسترده محیطی است نه مشکلی محدود به چند گونه خاص.
کدام حیوانات بیش‌تر در معرض خطرند؟
تحلیل داده‌ها نشان داد همه انواع پلاستیک خطر یکسانی ندارند. هر گروه جانوری نسبت به یک نوع پلاستیک خاص حساسیت بالاتری نشان داد.
پرندگان دریایی
برای پرندگان، تنها شش قطعه لاستیک کوچک‌تر از یک نخود می‌توانست احتمال مرگ را تا حدود ۹۰ درصد افزایش دهد. قطعات سخت پلاستیک کمی کم‌خطرتر بودند، اما چون بیش‌تر خورده می‌شدند، حتی مقادیر اندک نیز ریسک بالایی ایجاد می‌کرد.
لاک‌پشت‌های بالغ
برای لاک‌پشت‌های دریایی بالغ، چندصد قطعه پلاستیک شبیه کیسه، احتمال مرگ را به حدود ۹۰ درصد می‌رساند. به گفته دکتر «بریتا بچلر» از Ocean Conservancy، «یک از هر بیست لاک‌پشت مورد مطالعه به دلیل خوردن پلاستیک مرده است. من چنین احتمالی را قبول نمی‌کنم.»
پستانداران دریایی
در میان پستانداران دریایی، طناب‌ها، تورهای ماهیگیری، و نخ‌های پلاستیکی خطرناک‌تر بودند. در مدل تحقیق، بلعیدن کمتر از ۳۰ قطعه از این مواد می‌توانست حتی برای نهنگ‌های بزرگ نیز کشنده باشد.
پلاستیک از دریا تا سفره غذا
کیسه‌ها، بطری‌ها، و دیگر اجسام بزرگ پلاستیکی پایدار نیستند. نور خورشید، امواج، و سایش باعث می‌شود به‌مرور خرد شوند و به میکروپلاستیک تبدیل شوند؛ ذراتی کوچک‌تر از حدود ۵ میلی‌متر که در آب شناور می‌مانند و وارد زنجیره غذایی می‌شوند.
یک مطالعه اخیر در آمریکا نشان داد که میکروپلاستیک در ۱۶ نوع پروتئین متداول—from غذاهای دریایی تا گوشت گاو و حتی جایگزین‌های گوشتی گیاهی—وجود دارد. وجود ذرات پلاستیک در همه نمونه‌ها نشان می‌دهد رژیم غذایی انسان نیز مانند حیات‌وحش دریایی آلوده شده است.
مطالعه‌ای دیگر روی ماهی و میگو از سواحل آمریکا نشان داد تقریباً تمام نمونه‌ها دارای ذرات ریز انسانی، یا همان آلودگی ناشی از پلاستیک‌ها، بودند. تنها دو مورد از ۱۸۲ نمونه از این آلودگی پاک بودند.
دانشمندان هنوز در حال بررسی اثرات این آلودگی بر سلامت انسان هستند، اما مسیر تحقیقات کاملاً روشن است؛ همان پلاستیکی که پرندگان، لاک‌پشت‌ها، و نهنگ‌ها را می‌کشد، در غذا و آب مصرفی انسان نیز حضور دارد.
کاهش مواجهه کشنده با پلاستیک
تقریباً نیمی از حیواناتی که پلاستیک خورده بودند متعلق به گونه‌هایی بودند که در فهرست قرمز سازمان‌های حفاظتی قرار دارند و در معرض خطر بالای انقراض هستند. برای گونه‌هایی که جمعیتشان به‌سختی باقی مانده است، هر مرگ اضافی می‌تواند آینده آن گونه را تهدید کند.
مورفی می‌گوید سال‌هاست می‌دانیم موجودات دریایی در همه اندازه‌ها پلاستیک می‌خورند. او توضیح می‌دهد که دوز کشنده با توجه به گونه و نوع پلاستیک تغییر می‌کند، اما همیشه بسیار کمتر از آن چیزی است که بسیاری تصور می‌کنند.
به گفته «الیسون شوتس»، مسئول برنامه پاکسازی Ocean Conservancy، «وقتی تنها چند تکه پلاستیک را از طبیعت جمع می‌کنید، گاهی جان یک حیوان دریایی را نجات می‌دهید.»
«چلسی راچمن»، بوم‌شناس دانشگاه تورنتو، می‌گوید این پژوهش پایه علمی مهمی برای قانون‌گذاران ایجاد می‌کند تا بتوانند حدود مجاز تولید و دفع پلاستیک را مشخص کنند. بسیاری از کارشناسان باور دارند تعیین این سقف‌ها گام حیاتی بعدی است.
این مطالعه در مجله معتبر Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.
جمع‌بندی؛ پلاستیک کم، خطر زیاد
این پژوهش نشان می‌دهد حتی کوچک‌ترین مقادیر پلاستیک می‌توانند تهدید کشنده برای جانوران دریایی باشند. گسترش آلودگی، ورود میکروپلاستیک به غذا، و افزایش میزان مرگ‌ومیر حیوانات نشان می‌دهد مدیریت تولید پلاستیک و کاهش ورود آن به اقیانوس‌ها بیش از هر زمان دیگری ضروری شده است.
اگر این مقاله برای شما مفید بود، آن را با دیگران به اشتراک بگذارید یا نظر خود را درباره راه‌های کاهش پلاستیک در طبیعت بنویسید.
