شاید این جمله به نظر برخی‌ها شوخی بیاید، اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که در مورد شکل‌گیری تعصبات، حقیقت بیشتری از آنچه فکر می‌کردیم در آن وجود دارد.
نحوه دیدن ما نسبت به افراد و تعصباتی که در ما شکل می‌گیرد، ممکن است لزوماً محصول تجربیات خودمان نباشد بلکه انعکاسی از تعصب‌هایی باشد که شاهد آن هستیم.
شکل‌گیری ناپیدای تعصب
بنابراین، دقیقا چه اتفاقی می‌افتد؟ طبق این مطالعه پیشگام که توسط روانشناسان دانشگاه آمستردام (UvA) هدایت شده است، تعصبات ما می‌توانند به سادگی از طریق مشاهده تعاملات دیگران به صورت ناخودآگاه شکل بگیرند. این پدیده‌ای است که ممکن است از آن آگاه نباشیم و کنترل آن برای ما دشوار باشد.
دیوید آمودیو، نویسنده مشترک این مطالعه، می‌گوید: “آنچه ما در تحقیق خود یافتیم این است که تعصب می‌تواند تنها با مشاهده تعاملات اجتماعی دیگران شکل بگیرد.”
“وقتی یک ناظر تعامل فردی متعصب با عضو یک گروه را مشاهده می‌کند، به صورت ناخودآگاه همان تعصب را شکل می‌دهد. علاوه بر این، چون ناظران از این که این تعصب را دریافت کرده‌اند آگاه نیستند، در رفتارهای خود با تعصب عمل می‌کنند.”
این تعصب ناخودآگاه فراتر از شکل‌گیری نظر می‌رود. می‌تواند به طور قابل توجهی بر رفتار ما تأثیر بگذارد.
ما می‌توانیم این تعصب را بدون اینکه متوجه شویم دریافت کنیم و سپس بر اساس این تعصب در رفتارهای خود عمل کنیم. این راهی ظریف اما قدرتمند است که تعصب می‌تواند گسترش یابد.
تعصبات مشاهده‌ای و زندگی مدرن
این مکانیزم به همان اندازه که قوی است، زمانی که به مواجهه ما با رفتارهای متعصبانه از طریق کانال‌های متعدد در این عصر دیجیتال می‌پردازیم، بیشتر نگرانی‌برانگیز می‌شود.
یک مرور ساده در شبکه‌های اجتماعی یا تماشای معمولی تلویزیون می‌تواند ما را به تعاملات متعصبانه‌ای که می‌تواند به صورت ناخودآگاه بر تعصبات ما تأثیر بگذارد، مواجه کند.
این مکانیزم به توضیح این که چگونه تعصبات اجتماعی به سادگی گسترش می‌یابند کمک می‌کند، به عنوان مثال، از طریق تماشای برنامه‌های تلویزیونی، یوتیوب یا سایر رسانه‌های اجتماعی که در آن‌ها تعاملات متعصبانه با گروه‌های خاصی صورت می‌گیرد.
با مشاهده این تعاملات، به طور غیر مستقیم و بدون تماس مستقیم، مردم ممکن است همان تعصبات را بپذیرند.
آزمایشات کنترل‌شده نشان می‌دهند که چگونه تعصب شکل می‌گیرد
این مطالعه آزمایشات کنترل‌شده‌ای انجام داد که در آن شرکت‌کنندگان یک بازیگر را در حال تعامل با دو گروه مختلف مشاهده کردند.
در طول آزمایش‌ها، یک شرکت‌کننده تحقیق تعاملات بین یک بازیگر و اعضای دو گروه مختلف را مشاهده می‌کرد.
در بین شرکت‌کنندگان، بازیگر در تعصب متفاوت بود، اما رفتار اعضای گروه همیشه یکسان بود.
همانطور که پیش‌بینی شده بود، ناظران ترجیحی هماهنگ با تعصب بازیگر توسعه دادند، نشان می‌دهد که چقدر آسان می‌توانیم تعصباتی که در دیگران می‌بینیم را درونی کنیم.
ماهیت فریبنده
آنچه حتی نگران‌کننده‌تر است، ماهیت فریبنده این مکانیزم است.
این مطالعه نشان داد که “ناظران از این که تحت تأثیر بازیگر متعصب قرار گرفته‌اند آگاه نبودند؛ بلکه، آن‌ها بدتر رفتار اعضای گروهی که با بازیگر متعصب تعامل داشتند را نادرست تصور می‌کردند، در حالی که در واقع، اعضای هر دو گروه به یک شکل عمل می‌کردند.”
آمودیو می‌گوید: “یک پیامد نگران‌کننده این است که، چون ناظر معتقد است که ترجیح او بر اساس شواهد عینی است، هیچ دلیلی برای سوال کردن یا کنترل آن ندارد.”
به عبارت دیگر، ما می‌توانیم متقاعد شویم که تعصب ما بر اساس مشاهده شخصی و قضاوت صحیح است، و این باعث می‌شود که تشخیص تعصب و تغییر رفتارمان سخت‌تر شود.
آگاهی از این مکانیزم، همانطور که توسط این محققان روشن شده است، اولین گام برای درک و مبارزه با شکل‌گیری ناخودآگاه تعصبات در جامعه است.
کاهش تعصب ناخودآگاه
با توجه به ماهیت نفوذی تعصب مشاهده‌ای، گام منطقی بعدی توسعه استراتژی‌هایی برای کاهش تأثیر آن است.
یکی از مسیرهای ممکن برنامه‌های آموزشی متمرکز بر آگاهی و تفکر انتقادی است. آموزش افراد در مورد وجود و تأثیر تعصب ناخودآگاه می‌تواند آن‌ها را توانمند سازد تا فرضیات خود و منابعی که از آن‌ها قضاوت‌های خود را می‌گیرند زیر سوال ببرند.
رویکردی دیگر که امیدبخش است، ترویج محیط‌های متنوع و فراگیر است. با قرار دادن افراد در معرض طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌ها و تعاملات، می‌توانیم اثرات رفتار متعصبانه مشاهده‌شده را کاهش دهیم.
تشویق به سواد رسانه‌ای و مصرف انتقادی محتوای دیجیتال نیز می‌تواند به افراد کمک کند تا تصورات متعصبانه‌ای که با آن‌ها مواجه می‌شوند را بشناسند و فیلتر کنند.
در نهایت، اگرچه تعصب ناخودآگاه که از طریق یادگیری مشاهده‌ای شکل می‌گیرد، یک چالش دشوار است، درک مکانیزم‌های آن مسیری به سوی جامعه‌ای عادلانه‌تر فراهم می‌کند.
با شناخت راه‌های پنهانی که تعصبات شکل می‌گیرند و تلاش فعالانه برای مقابله با آن‌ها، می‌توانیم گام‌های قابل توجهی برای کاهش تعصب و ترویج شمول برداریم.
این مطالعه در مجله Science Advances منتشر شده است.
