گردبادهای غبار نه تنها در حال جابجایی غبار روی مریخ هستند، بلکه اسرار جدیدی از جو این سیاره را نیز فاش می‌کنند.
در یک ویدیو اخیر، مریخ‌نورد پرسی‌ورنِ ناسا یک صحنه نادر و شگفت‌انگیز را در سیاره سرخ ضبط کرده است: یک گردباد غبار بزرگ که یک گردباد کوچک‌تر را در خود فرو برد.
این ویدیو در حالی ضبط شده است که پرسی‌ورن در حال حرکت در لبه غربی دهانه جیزرو بوده و دقیق‌تر بگوییم، در منطقه‌ای به نام تپه ویچ هازل قرار داشته است.
دوربین ناوبری مریخ‌نورد مجموعه‌ای از تصاویر را از فاصله تقریباً ۱ کیلومتر گرفته و یک ویدیوی کوتاه با ترکیب این تصاویر ساخته است. این فیلم برخورد چندین گردباد غبار را نشان می‌دهد.
یکی از این گردبادها که حدود ۶۵ متر عرض داشت، یک گردباد کوچک‌تر را که تنها ۵ متر عرض داشت، در بر گرفت. در پس‌زمینه، دو گردباد دیگر در حال چرخش روی سطح مریخ هستند.
این گردبادهای چرخان کوچک نه تنها چشم‌گیر هستند، بلکه برای درک رفتار جو مریخ بسیار مهم هستند.
پژوهشگران ناسا و موسسه علوم فضایی
پژوهشگران از آزمایشگاه پیشرفت جت ناسا (JPL) در کالیفرنیا و موسسه علوم فضایی در کلرادو مسئول این کمپین نظارت مداوم هستند.
گردبادهای شیطانی مریخی
مارک لمون، دانشمند پرسی‌ورن، در این باره می‌گوید: “گردبادهای همرفت، که به آنها گردبادهای غبار نیز گفته می‌شود، می‌توانند بسیار شیطانی باشند. این گردبادهای کوچک در سطح مریخ پرسه می‌زنند، غبار را به همراه خود جابجا می‌کنند و دید در نواحی اطراف خود را کاهش می‌دهند.”
او افزود: “اگر دو گردباد غبار به هم برخورد کنند، می‌توانند یا یکدیگر را نابود کنند یا با هم ترکیب شوند، به طوری که گردباد قوی‌تر، گردباد ضعیف‌تر را بلعیده و از بین می‌برد.”
گردبادهای غبار مریخی: یک پدیده قابل توجه
در ژانویه ۲۰۲۵، مریخ‌نورد پرسی‌ورن هنگام کاوش در لبه دهانه جیزرو تصاویری جدید از چندین گردباد غبار به ثبت رساند. این پدیده‌های جذاب توسط کاوشگرهای رباتیک سیاره سرخ برای دهه‌ها مستند شده‌اند.
این ویدیو بخشی از یک آزمایش تصویربرداری است که برای مطالعه شرایط جوی مریخ طراحی شده است.
گرچه گردبادهای غبار غیرقابل پیش‌بینی هستند، اما در مریخ به ویژه در اطراف دهانه جیزرو، پدیده‌ای رایج به شمار می‌روند. آنها نقش مهمی در شکل‌دهی به وضعیت آب و هوای مریخ ایفا کرده و عامل اصلی در جابجایی غبار در سطح این سیاره هستند.
نحوه تشکیل گردبادهای غبار
گردبادهای غبار زمانی تشکیل می‌شوند که هوای گرم نزدیک سطح به سمت هوای سردتر بالا می‌رود. هنگامی که هوای گرم به بالا می‌رود، هوای سردتر برای جایگزینی آن وارد می‌شود.
این حرکت افقی هوا شروع به چرخش می‌کند و هنگامی که حرکت به صورت عمودی در می‌آید، شدت می‌گیرد – مشابه با چرخش سریع‌تر یک اسکیت‌باز هنگامی که دست‌های خود را به سمت داخل می‌آورد. غبار وارد هوا شده و گردباد غبار به زندگی خود ادامه می‌دهد.
کیتی استک مورگان، دانشمند پروژه مریخ‌نورد پرسی‌ورن، در این باره می‌گوید: “گردبادهای غبار نقش قابل توجهی در الگوهای آب و هوای مریخ ایفا می‌کنند.”
“مطالعه گردبادهای غبار مهم است زیرا این پدیده‌ها شرایط جوی مانند جهت و سرعت باد را نشان می‌دهند و مسئول حدود نیمی از غبار موجود در جو مریخ هستند.”
تاریخچه مشاهده گردبادهای غبار در مریخ
مریخ‌نورد پرسی‌ورن با این گردبادهای چرخان غریبه نبوده است. از زمان فرود آن در سال ۲۰۲۱، این مریخ‌نورد چندین گردباد را با دوربین خود ثبت کرده است، از جمله یک صحنه شگفت‌انگیز در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۱.
در آن روز، خوشه‌ای از گردبادهای غبار در سطح دهانه در حال رقصیدن بودند و میکروفون SuperCam پرسی‌ورن حتی صدای مرموز یکی از آنها را ضبط کرده بود.
مأموریت‌های مریخ مدت‌هاست که به این پدیده‌های جوی علاقه‌مند بوده‌اند. مدارگردهای وایکینگ ناسا اولین کسانی بودند که در دهه ۱۹۷۰ گردبادهای غبار را از فضا ثبت کردند. در دهه ۱۹۹۰، مأموریت Pathfinder اولین مأموریتی بود که گردبادی را از سطح مریخ ضبط کرد.
زمان‌بندی مهم است
ضبط چنین رویدادهایی به فیلم نیاز به صبر و شانس دارد. دانشمندان نمی‌توانند پیش‌بینی کنند که کجا یا چه زمانی گردبادهای غبار شکل خواهند گرفت. بنابراین، پرسی‌ورن اغلب در حال گشت‌زنی در افق است تا شاید بتواند نگاهی به آن بیندازد.
با جمع‌آوری داده‌های بیشتر، تیم پژوهشی الگوهایی در رفتار گردبادها مشاهده کرده‌اند، مانند الگوهای ساعت روز یا جهت حرکت که به پیش‌بینی بهترین زمان و مکان برای ثبت تصاویر کمک می‌کند.
