در اعماق اقیانوس منجمد شمالی و روی تکههای یخ شناور نزدیک اسوالبارد، یک خرس قطبی در حال پارهکردن لاشه یک نهنگ عنبر دیده شد. این صحنه در نقطهای شکل گرفت که ترکیبی از یخ سفید و آب تیره را کنار هم نشان میداد و گروه عکاسان را تا عرض جغرافیایی هشتاد و دو درجه شمالی رساند؛ جایی فراتر از مسیرهای معمول تورهای قطبی.
در تصاویر ثبتشده، خرس قطبی در برابر بدن عظیم نهنگ بسیار کوچک به نظر میرسید. نهنگهای عنبر میتوانند تا حدود شصت فوت طول و دهها تن وزن داشته باشند. برای روئی گالیتز، عکاس حیاتوحش و سرپرست این سفر، این تجربه یک مواجهه ناب و تکرارنشدنی در دنیای قطب شمال بود.
نهنگ سرگردان، خرس گرسنه
دانشمندان مدتی است میپرسند که برخوردهای مشابه در گذشته تا چه اندازه برای خرسهای قطبی اهمیت داشته و امروز چه معنایی دارد. این پرسش محور تحقیقات کریستین لادیر، بومشناس دانشگاه واشینگتن است که نحوه تعامل خرسهای قطبی و نهنگها روی یخهای دریایی را بررسی میکند.
نهنگهای عنبر از خانواده سیتاسهها هستند؛ گروهی از پستانداران دریایی دنداندار که شامل نهنگها، دلفینها و گرازماهیها میشود. نرها میتوانند به حدود شصت فوت برسند و با عمقگیری بالای سه هزار فوت، تا دو ساعت زیر آب بمانند.
این نهنگها معمولاً در آبهای عمیقتر و کمی گرمتر زندگی میکنند و از یخزدگیهای شدید قطب دور میمانند. پیداشدن لاشهای در این منطقه نشان میدهد جریانها یا باد آن را به میان یخها آوردهاند، نه اینکه خود حیوان چنین نقطهای را انتخاب کرده باشد.
بررسیهای اولیه هیچ نشانهای از زخم، تور یا برخورد با کشتی روی لاشه نشان نداد. پژوهشگرانی که تصاویر را تحلیل کردند تنها حدس زدند که سن بالا، سموم یا آسیبهای پنهان باعث مرگ نهنگ شده باشد تا سپس توسط جریانها به میان یخها برسد.
شکار نادر برای یک شکارچی رأس هرم
گالیتز و همراهانش نزدیک یک روز در میان یخها پیش رفتند تا به لاشه رسیدند و یک خرس قطبی نر را دیدند که در نزدیکی آن خوابیده بود. بعدتر یک خرس ماده از راه رسید و در تلاش برای پارهکردن پوست ضخیم، دور نهنگ میچرخید و بالا میرفت و سر میخورد.
تصاویر هوایی نشان میدادند که نهنگ، یخ و خرس در یک صحنه کمنظیر کنار هم قرار گرفتهاند؛ سندی روشن از تعامل شکارچی و منبع غذا در بستری از یخ دریایی. خرس قطبی بهعنوان یک شکارچی رأس هرم، وابستگی شدیدی به شکار از روی یخ دارد.
در بیشتر مواقع، خرسهای قطبی از یخ دریا برای شکار فوکها استفاده میکنند. آنها کنار سوراخها یا شکافهای تنفس مینشینند و هنگام بیرونآمدن فوک، حمله میکنند. چربی فوکها انرژی لازم برای فصلهای سخت را فراهم میکند.
یک لاشه نهنگ میتواند به اندازه هزار فوک کالری داشته باشد؛ غذایی کافی برای چندین ماه.
با این حال، لادیر و همکارانش تأکید میکنند که چنین منابع اتفاقی نمیتواند جایگزین شکار منظم فوکها شود و تنها برای مدت محدودی بخشی از کمبود انرژی را جبران میکند.
لاشه نهنگ؛ امیدی برای زندهماندن
در دورههای گرم گذشته زمین، مدتها پیش از ساخت شهرهای شمالی، خرسهای قطبی هنگام عقبنشینی یخ نیز ناچار بودند منابع جایگزین پیدا کنند. پژوهشها نشان میدهد که در دورههای میانیخبندان، لاشه نهنگها که به ساحل میرسیدند به خرسها فرصت ذخیره انرژی میدادند.
پیش از عصر شکار صنعتی نهنگها، تعداد نهنگهای بزرگ در قطب شمال بسیار بیشتر بود و در نتیجه لاشههای بیشتری برای تغذیه خرسها در دسترس قرار میگرفت. خرسها در گذشته میان فصلها از یک لاشه به لاشه دیگر حرکت میکردند و با پیدا کردن گوشت، چربی ذخیره میکردند.
امروز اما شرایط متفاوت است: نهنگهای کمتر، مسیرهای شلوغتر دریایی و یخهای غیرقابلپیشبینیتر، محیطی متفاوت برای بقا ایجاد کردهاند.
به همین دلیل دانشمندان هشدار میدهند که برخوردهای نادری مانند این نمونه در اسوالبارد، بهتنهایی نمیتواند جمعیت خرسها را از پیامدهای گرمشدن نجات دهد. هرچند برای یک خرس ماده یا بچهخرس، پیدا کردن چنین لاشهای میتواند تفاوت بین زندهماندن و از دست دادن یک فصل تولیدمثل باشد.
کاهش یخهای دریایی و خرسهای گرسنه
یخ دریایی در سراسر قطب شمال در حال کاهش و نازکشدن است و همین زمان شکار خرسها را کوتاهتر میکند. در یک مدلسازی علمی، پیشبینی شده که برخی مناطق تا پایان قرن بیش از نیمی از زیستگاه شکار تابستانی خود را از دست بدهند.
سازمان زمینشناسی ایالات متحده طی چند دهه، حرکت، وضعیت بدنی و بقا خرسها را در آبهای آلاسکا ثبت کرده است. نتایج نشان میدهد که خرسها زمان بیشتری را صرف شنا میکنند، فاصلههای طولانیتری میان یخها طی میکنند و دورههای بیشتری را ناشتا میمانند.
روی خشکی، برخی خرسها به تخم پرندگان، توتها یا پستانداران کوچک روی میآورند، اما هیچکدام از این منابع انرژی موردنیاز چربی فوک یا نهنگ را تأمین نمیکند. با طولانیشدن فصلهای بیغذایی، حتی لاشههای نهنگ نیز نمیتوانند کمبود کالری ناشی از نابودی یخهای مناسب شکار را جبران کنند.
از نگاه دانشمندان، تنها راه اصلی حفاظت از خرسها کندکردن روند نابودی یخ دریایی است، نه امید به افزایش لاشهها. بدون کاهش انتشار گازهای گلخانهای، مدلهای مختلف نشان میدهند که جمعیت خرسها ممکن است در طول زندگی کسانی که امروز این خبر را میخوانند کاهش یابد.
خرسهای قطبی، نهنگها و تغییرات اقلیمی
اگرچه گالیتز بارها قطب شمال را دیده بود، همراهانش تازهوارد بودند و به گفته او متوجه نبودند که چقدر خوششانساند که چنین لحظهای را از نزدیک دیدهاند. او گفت که این صحنه مقیاس محیط قطب را به شکلی متفاوت آشکار کرد؛ حتی بیشتر از آنچه خودش انتظار داشت.
پس از انتشار تصاویر در اینترنت، برخی کاربران او را متهم کردند که عکسها را با هوش مصنوعی ساخته است؛ مسئلهای که به گفته او در سالهای اخیر رو به افزایش بوده است.
گالیتز همچنین بر ماهیت شکننده و غیرقابلپیشبینی حیات وحش قطب شمال تأکید کرد و گفت منظرهای که امروز دیده میشود ممکن است فردا کاملاً ناپدید شود.
Photographer: Roie Galitz
جمعبندی
این گزارش نشان میدهد که خرسهای قطبی چگونه از فرصتهای کمیاب مانند لاشه نهنگ بهره میبرند، اما این منابع نمیتواند جایگزین یخهای دریایی و شکار طبیعی شود. بقای این نماد قطب شمال به آینده یخها و اقدامات انسان وابسته است.
