گرده‌افشانی در همه جا اتفاق می‌افتد، اما بیشتر مردم به آن توجهی نمی‌کنند. موجودات کوچکی مانند زنبورها، پروانه‌ها، پرندگان و خفاش‌ها گرده را بین گیاهان جابه‌جا می‌کنند و به رشد آن‌ها کمک می‌کنند. بدون گرده‌افشان‌ها، گل‌ها به میوه تبدیل نمی‌شوند و دانه‌ها پراکنده نمی‌شوند. آن‌ها فقط به تولیدمثل گیاهان کمک نمی‌کنند، بلکه طبیعت را سالم نگه می‌دارند، از حیوانات حمایت می‌کنند و به تولید غذا کمک می‌کنند.
اما مشکل چیست؟
بسیاری از این گرده‌افشان‌ها در حال ناپدید شدن هستند. تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه‌ها و کشاورزی صنعتی گونه‌های مختلف را با سرعت نگران‌کننده‌ای از بین می‌برند.
این موضوع فقط برای کشاورزان مشکل ایجاد نمی‌کند. بلکه بر جنگل‌ها، مراتع و حتی پارک‌های شهری تأثیر می‌گذارد، جایی که گرده‌افشان‌ها چرخه حیات گیاهان را حفظ می‌کنند. کاهش آن‌ها باعث آسیب به کل اکوسیستم‌ها و شکننده‌تر شدن تأمین مواد غذایی می‌شود.
نقش گرده‌افشان‌ها در تولیدمثل گیاهان
گیاهان برای رشد و تکثیر به گرده‌افشانی وابسته هستند. حدود ۸۵٪ از گونه‌های گیاهان وحشی و بیش از ۷۰٪ از محصولات زراعی برای تولیدمثل به گرده‌افشان‌ها متکی هستند. بدون آن‌ها، بسیاری از گیاهان قادر به تولید میوه یا دانه نخواهند بود.
مادی آرتامندی، پژوهشگر دانشگاه کشور باسک (UPV/EHU)، در این باره می‌گوید:
“در بسیاری از مطالعاتی که در سراسر جهان انجام شده است، مشخص شد که گیاهان در صورت نبود گرده‌افشان، قادر به تولید میوه نیستند.”
وی تأکید کرد که این تحقیقات عمدتاً روی محصولات کشاورزی انجام شده، اما کاهش تنوع گرده‌افشان‌ها فقط به محصولات کشاورزی آسیب نمی‌زند، بلکه گیاهان وحشی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. این موضوع ممکن است اکوسیستم‌های کامل را دچار اختلال کند.
تأثیر کاهش گرده‌افشان‌ها
مطالعه‌ای که توسط آرتامندی و آینوآ ماگراچ، استاد پژوهشی در کالج جامعه‌ای باتلر (BC3)، انجام شده، بر اهمیت محافظت از تنوع گرده‌افشان‌ها تأکید دارد.
آن‌ها هشدار می‌دهند که کاهش تعداد گرده‌افشان‌ها تأثیر منفی بر تولیدمثل گیاهان دارد و موجب کاهش میزان میوه، تعداد دانه‌ها و وزن میوه می‌شود. همچنین، گیاهان وحشی بیشتر از گیاهان زراعی از این کاهش آسیب می‌بینند.
حتی گیاهانی که توانایی خودگرده‌افشانی دارند، از وجود گرده‌افشان‌های متنوع سود می‌برند. آرتامندی می‌گوید:
“ما نشان دادیم که تبادل گرده توسط گرده‌افشان‌ها برای این گیاهان بسیار مفید است.”
گرده‌افشان‌های وحشی و تولیدمثل گیاهان
این مطالعه نشان می‌دهد که گرده‌افشان‌های وحشی در تولیدمثل گیاهان نقش بیشتری نسبت به گرده‌افشان‌های اهلی، مانند زنبورعسل، دارند. کاهش گرده‌افشان‌های وحشی می‌تواند به‌شدت موفقیت تولیدمثلی گیاهان را کاهش دهد.
- از بین رفتن گرده‌افشان‌های بی‌مهره بیشتر از مهره‌داران است.
- گرده‌افشان‌های شب‌زی سریع‌تر از گرده‌افشان‌های روزفعال در حال ناپدید شدن هستند.
- کاهش گرده‌افشان‌های وحشی بیشتر از گرده‌افشان‌های اهلی است.
این یافته‌ها نشان‌دهنده نیاز فوری به محافظت از طیف وسیعی از گونه‌های گرده‌افشان است.
بررسی کاهش گرده‌افشان‌ها
برای درک بهتر روند کاهش گرده‌افشان‌ها، آرتامندی و ماگراچ یک فراتحلیل (meta-analysis) از ۲۰۷ مطالعه در ۴۶ کشور انجام دادند. این روش داده‌های چندین مطالعه را ترکیب می‌کند تا الگوهای گسترده‌تری را شناسایی کند.
آرتامندی توضیح می‌دهد:
“ما تحقیقاتی از سراسر جهان را تجزیه‌وتحلیل کردیم. به تفاوت‌های اقلیمی، تأثیرات متغیر بر گیاهان و حجم نمونه‌ها توجه داشتیم.”
وی افزود:
“ما متغیرهای بسیاری را در نظر گرفتیم تا تمام مطالعات قابل مقایسه باشند و به یک نتیجه واقعی و قابل اندازه‌گیری برسیم.”
لزوم نگاه گسترده‌تر به گرده‌افشان‌ها
محققان به این نتیجه رسیدند که همه گرده‌افشان‌ها، چه وحشی و چه اهلی، نقش حیاتی در تولیدمثل گیاهان دارند.
تیم تحقیقاتی اعلام کرد:
“ما نمی‌توانیم فقط روی گرده‌افشان‌های اهلی تمرکز کنیم. گرده‌افشان‌های متنوعی وجود دارند که همگی برای موفقیت تولیدمثلی گیاهان و حفظ تنوع گیاهی بسیار مهم هستند.”
“نباید تنها به محصولات زراعی و گرده‌افشان‌های اهلی توجه کنیم؛ دیدگاه ما باید گسترده‌تر باشد.”
چرا محافظت از گرده‌افشان‌ها مهم است؟
کاهش گرده‌افشان‌ها فقط یک مشکل زیست‌محیطی نیست، بلکه بحرانی است که می‌تواند اکوسیستم‌های کامل را دگرگون کند. این مطالعه بار دیگر اهمیت حفاظت از گرده‌افشان‌ها را برای حفظ طبیعت و تأمین پایدار غذا تأیید می‌کند.
با اقدام فوری – از طریق حفاظت از زیستگاه‌ها، تغییر سیاست‌های کشاورزی، و انتخاب‌های فردی مانند کاشت گیاهان مناسب برای گرده‌افشان‌ها – می‌توان این روند را کند کرد.
حفاظت از گرده‌افشان‌ها یعنی حفاظت از زندگی.
🔬 این مطالعه در مجله Nature Ecology & Evolution منتشر شده است.
