در اعماق آب‌های اقیانوس آرام جنوبی، زمین‌شناسان موفق به شناسایی یک ناحیه عظیم از خشکی شده‌اند که بیشتر آن در زیر سطح دریا پنهان مانده است. بسیاری از دانشمندان اکنون این ناحیه را قاره‌ای مجزا با وسعتی نزدیک به پنج میلیون کیلومتر مربع می‌دانند.
زیلاندیا؛ قاره‌ای پنهان در دل اقیانوس
این پهنه غرق‌شده از زمین «زیلاندیا» (Zealandia) نام دارد و تنها حدود پنج درصد از آن در سطح آب ظاهر شده است؛ مناطقی مانند نیوزیلند. پژوهشگران بر این باورند که این قاره جدید میلیون‌ها سال پیش از خشکی‌های بزرگ‌تر جدا شده و به عنوان تازه‌ترین کاندیدای قاره‌ای کامل روی سیاره زمین مطرح است.
ریشه‌های باستانی زیلاندیا
جدایی از گوندوانا
«نیک مورتیمِر» از موسسه GNS Science از پیشگامان بررسی شکل‌گیری زیلاندیاست. او و همکارانش به بیش از ۱۰۰ میلیون سال قبل بازگشتند، زمانی که قاره عظیمی به نام گوندوانا شامل آمریکای جنوبی، آفریقا، جنوبگان، استرالیا و بخش‌هایی از آسیا وجود داشت.
با گذر زمان، تکه‌هایی از گوندوانا شروع به جدا شدن کردند که یکی از آن‌ها بعدها به زیلاندیا تبدیل شد. خشکی‌ای که زمانی بالای سطح دریا قرار داشت، به‌تدریج در اثر تغییرات نیروهای تکتونیکی به زیر آب فرو رفت.
حرکت‌های تکتونیکی و جدایی نهایی
حدود ۸۵ میلیون سال پیش، زیلاندیا از جنوبگان غربی فاصله گرفت و سپس از استرالیا جدا شد. پوسته نازک این منطقه خاص خنک شد و به تدریج به زیر سطح دریا رفت. امروز، زیلاندیا تقریباً به‌طور کامل پنهان است، اما اهمیت علمی بسیاری دارد.
شواهد زمین‌شناسی در سراسر زیلاندیا
تأیید قاره‌ای بودن منطقه
برای دهه‌ها زمین‌شناسان گمان می‌کردند این منطقه زیر آب، ماهیتی قاره‌ای دارد. اما تا مدت‌ها این نظریه به‌طور گسترده پذیرفته نشده بود. بسیاری آن را مجموعه‌ای از تپه‌های زیرآبی و فلات‌های پراکنده می‌دانستند.
داده‌های جدید و تاریخ‌گذاری سنگ‌ها
اطلاعات جدید این دیدگاه را تغییر داده‌اند. پژوهشگران با استفاده از روش زمین‌زمان‌سنجی (Geochronology) که بر پایه تجزیه رادیواکتیو عمر سنگ‌ها را مشخص می‌کند، تاریخ تشکیل منطقه را تعیین کردند.
«با تاریخ‌گذاری این سنگ‌ها و بررسی ناهنجاری‌های مغناطیسی آن‌ها، توانستیم واحدهای زمین‌شناسی اصلی در شمال زیلاندیا را نقشه‌برداری کنیم.»
نمونه‌های جمع‌آوری‌شده شامل ماسه‌سنگ، سنگ‌ریزه‌های آتشفشانی و گدازه‌های بازالتی هستند که قدمت آن‌ها از دوره کرتاسه اولیه تا دوران ائوسن متغیر است.
تأیید مرزهای زیلاندیا با سرنخ‌های مغناطیسی
نقش داده‌های مغناطیسی
داده‌های مغناطیسی نقش کلیدی در شناسایی شکل پنهان زیلاندیا ایفا کردند. اندازه‌گیری ناهنجاری‌های مغناطیسی، الگوهای مشخصی از فعالیت آتشفشانی گذشته را نشان داد که مرزهای قاره را آشکار کرد.
این ناهنجاری‌ها با سن نمونه‌های سنگی هم‌خوانی داشتند و وجود گدازه‌های میان‌صفحه‌ای (Intraplate Basalts) را که در دوره‌های کرتاسه و ائوسن شکل گرفته‌اند، تأیید کردند.
این سیگنال‌های منظم نشان دادند زیلاندیا صرفاً تکه‌هایی از پوسته اقیانوسی نیست، بلکه ساختاری مشابه قاره‌های واقعی دارد.
صفحه‌های تکتونیکی و فرو رفتن زیلاندیا
تأثیر حرکات صفحه‌ای
فرو رفتن زیلاندیا در نتیجه حرکات صفحه‌های تکتونیکی رخ داده است؛ صفحه‌هایی عظیم از سطح زمین که با گذر زمان حرکت می‌کنند. در برخی مناطق، صفحات به هم برخورد کرده و یکی از آن‌ها به زیر دیگری می‌رود (فرورانش).
در زیلاندیا، کشیدگی صفحه‌ای باعث نازک شدن پوسته شد و در نهایت آب‌های عمیق اقیانوسی بر بخش زیادی از این خشکی غلبه یافتند. تنها جزایری معدود همچنان از سطح دریا بیرون مانده‌اند.
اهمیت کشف زیلاندیا برای علم
شناخت بهتر فرگشت قاره‌ها
زیلاندیا برای دانشمندان ارزش زیادی در درک چگونگی تحول قاره‌ها تحت شرایط مختلف صفحه‌ای دارد. این خشکی پنهان اطلاعاتی را حفظ کرده است که روی قاره‌های امروزی قابل مشاهده نیستند.
«پنهان بودن زیلاندیا از نظر زمین‌شناسی اهمیتی ندارد.» – پژوهشگر GNS Science
این دیدگاه، ما را به بررسی دقیق‌تر تأثیر دینامیک صفحه‌ای بر شکل و موقعیت قاره‌ها در طول زمان ترغیب می‌کند.
نشانه‌هایی از زندگی طولانی بالای سطح دریا
ترکیبی از سنگ‌های رسوبی و آتشفشانی
بسیاری از سنگ‌های رسوبی موجود در زیلاندیا به دوره کرتاسه پسین تعلق دارند که نشان می‌دهد بخش‌هایی از آن حتی پس از جدایی از قاره‌های دیگر، هنوز بالای سطح دریا بوده‌اند.
نمونه‌های بازالت نیز حاکی از فعالیت آتشفشانی جدیدتر هستند که پس از شکل‌گیری مرزهای صفحه‌ای جدید، رخ داده‌اند.
کاوش‌های ادامه‌دار در زیلاندیا
آینده پژوهش‌ها
بخش بزرگی از زیلاندیا هنوز ناشناخته باقی مانده است. فناوری‌هایی مانند تصویربرداری لرزه‌ای و حفاری‌های اعماق دریا می‌توانند اطلاعات بیشتری درباره ساختار این قاره پنهان ارائه دهند.
برخی دانشمندان امیدوارند که کشف‌های آینده بتوانند ما را در درک بهتر از نحوه تأثیر جابه‌جایی قاره‌ها بر سطح دریا، الگوهای اقلیمی و پراکندگی گیاهان و جانوران یاری دهند.
زیلاندیا؛ قاره‌ای منحصر‌به‌فرد در دل اقیانوس
در حالی که بخش‌هایی از سیاره زمین به‌عنوان میکرو قاره یا تکه‌های غرق‌شده شناخته می‌شوند، زیلاندیا به دلیل وسعت و یکپارچگی‌اش متمایز است.
این خشکی پنهان، هم مخزنی از تاریخ زمین‌شناسی است و هم یادآور این نکته که زمین هنوز رازهای بسیاری در دل خود دارد. مطالعات آینده می‌توانند نقش زیلاندیا در فعالیت‌های تکتونیکی جهانی را بیشتر روشن کنند.
این مطالعه در نشریه Tectonics منتشر شده است.
