فروپاشی ساختمان‌ها در یکی از قدیمی‌ترین شهرهای بندری جهان در سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری افزایش یافته است، و پژوهشگران افزایش سطح دریا و نفوذ آب دریا را به‌عنوان عوامل اصلی این روند معرفی می‌کنند.
این روند نگران‌کننده، آسیب‌پذیری مراکز تاریخی ساحلی را حتی در برابر تغییرات اندک سطح اقیانوس‌ها برجسته می‌کند.
در شهر بندری اسکندریه، واقع در سواحل مدیترانه‌ای مصر، نرخ فروپاشی ساختمان‌ها از حدود یک مورد در سال به حدود ۴۰ مورد در سال افزایش یافته است.
“عصام حجّی”، یکی از نویسندگان این مطالعه و دانشمند علوم آب در دانشکده مهندسی “ویترابی” دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (USC)، می‌گوید:
“هزینه واقعی این خسارت‌ها فراتر از آجر و ملات است. ما شاهد ناپدید شدن تدریجی شهرهای تاریخی ساحلی هستیم و اسکندریه زنگ هشدار را به صدا درآورده است. خطرات تغییرات اقلیمی که زمانی دور به نظر می‌رسیدند، اکنون به یک واقعیت ملموس تبدیل شده‌اند.”
افزایش سطح دریا و شدت گرفتن طوفان‌ها
اسکندریه با پیشینه‌ای بیش از دو هزار سال، زلزله‌ها، سونامی‌ها و جنگ‌ها را پشت سر گذاشته است. با این حال، چالش‌های مدرن، تاب‌آوری سنتی این شهر را به چالش کشیده‌اند.
“سارا فؤاد”، معمار منظر در دانشگاه فنی مونیخ (TUM) و نویسنده اصلی این مطالعه، اظهار می‌دارد:
“برای قرن‌ها، سازه‌های اسکندریه به‌عنوان نمونه‌هایی از مهندسی مقاوم، در برابر زلزله‌ها، امواج طوفانی، سونامی‌ها و سایر تهدیدها مقاومت کرده‌اند. اما اکنون، افزایش سطح دریا و شدت گرفتن طوفان‌ها – که ناشی از تغییرات اقلیمی هستند – در عرض چند دهه همان چیزی را از بین می‌برند که قرن‌ها تلاش بشری برای ساخت آن صرف شده است.”
حتی افزایش‌های جزئی سطح دریا – فقط چند سانتی‌متر – می‌تواند برای شهرهای ساحلی مخرب باشد، زیرا باعث تضعیف زمین زیر ساختمان‌ها و فرسایش زیرساخت‌های حیاتی می‌شود.
این خطرات تنها محدود به اسکندریه نیستند. در بسیاری از خطوط ساحلی در سراسر جهان، دانشمندان ترکیب نشست تدریجی زمین‌های ساحلی با افزایش سطح دریا را شناسایی کرده‌اند، که این امر خطر سیلاب و نفوذ آب شور به سازه‌ها را افزایش می‌دهد.
زنگ خطر برای دیگر مناطق ساحلی
جدیدترین پژوهش در مورد اسکندریه، مشابه یافته‌های ناسا و اداره ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده (NOAA) است که نشان داده‌اند مناطقی از کالیفرنیا – مانند منطقه خلیج سانفرانسیسکو، دره مرکزی و بخش‌هایی از جنوب کالیفرنیا – نیز در حال نشست هستند.
اگرچه این تغییرات ممکن است در حد چند سانتی‌متر اندازه‌گیری شوند، اما هنگامی که با فرسایش ساحلی ترکیب می‌شوند، به طور چشمگیری خطر سیلاب را افزایش می‌دهند.
حجّی در این باره می‌گوید:
“مطالعه ما این تصور غلط را به چالش می‌کشد که تنها زمانی باید نگران باشیم که سطح دریا یک متر بالا بیاید. آنچه ما در اینجا نشان می‌دهیم این است که خطوط ساحلی در سراسر جهان، به‌ویژه در مناطقی مشابه سواحل مدیترانه‌ای کالیفرنیا، در حال حاضر در حال تغییر هستند و موجب فروپاشی ساختمان‌ها با سرعتی بی‌سابقه شده‌اند.”
این پدیده‌ها نشان می‌دهند که شهرهای حاشیه مدیترانه – که همواره به خاطر زیبایی‌های ساحلی خود تحسین می‌شدند – با مشکلاتی مشابه سایر جوامع ساحلی، از لس‌آنجلس تا ناپل، مواجه هستند.
افزایش سطح دریا و تغییر خطوط ساحلی نه‌تنها بناهای تاریخی، بلکه پروژه‌های مسکونی مدرن را نیز تهدید می‌کنند.
فروپاشی خط ساحلی اسکندریه
برای بررسی این بحران رو به رشد، تیم تحقیقاتی یک راهبرد سه‌مرحله‌ای جامع را به کار گرفت:
۱. نقشه‌برداری دیجیتالی از ساختمان‌های فروپاشیده:
پژوهشگران نقشه‌ای دقیق از ساختمان‌های تخریب‌شده در شش منطقه از مرکز تاریخی اسکندریه – که از پرجمعیت‌ترین نقاط شهر هستند – تهیه کردند. این نقشه شامل موقعیت، ابعاد، مواد ساختاری، عمق پی‌ها و تعداد طبقات ساختمان‌ها است. اطلاعات این مطالعه از بازدیدهای میدانی، سوابق دولتی، اخبار و گزارش‌های شرکت‌های خصوصی در بازه زمانی ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ گردآوری شده است.
۲. بررسی تصاویر ماهواره‌ای و نقشه‌های تاریخی:
گروه تحقیقاتی، نقشه‌های تاریخی سال‌های ۱۸۸۷، ۱۹۵۹ و ۲۰۰۱ را تحلیل کرد تا میزان عقب‌نشینی خط ساحلی ۸۰ کیلومتری شهر را اندازه‌گیری کند. محاسبات نشان داد که کاهش خط ساحلی، سطح آب‌های زیرزمینی را افزایش داده و موجب نفوذ عمیق‌تر آب شور به زمین زیر ساختمان‌ها شده است.
۳. تحلیل شیمیایی ایزوتوپی نمونه‌های خاک:
پژوهشگران از طریق تحلیل ایزوتوپی خاک، نقاطی را شناسایی کردند که در آن نفوذ آب دریا باعث تخریب پی ساختمان‌ها شده است.
“ابراهیم صالح”، دانشمند پرتوهای خاک در دانشگاه اسکندریه و یکی از نویسندگان این مطالعه، می‌گوید:
“تحلیل ما نشان داد که ساختمان‌ها از پایین به بالا فرو می‌ریزند، زیرا نفوذ آب دریا باعث فرسایش پی‌ها و تضعیف خاک می‌شود. مشکل اصلی در خود ساختمان‌ها نیست، بلکه در زمینی است که آن‌ها بر روی آن ساخته شده‌اند.”
راهکاری مبتنی بر طبیعت
یکی از راهکارهای پیشنهادی، استراتژی دفاع ساحلی مبتنی بر طبیعت است که شامل ایجاد تپه‌های شنی و کاشت پوشش گیاهی در امتداد خط ساحلی می‌شود.
به گفته پژوهشگران، این روش می‌تواند به کاهش نفوذ آب دریا و جلوگیری از بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی کمک کند تا ساختمان‌ها از تخریب نجات یابند. چنین راهکارهایی در مناطق دیگری که با فرسایش ساحلی ناشی از تغییرات اقلیمی روبرو هستند، موفقیت‌آمیز بوده‌اند.
“اودو ویلشر”، معمار منظر در دانشگاه فنی مونیخ و یکی از نویسندگان این مطالعه، می‌گوید:
“حفظ ویژگی‌های معماری متنوع شهرهای تاریخی مدیترانه‌ای، یادآوری قدرتمندی است که چگونه تغییرات منظر می‌توانند نقشی اساسی در ایجاد جوامع مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی ایفا کنند.”
هدف این راهکار نه‌تنها حفاظت از جاده‌ها، زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها است، بلکه همچنین حفظ هویت فرهنگی سایت‌های تاریخی در برابر تغییرات سریع محیطی است.
حفاظت از شهرهای تاریخی در برابر افزایش سطح دریا
اسکندریه همواره به‌عنوان نقطه تلاقی تمدن‌ها شناخته شده و دارای بناهای نمادینی همچون فانوس دریایی بزرگ (فانوس اسکندریه) بوده است. اما امروز، فروپاشی خط ساحلی آن تهدیدی جدی برای این میراث فرهنگی به‌شمار می‌آید.
حجّی هشدار می‌دهد:
“شهرهای تاریخی مانند اسکندریه، که مهد تبادل فرهنگی، نوآوری و تاریخ هستند، برای حفظ میراث مشترک بشری حیاتی‌اند. با شتاب گرفتن تغییرات اقلیمی، محافظت از آن‌ها تنها به معنای نجات ساختمان‌ها نیست؛ بلکه به معنای حفظ هویت ما است.”
این پژوهش که در مجله Earth’s Future وابسته به اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا (AGU) منتشر شده، خواستار اقدام فوری برای اسکندریه و سایر شهرهای ساحلی در معرض خطر است.
