در سال گذشته، زنبورداران آمریکایی بیش از ۵۵٪ از کلونی‌های تحت مدیریت خود را از دست دادند. این آمار، بالاترین نرخ از بین رفتن کلونی‌ها از زمان شروع پایش در سال ۲۰۱۱ است. این میزان تلفات، برای صنعت زنبورداری غیرقابل تحمل و ناپایدار است.
اما علم به کمک زنبورداران آمده است. محققان دانشگاه ورمونت با همکاری پژوهشگرانی از سراسر جهان، روش جدیدی برای پرورش زنبورهای سالم‌تر و مقاوم‌تر یافته‌اند؛ روشی که می‌تواند راه را برای نجات این حشرات حیاتی هموار کند.
بحرانی رو به رشد برای زنبورداران
نابودی کلونی‌ها؛ ضربه‌ای به زنبورداری و طبیعت
به گفته‌ی سامانتا آلجر، مدیر آزمایشگاه زنبور دانشگاه ورمونت:
«در دهه ۸۰، زنبورداران معمولاً تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد کلونی‌های خود را از دست می‌دادند. اما حالا این عدد به ۳۰ تا ۵۰ درصد رسیده است!»
این رقم فاجعه‌بار، نه تنها تهدیدی برای صنعت زنبورداری است، بلکه به‌واسطه‌ی انتقال بیماری‌ها به زنبورهای وحشی، کل اکوسیستم طبیعی را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد.
تمرکز علمی بر پرورش زنبورهای مقاوم
رفتار بهداشتی؛ کلید سلامت کندوها
تیم آلجر با همکاری زنبورداران، روی پرورش کلونی‌هایی با رفتار بهداشتی قوی‌تر کار می‌کنند؛ یعنی زنبورهایی که می‌توانند نوزادان مریض یا مرده را شناسایی و از کندو خارج کنند.
به گفته‌ی آلجر، این نوع رفتار در زنبورها:
«جایگزینی مناسب برای استفاده‌ی مداوم از درمان‌های شیمیایی است که خودشان ممکن است به سلامت زنبورها آسیب بزنند.»
آزمایشی نوین برای سنجش بهداشت کندو
UBeeO؛ آزمونی واقعی‌تر و دقیق‌تر از روش‌های سنتی
برای سنجش توانایی بهداشتی زنبورها، محققان از ابزاری نو به نام UBeeO استفاده کردند. این ابزار که در دانشگاه کارولینای شمالی توسعه یافته، با استفاده از فرمون‌های مصنوعی بوی بیماری یا مرگ را شبیه‌سازی می‌کند.
برخلاف آزمون‌های سنتی که نوزادان را منجمد و سپس واکنش زنبورها را بررسی می‌کردند، UBeeO از روش طبیعی‌تری بهره می‌برد:
«به جای استفاده از نیتروژن مایع، فرمون‌هایی به کندو پاشیده می‌شود که بوی نوزاد مریض یا در حال مرگ را شبیه‌سازی می‌کند.»
شناسایی رفتارهای بهداشتی پنهان
از مورچه‌ها تا زنبورها؛ سیگنال مرگ چیست؟
کایرا واگنر، همکار پژوهشی در این مطالعه، توضیح می‌دهد:
«ای.او. ویلسون، زیست‌شناس معروف، نخستین کسی بود که دریافت مورچه‌های مرده اسید اولئیک منتشر می‌کنند. ما حالا می‌دانیم زنبورها هم سیگنال‌های بویایی مشابهی دارند.»
این سیگنال‌ها بسیار ظریف‌اند و ممکن است تنها در مراحل اولیه بیماری در نوزادان مشاهده شوند. UBeeO توانایی زنبورها در تشخیص همین سیگنال‌ها را می‌سنجد.
آزمایشی قابل اعتماد در سه قاره
از ورمونت تا استرالیا؛ نتایج جهانی UBeeO
آزمایش UBeeO در سه منطقه‌ی مختلف – ورمونت، کارولینای شمالی و استرالیا – انجام شد. مراحل آزمایش به‌سادگی چنین است:
- پاشیدن فرمون مصنوعی روی بخشی از سلول‌های نوزاد
- بررسی تعداد سلول‌های باز شده توسط زنبورها پس از ۲ ساعت
هر چه تعداد سلول‌های باز شده بیشتر باشد، امتیاز UBeeO بالاتر خواهد بود – نشانه‌ای از رفتار بهداشتی قوی‌تر.
نتایج چه بودند؟
- برای مقاومت در برابر قارچ Chalkbrood تنها نیاز به پاسخ ۱۳ درصدی بود.
- اما برای مقاومت در برابر کنه‌های واروا، به پاسخ ۵۵ تا ۶۰ درصدی نیاز است.
رفتارهای مرموز در مقابل بیماری‌های جدید
رابطه‌ی رفتار بهداشتی با سلامت زنبور بالغ
جالب آن‌که، زنبورهایی که نمره‌ی UBeeO بالاتری داشتند، در برابر بیماری Vairimorpha (نوسما سابق) نیز مقاوم‌تر بودند. این بیماری برخلاف بقیه، زنبورهای بالغ را هدف قرار می‌دهد، نه نوزادان را.
آلجر می‌گوید:
«ما هنوز نمی‌دانیم دقیقاً چه رفتاری باعث این مقاومت می‌شود. شاید رفتارهای بهداشتی ناشناخته‌ای در کلونی‌ها وجود دارد که باید بیشتر مطالعه شود.»
پایان وابستگی به مواد شیمیایی؟
آینده‌ای روشن برای زنبورداری پایدار
هدف نهایی این تحقیقات، کاهش وابستگی زنبورداران به درمان‌های شیمیایی و کمک به آن‌ها برای پرورش کلونی‌هایی هوشمندتر و خودکفا است.
با توجه به چالش‌های عظیمی که زنبورداران امروز با آن روبه‌رو هستند، ابزارهایی مانند UBeeO می‌تواند نقش نجات‌بخش در آینده‌ی زنبورداری و اکوسیستم‌ها ایفا کند.
مطالعه‌ی کامل این پژوهش در مجله‌ی Frontiers in Bee Science منتشر شده است.
