در جهانی که تعامل بین انسان‌ها و ربات‌ها رو به افزایش است، تماس چشمی تنها یک رفتار ساده نیست، بلکه عنصری کلیدی در شکل‌گیری ارتباط و اعتماد به شمار می‌رود. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که نه فقط «داشتن تماس چشمی»، بلکه «زمان و نحوه آن» در ایجاد ارتباط مؤثر نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
پژوهشی نوین درباره تماس چشمی
آزمایش در آزمایشگاه HAVIC
این پژوهش توسط دکتر «ناتان کاروانا»، متخصص علوم اعصاب شناختی در آزمایشگاه HAVIC دانشگاه فلایندرز استرالیا هدایت شده است. تیم او تلاش کرد تا الگوهای رفتاری مرتبط با نگاه در موقعیت‌های تعاملی با یک شریک مجازی را بررسی کند.
چگونگی اجرای آزمایش
در این مطالعه، ۱۳۷ شرکت‌کننده در یک وظیفه ساخت بلوک با یک شریک مجازی شرکت کردند. محققان رفتارهای چشمی افراد را با دقت زیر نظر گرفتند؛ نه فقط اینکه افراد به کجا نگاه می‌کنند، بلکه زمان، علت و ترتیب حرکات چشمی آن‌ها نیز بررسی شد.
الگویی برای درخواست کمک
ترتیب نگاه، زبان پنهان بدن
یکی از الگوهای جالب این بود: وقتی شریک مجازی ابتدا به یک شی نگاه می‌کرد، سپس به فرد، و دوباره به شی، شرکت‌کنندگان بهتر متوجه می‌شدند که درخواست کمک در جریان است. این توالی نگاه، پیام را به‌طور واضح منتقل می‌کرد.
به‌گفته دکتر کاروانا:
«مهم نیست چند بار به کسی نگاه می‌کنید یا آخرین نفر در توالی نگاه‌ها هستید. آنچه مهم است، «زمینه» حرکات چشمی شماست که آن‌ها را معنادار و ارتباطی می‌کند.»
این یافته‌ها نشان می‌دهند که مغز انسان حتی از سوی ربات‌ها نیز سیگنال‌های اجتماعی ظریف را تشخیص می‌دهد، اگر در زمینه‌ای آشنا و قابل‌درک قرار گیرند.
ربات‌ها هم با چشم صحبت می‌کنند
واکنش یکسان به نگاه انسان و ربات
یافته‌ای قابل‌توجه این بود که انسان‌ها به تماس چشمی ربات‌ها به همان شکلی واکنش نشان می‌دهند که به انسان‌ها پاسخ می‌دهند. دکتر کاروانا می‌گوید:
«جالب این است که افراد در برابر نگاه ربات‌ها نیز همان واکنش‌هایی را نشان دادند که در تعامل با انسان‌ها از خود نشان می‌دهند.»
این بدین معناست که ربات‌ها می‌توانند با الگوبرداری از الگوهای آشنای نگاه انسانی، ارتباط مؤثرتری برقرار کنند. اگر رفتارهای چشمی ربات‌ها برای ما آشنا باشد، احساس می‌کنیم که ما را درک می‌کنند.
رمزگشایی از رفتارهای اجتماعی غریزی
«یافته‌های ما به رمزگشایی یکی از غریزی‌ترین رفتارهای انسانی کمک کرده‌اند. اینکه چگونه این رفتار می‌تواند در تعامل با یک همکار، ربات یا فردی با سبک ارتباطی متفاوت به ایجاد پیوند کمک کند.»
پیوند یافته‌های اجتماعی با پژوهش درباره پیری
در کنار این پژوهش درباره ارتباط چشمی، تحقیقاتی نیز در حوزه جوان‌سازی سلول‌ها در حال پیشرفت است که به تقویت عملکرد شناختی در سنین بالا کمک می‌کند.
معجزه دو مولکول برای جوان‌سازی سلولی
در سال ۲۰۲۵، تیمی به سرپرستی لوکاس شونفلدت و آلخاندرو اوکامپو، مقاله‌ای در مجله EMBO Molecular Medicine منتشر کردند. آن‌ها نشان دادند که دو مولکول کوچک، به نام‌های Repsox و TCP، قادرند سلول‌های پیر انسان را جوان‌سازی کنند و طول عمر کرم‌های مدل C. elegans را تا بیش از ۴۲ درصد افزایش دهند.
این دو ماده به فاکتورهای کلیدی پیری مانند آسیب DNA، رانش اپی‌ژنتیکی و استرس اکسیداتیو حمله می‌کنند. سلول‌های انسانی درمان‌شده، آسیب DNA کمتری داشتند و مقاومت بالاتری نسبت به استرس نشان دادند. در کرم‌ها نیز بهبود عملکرد حرکتی و تولیدمثل مشاهده شد.
پیوند مؤثرتر سلولی در مغز و ربات‌ها
از آنجا که ارتباط سلولی در بافت‌هایی مانند مغز بسیار اهمیت دارد، بهبود سیگنال‌دهی سلولی می‌تواند بر عملکرد شناختی اثرگذار باشد. اگر سلول‌ها بهتر یکدیگر را ببینند، شاید انسان‌ها نیز بتوانند ربات‌ها را بهتر درک کنند.
ارتباط انسانی-ماشینی در مسیر سالمندی
چه می‌شود اگر بینش‌های علوم اعصاب اجتماعی با یافته‌های مربوط به پیری ترکیب شوند؟ پاسخ ممکن است در شکل‌گیری ارتباطات بهتر انسان و ماشین در دوران سالمندی نهفته باشد.
آینده‌ای با تعامل انسانی‌تر
کار دکتر کاروانا به ما کمک می‌کند ماشین‌هایی بسازیم که «انسان‌نما»تر باشند. در حالی که یافته‌های شونفلدت، توان ذهنی ما را برای درک آن ماشین‌ها ارتقا می‌دهد.
هدف نهایی این دو رویکرد این است که انسان‌ها بتوانند احساس «دیده شدن»، «درک شدن» و «ارتباط داشتن» را تجربه کنند، چه از سوی یک هم‌تیمی انسانی یا یک عامل دیجیتال.
«این سیگنال‌های ظریف، آجرهای اساسی پیوندهای اجتماعی هستند. با درک بهتر آن‌ها، می‌توانیم فناوری‌هایی خلق کنیم که تعاملات انسانی را شفاف‌تر و با اعتماد بیشتر بسازند.» – دکتر کاروانا
نگاه، کلید ارتباط آینده
ادامه پژوهش در دو مسیر مهم
آزمایشگاه HAVIC همچنان در حال بررسی الگوهای نگاه در موقعیت‌های متنوع است. هم‌زمان، تیم شیمی‌درمانی نیز در حال آزمایش روی انواع دیگر سلول‌ها و دوزهای درمانی است.
نتایج این تلاش‌ها می‌تواند به درمان‌هایی غیر ژنتیکی، ایمن و مؤثر برای سالم‌سازی سلولی و حفظ توانایی ارتباطی انسان‌ها منجر شود.
ارتباط مؤثر، چه انسانی چه ماشینی، از توانایی دیدن و درک متقابل آغاز می‌شود. گاهی، فقط یک نگاه کافی‌ست.
منبع: این مطالعه در مجله Royal Society Open Science منتشر شده است.
