در اوایل دهه ۲۰۰۰، سیاه‌گوش ایبری، با وجود جثه کوچک اما پر از جذابیت، تنها یک قدم تا ناپدید شدن از طبیعت فاصله داشت.
گروه‌های حفاظت از محیط زیست و آژانس‌های دولتی می‌دانستند که خطر از دست دادن این گربه خالدار به معنی نابودی یکی از نمادهای زنده جنگل‌های مدیترانه است. با اینکه این فرآیند دهه‌ها تلاش مداوم به طول انجامید، اما اکنون سیاه‌گوش ایبری دوباره در حال بازگشت است.
رقابت برای حفاظت از سیاه‌گوش ایبری
سیاه‌گوش ایبری در مناطق جنوب غربی اروپا زیست می‌کند. طول آن حدود ۱۰۰ سانتی‌متر و ارتفاعش در ناحیه شانه‌ها ۴۶ سانتی‌متر است.
در اوایل دهه ۲۰۰۰، تعداد این گربه‌ها در طبیعت کمتر از ۱۰۰ فرد بود که تنها ۲۵ ماده قادر به تولیدمثل بودند. چشم‌انداز بقای آن بسیار ناامیدکننده بود تا اینکه برنامه‌ای اختصاصی برای تکثیر این گونه در سراسر شبه‌جزیره ایبری آغاز شد.
این تلاش تحت مدیریت زیست‌شناسی به نام رودریگو سرا، مدیر مرکز ملی تکثیر سیاه‌گوش ایبری در سیلوش، هدایت می‌شود.
سرا می‌گوید: «سیاه‌گوش ایبری بسیار، بسیار نزدیک به انقراض بود.» او به همراه سایر دانشمندان بر تولیدمثل این گونه در اسپانیا و پرتغال نظارت می‌کند.
از انقراض تا بقا
در زمانی، شرایط این گربه به قدری بحرانی بود که با ببر دندان‌خنجری باستان مقایسه می‌شد. سرا توضیح می‌دهد: «تنها گونه‌ای از گربه‌سانان که در این سطح از تهدید قرار داشت، ببر دندان‌خنجری بود که هزاران سال پیش منقرض شد.»
از بین رفتن زیستگاه به دلیل کشاورزی، افزایش ترافیک جاده‌ای، و کاهش شدید جمعیت خرگوش‌های وحشی، این گونه را تا آستانه نابودی پیش برده بود.
تا اواسط دهه ۲۰۰۰، پرتغال دیگر هیچ سیاه‌گوش بومی نداشت. در همین حال، تلاش‌های تکثیر در اسارت در اسپانیا موفقیت‌آمیز بود و پرتغال نیز به‌زودی با برنامه ملی حفاظت خود به این تلاش پیوست.
تلاش‌های مضاعف در سیلوش
کارکنان مرکز تکثیر در سیلوش مأموریتی دوگانه دارند: تبدیل این گربه‌ها به شکارچیانی کارآمد و آماده‌سازی آن‌ها برای زندگی در طبیعت. تلاش زیادی صورت می‌گیرد تا مطمئن شوند که این حیوانات هرگز به انسان‌ها عادت نکنند.
سرا توضیح می‌دهد: «وقتی متوجه می‌شویم یک گروه از توله‌ها بیش از حد به ما اعتماد می‌کنند، وارد می‌شویم، سر و صدا می‌کنیم و آن‌ها را می‌ترسانیم تا دوباره محتاط شوند.» این کار باعث می‌شود که سیاه‌گوش‌ها از انسان دوری کنند و خطرات ناشی از برخورد با انسان‌ها کاهش یابد.
استراتژی آزادسازی سیاه‌گوش‌ها
پس از رسیدن حیوانات به سن و شرایط مناسب، آن‌ها به طبیعت بازگردانده می‌شوند. ترکیب ژنتیکی آن‌ها مشخص می‌کند که در اسپانیا آزاد شوند یا در پرتغال بمانند، این تصمیم برای کاهش خطر هم‌خونی اتخاذ می‌شود.
زمین‌داران خصوصی معمولاً اجازه می‌دهند که این گربه‌ها در زمین‌هایشان آزاد شوند. توافقاتی میان تیم‌های حفاظتی و مالکان زمین‌ها شکل می‌گیرد که از هر دو طرف حمایت می‌کند. سپس گربه‌ها مسیرهای خود را انتخاب می‌کنند.
هرچند سیاه‌گوش‌ها گاهی با حمله به مرغداری‌ها مشکل ایجاد می‌کنند، اما این حوادث نادر هستند.
بازگرداندن یک گونه در خطر انقراض
پدرو سارمنتو، پژوهشگری که سه دهه است سیاه‌گوش ایبری را در مؤسسه حفاظت از طبیعت و جنگل‌های پرتغال (ICNF) مطالعه می‌کند، ویژگی‌های منحصربه‌فرد این گربه‌ها را از نزدیک مشاهده کرده است.
او می‌گوید: «این حیوان سری نسبتاً کوچک برای بدنش و پنجه‌هایی فوق‌العاده پهن دارد.» او همچنین توانایی بی‌نظیر این گربه در پرش را ویژگی برجسته‌ای می‌داند.
با وجود افزایش تعداد سیاه‌گوش‌ها، تصادف با وسایل نقلیه همچنان یکی از عوامل اصلی مرگ‌ومیر آن‌هاست که نشان‌دهنده چالش همزیستی زیرساخت‌های مدرن با حیات‌وحش است.
سیاه‌گوش ایبری: گربه‌ای با بیش از ۹ جان
یکی از معروف‌ترین موارد در پرتغال مربوط به گربه‌ای به نام «لیتیو» است. او ابتدا در جنوب پرتغال رها شد و برای نیم سال در همان منطقه ماند. سپس به پارک ملی دونیانا در اسپانیا بازگشت.
لیتیو یک‌بار بیمار شد و برای درمان به آلگاروه بازگردانده شد. پس از بهبودی، دوباره از رودخانه گوادیانا به اسپانیا شنا کرد. سرانجام، او در نزدیکی مرکز تکثیر سکنی گزید، جفتی یافت و همانجا ماند.
سارمنتو می‌گوید: «او مسن‌ترین سیاه‌گوشی است که اینجا داریم و از آن زمان تاکنون تعداد زیادی توله داشته است.»
صعود مداوم به سمت آینده‌ای امن‌تر
در سال‌های اخیر، وضعیت سیاه‌گوش ایبری در لیست قرمز IUCN از «به‌شدت در خطر» به «در خطر» تغییر یافته است. محافظان امیدوارند جمعیت این گونه تا سال ۲۰۳۵ به حدود ۵,۰۰۰ یا ۶,۰۰۰ فرد در طبیعت برسد که به آن‌ها تنوع ژنتیکی سالم‌تری می‌بخشد.
سارمنتو می‌گوید: «من شاهد ناپدید شدن این گونه بودم. باورکردنی نیست که اکنون می‌توانیم سیاه‌گوش‌ها را در طبیعت یا از طریق دوربین‌ها تقریباً هر روز ببینیم.»
اگرچه جاده‌ها همچنان جان بسیاری را می‌گیرند و حفظ ارتباط میان زیستگاه‌ها یک چالش مداوم است، اما پیشرفت‌های حاصل‌شده نشان می‌دهد که گونه‌های در آستانه انقراض می‌توانند به تدریج بازگردند.
افتخار به یک مأموریت در حال انجام
تیم‌های برنامه در اسپانیا و پرتغال همچنان تلاش‌های خود را ادامه می‌دهند. آن‌ها روی بهبود روش‌های تکثیر در اسارت، ارتقای رویه‌های دامپزشکی و ایجاد کریدورهای حیات‌وحش بیشتر کار می‌کنند.
داوطلبان و مالکان زمین اغلب در کنار هم کار می‌کنند و علائم هشداردهنده در مناطق پرخطر نصب کرده و پروژه‌های احیای زیستگاه را تقویت می‌کنند. این اقدامات باعث کاهش تصادفات و کاهش تنش‌ها در مناطقی می‌شود که کشاورزی و حیات‌وحش به هم نزدیک هستند.
هرچند چالش‌های جدیدی ظاهر می‌شوند، اما بازگشت سیاه‌گوش ایبری از چند گربه پراکنده به بیش از ۲,۰۰۰ فرد در طبیعت نشان می‌دهد که تلاش‌های حفاظتی صبورانه و عملیاتی می‌توانند نتایج شگفت‌انگیزی به بار آورند.
