عموم جامعه ما با عبارت دانش بنیان برخوردهای متعددی طی چند سال اخیر داشته اند و این بحث که این عبارت به چه معناست همواره مطرح بوده است. در حالی که برخی از مردم با دید منفی به این طرح نگاه می کنند، واقعیت این است که قانون تصویب شده برای حمایت از شرکت های فعال در زمینه دانش و توسعه به کمک آن نه تنها برای خود این فعالان مفید است، بلکه اثر مثبتی هم در کلیت اقتصاد کشور می گذارند. در این قسمت قصد داریم یک ابهام را مطرح کنیم و آن هم این است که کدام عبارت به شکل صحیح اهداف این سازوکار حمایتی را نشان می دهد: ثبت شرکت دانش بنیان یا ثبت محصول دانش بنیان
قانون دانش بنیان چیست؟
اول از همه بهتر است نیم نگاهی به این قانون و خصوصیات آن داشته باشیم. قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان یکی از قوانینی است که توسط مجلس شورای اسلامی در سال 1389 تصویب شده است. طبق این قانون تمام مجموعه های خصوصی که به کمک علم و دانش روز اقدام به تولید محصولات مدرن و پیشرفته یا ارائه خدمات تخصصی می پردازند، باید مورد حمایت ویژه دولت قرار بگیرند. محصولات می تواند شامل طیف وسیعی از تولیدات در زمینه های شیمی، فناوری نانو، داروسازی، کشاورزی و صنایع غذایی، ماشین آلات، نفت و پتروشیمی، فناوری اطلاعات و حوزه های متعدد دیگر باشند، در حالی که خدمات تخصصی شامل مسائلی مانند خدمات تعمیرات اساسی نیروگاه ها، راه اندازی سامانه های مدیریتی و کنترلی پیشرفته در سازمان ها و مدیریت دانش است.
طبق این قانون، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان نهاد اصلی درگیر با این طرح انتخاب شد. معاونت علمی ریاست جمهوری تصمیم می گیرد که یک شرکت معین آیا شرایط دریافت تأییدیه دانش بنیان را دارد یا خیر و اینکه چه تسهیلات و حمایت هایی باید در اختیار آن قرار بگیرد. تسهیلات هم از تنوع مناسبی برخوردار است: از وام کم بهره، اعتبار مالیاتی و معافیت گمرکی گرفته تا خدمات استقرار دفاتر شرکت، امریه های سربازی و خدمات بیمه. به خصوص استارت آپ ها و مجموعه هایی که هنوز نوپا به حساب می آیند، می توانند با بهره گیری از این حمایت ها به سرعت رشد کنند و بنابراین نمی توان اثر آنها را دستکم گرفت.
اما چرا باید حمایت از این مجموعه ها برای دولت ها مهم باشد؟ یکی از تعاریفی که برای این شرکت ها مطرح می شود، این است که می توانند بدون نیاز به فراهم شدن زیرساخت توسط دولت، محصولاتی تولید کنند که نه تنها نیاز داخلی را برطرف می کند و بنابراین از خروج ارز جلوگیری می نماید، بلکه به صورت بالقوه توانایی رقابت در بازارهای بین المللی را هم برای کشور به ارمغان می آورد. برای مثال برخی داروهای خاص که مشابه داخلی نداشته و تنها چند رقیب بین المللی دارند، هم از خروج ارز جلوگیری می کنند و هم در کشورهای نزدیک به ما می توانند باعث ارزآوری شوند. لذا در نهایت دولت با حمایت از این موسسات و شرکت ها با هزینه بسیار پایین تر نسبت به تهیه زیرساخت می تواند بخشی از کمبودهای اقتصادی خود را جبران نماید و از وابستگی های خارجی بکاهد.
از این توضیحات پر واضح است که تمرکز در این طرح بر روی محصول است، اما چه محصولی را می توان دانش بنیان به حساب آورد؟
محصول دانش بنیان یعنی چه؟
محصول دانش بنیان بسته به حوزه تولیدکننده آن می تواند دارای تعاریف متفاوتی باشد و بنابراین یک تعریف کلی را نمی توان برای آن عرضه کرد. اگر بخواهیم به شدت کلی صحبت کنیم، باید بگوییم که محصول مورد نظر از نقطه نظر سطح فناوری باید نسبت به آنچه که در حوزه فعالیتش «حد میانگین» محسوب می شود، جایگاه بالاتری داشته باشد. به همان مثال دارو برمیگردیم: تولید مسکن های پیش پا افتاده مانند استامینوفن گرچه نیازمند سطح مشخصی از دانش و مهارت در تولید خواهد بود، اما به دلیل اینکه انبوهی از شرکت ها قادر به انجام آن هستند در سطح دانش بنیانی قرار نمی گیرد. اما اگر شرکت دست به تولید داروی بیماری های خاص زده باشد که رقبای اندکی در بازار دارد و دستیابی به فرمولاسیون دقیق آن نیازمند تحقیق و توسعه به مدت قابل توجهی است، با محصولی روبرو هستیم که می تواند تأییدیه معاونت علمی ریاست جمهوری را بدست آورد.
اگر کمی ریزتر بشویم، تعریف این تولیدات با پیچیدگی های دیگری هم همراه می شود. معاونت علمی برای تشخیص محصولات و کمک به درک بهتر این فرآیند، فهرستی از محصولات مورد تأیید خود را منتشر کرده است که به نام فهرست کالا و خدمات دانش بنیان شهرت پیدا کرده است. این فهرست بیش از چند هزار محصول متفاوت در حوزه های مختلف را شامل می شود و از بررسی نمونه های یاد شده در آن می توان چند نکته رایج در میان تمام کالاها و خدمات را به وضوح دریافت:
- معاونت علمی محصولی را دارای شرایط تأییدیه می داند که از فرم طرح و ایده خارج شده و به تولید رسیده باشد
- معاونت علمی باید تأیید کند که سطح فناوری محصول بالا بوده و تولید آن حداقل چند ما تحقیق و توسعه طولانی نیاز دارد
- معاونت علمی باید تأیید کند که مسئولیت تحقیق و توسعه کاملاً بر عهده شرکت متقاضی بوده است، بنابراین برون سپاری یکی از مسائلی است که صلاحیت محصول را زیر سوال می برد
- روش تولید محصول، به فرض دریافت حمایت و توسعه خط تولید، باید بتواند تیراژ بالایی از آن را به بازار عرضه کند. به عبارت دیگر، تولید باید بتواند به سطح و حجم صنعتی دست پیدا کند
لازم به ذکر است که در هر حوزه با جزئیات ریزتری هم روبرو می شوید. برای مثال برخی قطعات الکترونیکی در صورت بازتولید در کشور می توانند تأییدیه بگیرند، اما این قطعات در فهرست محدودیت های ولتاژ و عملیات مشخصی دارند که باید در تولید آنها مشاهده شود. بنابراین در نهایت باید مطرح کرد که لفظ محصول دانش بنیان نمود خارجی دقیقی داشته و از نظر فنی عبارت صحیحی است.
شرکت دانش بنیان یعنی چه؟
عبارت شرکت دانش بنیان از عنوان مشابهی که برای محصول مطرح می شود به مراتب رایج تر است، اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید این عبارت به لحاظ فنی و بر اساس قانون، تعریف بسیار ساده تر و پیش پا افتاده تری دارد. شرکت دانش بنیان در یک نگاه، مجموعه ای است که کالا یا خدمت تأیید شده توسط معاونت علمی ریاست جمهوری را ارائه می دهد. تنها شرطی که در خصوص این مجموعه ها ضروری است، این است که در درگاه های ملی ثبت شده باشند و وابستگی مستقیم به نهادهای دولتی نداشته باشند. شرط اول به خاطر این است که تا حد امکان توزیع بودجه در نظر گرفته شده در این حوزه اصلاح شده و سرمایه های در دسترس در قالب طرح های حمایتی، صرفا در اختیار فعالان اقتصادی نیازمند آنها قرار بگیرد. شرط دوم اما برای تلاش به منظور رقابت نکردن بخش دولتی و خصوصی اضافه شده است و به کمک آن دولت از هدررفت منابع خودش جلوگیری می کند.
اما چرا هدررفت منابع ممکن است در صورت عدم رعایت این نکته پیش بیاید؟ فرض کنید این شرط وجود نداشت و یک سازمان دولتی می توانست تحت حمایت آن قرار بگیرد. در این موقعیت یک بار بودجه عادی سالیانه به این مجموعه تعلق می گرفت و یک بار هم تسهیلاتی که از نظر مالی ارزش قابل توجهی دارند. در عین حال این سازمان برای رقابت با همتایان خصوصی خود بودجه بیشتری طلب می کرد و در نتیجه این رقابت می توانست رقبای مذکور را از ادامه فعالیت با منابع مالی محدود منصرف کند. بنابراین مهم است که مجموعه های دولتی تحت حمایت این طرح قرار نگیرند.
در نهایت این موضوع را هم بررسی می کنیم که چرا باید برای یک شرکت خصوصی دریافت این تسهیلات مهم باشد و اصولا چه مزیتی در گرفتن تأییدیه وجود دارد؟
مزایای دریافت تأییدیه دانش بنیان چیست؟
حدود 110 برنامه حمایتی از طرف معاونت علمی ریاست جمهوری برای شرکت های فعال در این حوزه ها در نظر گرفته شده است. به خاطر تنوع کارکردها و ویژگی های این برنامه ها، در هر حوزه ای که کار کنید بعید است به حداقل چند مورد از آنها نیاز نداشته باشید. مهمترین این تسهیلات به صورت خلاصه عبارتند از:
- وام
- اعتبار مالیاتی (اعتبار مالیاتی دانش بنیان چیست؟)
- امریه سربازی
- معافیت گمرکی
- خدمات توسعه بازار
- خدنات راه اندازی خط تولید
- خدمات استقرار شرکت
تمام این مزایا از نظر مادی قابل توجه هستند. برای مثال اعتبار مالیاتی در صورت تأیید، به اندازه تمام هزینه های تحقیق و توسعه شرکت خواهد بود و به عبارت دیگر تمام هزینه هایی که صرف حقوق کارکنان این بخش، مواد اولیه تولید محصول و ماشین آلات اساسی برای ساخت آن کرده باشید از مالیات شما کسر می شود. خدمات استقرار هم نکته قابل توجه دیگر است، جایی که شرکت ها می توانند با دریافت تأییدیه، مجوز تأسیس دفتر در بافت مسکونی شهر تهران را هم بدست آورند یا در پارک های علم و فناوری استان خود مستقر شوند. بنابراین در مجموع می توان از بسیاری جهات این حمایت ها را بسیار مفید دانست.
منبع : مرکز توسعه دانش بنیان
این مطلب صرفا جنبه تبلیغاتی داشته و فوت و فن هیچ مسئولیتی را در رابطه با آن نمی‌پذیرد
