کشف یک گورستان فسیلی در دل صحرای قطر نشان میدهد که گاوهای دریایی بیش از ۲۰ میلیون سال نقش کلیدی در حفظ و مدیریت علفزارهای دریایی خلیج عربی داشتهاند. این یافتهها پرده از تاریخی عمیق برمیدارند که پیوند میان پستانداران دریایی و اکوسیستمهای ساحلی را بهخوبی آشکار میکند.
گاوهای دریایی، نگهبانان باستانی علفزارهای دریایی
دانشمندان در صحرای قطر مجموعهای از فسیلها را کشف کردهاند که نشان میدهد گاوهای دریایی، یا همان Sea Cows، بیش از ۲۰ میلیون سال است که در شکلدهی و پایداری علفزارهای دریایی خلیج عربی نقش داشتهاند.
گونهای تازه توصیفشده با نام Salwasiren qatarensis در نزدیکی خلیج سلوى زندگی میکرده است؛ منطقهای که امروزه یکی از زیستگاههای مهم دوگونگها بهشمار میرود.
بازسازی یک اکوسیستم گمشده
پژوهشگران موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونین و موزههای قطر با کنار هم قرار دادن صدها استخوان پراکنده، تصویری از یک اکوسیستم دریایی فراموششده را بازسازی کردند.
این فسیلها نشان میدهند که طی بیش از ۲۰ میلیون سال، گونههای متوالی گاوهای دریایی با تغذیه مداوم خود، علفزارهای دریایی خلیج را کوتاه، سالم و پربار نگه داشتهاند.
وقتی صحرایی خشک، دریایی باستانی را پنهان میکند
رهبری این پژوهش را دکتر Nicholas D. Pyenson از موزه ملی تاریخ طبیعی بر عهده داشت. تمرکز تحقیقات او بر تکامل پستانداران دریایی و نقش آنها در شکلدهی اکوسیستمهای اقیانوسی در بازههای زمانی عمیق است.
در منطقه Al Maszhabiya در جنوبغربی قطر، تیم پژوهشی لایهای غنی از استخوانهای فسیلی را شناسایی کرد که بقایای یک دریای کمعمق باستانی را در خود جای داده است.
در محدودهای حدود ۰٫۲۹ مایل مربع، ۱۷۲ نقطه ثبت شد که در آنها اسکلتها و استخوانهای پراکنده گاوهای دریایی سطح سنگها را پوشاندهاند.
این سنگها به اوایل دوره میوسن، حدود ۲۱ میلیون سال پیش بازمیگردند؛ زمانی که کوسهها، دلفینها و لاکپشتهای دریایی در آبهای کمعمق این منطقه شکار میکردند.
کشف Salwasiren qatarensis
Salwasiren یک گاو دریایی کوچک و آرام بوده است؛ پستانداری دریایی که اندازه آن تقریباً به اندازه یک سگ بزرگ بالغ میرسیده است.
- طول تقریبی: ۶٫۵ فوت
- وزن تخمینی: حدود ۲۵۰ پوند
- کوچکتر از بسیاری از دوگونگهای امروزی که بیش از ۱۰ فوت طول دارند
برخلاف دوگونگهای مدرن، Salwasiren هنوز استخوانهای کوچک اندام عقبی داشت، پوزهای صافتر و عاجهایی بسیار کوچکتر.
نشانههای مهندسی اکوسیستم
برگهای علف دریایی بهندرت فسیل میشوند، بنابراین دانشمندان برای شناسایی علفزارهای باستانی به بقایای جانورانی تکیه میکنند که به آنها وابسته بودهاند.
در منطقه Al Maszhabiya، بیشتر فسیلها به یک گروه خاص از گاوهای دریایی تعلق دارند که یک اجتماع تکگونهای یا Monodominant Assemblage را شکل دادهاند.
تراکم بالای اسکلتها نشان میدهد که جمعیت Salwasiren آنقدر زیاد بوده که بتواند مانند یک مهندس اکوسیستم عمل کند؛ گونهای که از طریق تغذیه، زیستگاه خود را دگرگون میسازد.
مطالعات تافونومی نشان میدهد که این استخوانها طی هزاران سال انباشته شدهاند، نه در نتیجه یک فاجعه ناگهانی.
گاوهای دریایی چگونه علفزارها را شکل میدهند
دوگونگهای امروزی با چرا کردن شدید، مسیرهایی در علفزارهای دریایی ایجاد میکنند که در برخی نقاط تراکم علفها را بیش از نصف کاهش میدهد.
زیستگاههای ساحلی مانند علفزارهای دریایی و جنگلهای مانگرو، مخازن قدرتمند کربن هستند که دیاکسیدکربن را برای قرنها یا حتی هزارهها در خاک خود ذخیره میکنند.
دانشمندان این نوع کربن ذخیرهشده را کربن آبی (Blue Carbon) مینامند؛ کربنی که توسط گیاهان دریایی جذب شده و بهجای بازگشت به جو، در رسوبات مرطوب دفن میشود.
تداوم حضور گاوهای دریایی در خلیج عربی
امروزه خلیج عربی میزبان یکی از مهمترین جمعیتهای دوگونگ در جهان است. گلههای متراکم این جانوران طی دههها در اطراف بحرین و شمالغرب قطر ثبت شدهاند.
فسیلهای جدید نشان میدهند که Salwasiren بخشی از زنجیرهای طولانی از گاوهای دریایی بوده که از اوایل میوسن سواحل خلیج عربی را اشغال کردهاند.
مطالعات تبارشناسی نشان میدهد Salwasiren شاخهای جدا از دوگونگهای امروزی دارد؛ به این معنا که گونههای متفاوتی در طول زمان، نقشهای اکولوژیک مشابهی را ایفا کردهاند.
فشارهای اقلیمی بر خلیج عربی
دادههای ماهوارهای نشان میدهد که بخش غربی خلیج عربی در هر دهه حدود ۱٫۳ درجه فارنهایت گرمتر میشود.
مدلسازیهای اکولوژیک پیشبینی میکنند که تا سال ۲۰۹۰، تغییرات اقلیمی میتواند حدود یکسوم گونههای دریایی برخی مناطق خلیج عربی را حذف کند.
این تهدیدها در کنار فشارهایی مانند آبشیرینکنها، توسعه ساحلی، صید جانبی و آلودگی، زیستگاههای کمعمق علفزارهای دریایی را بهشدت آسیبپذیر کردهاند.
گاوهای دریایی، اقلیم و آینده کربن
گاوهای دریایی با کوتاه کردن برگهای علف دریایی و بههمزدن رسوبات، بر میزان ذخیره کربن و سرعت چرخه آن تأثیر میگذارند.
کاهش جمعیت این جانوران میتواند ترکیب علفزارها را تغییر دهد و مدتزمان ماندگاری کربن در زیر خاک را کاهش دهد.
در خلیج عربی، جایی که مانگروها، باتلاقهای نمکی و علفزارهای دریایی مخازن کربن آبی هستند، گاوهای دریایی عملاً مدیران یک بانک کربن طبیعی محسوب میشوند.
پیوند تاریخ عمیق با حفاظت امروز
برای پژوهشگران قطر، Salwasiren تنها یک گونه فسیلی نیست؛ بلکه پلی میان علفزارهای دریایی امروز و تاریخ بسیار کهن آنهاست.
«دوگونگها بخشی جداییناپذیر از میراث ما هستند. ما میتوانیم برای آیندهای بهتر در خلیج عربی هدفگذاری کنیم.»
— فرهان ساکال، موزههای قطر
این گروه امیدوار است منطقه Al Maszhabiya با ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو، تحت حفاظت رسمی قرار گیرد.
حفاظت همزمان از فسیلها و دوگونگها
دوگونگهای امروزی با تهدیداتی مانند گرفتار شدن در ابزار ماهیگیری، برخورد با قایقها و تخریب زیستگاههای علف دریایی مواجهاند.
از آنجا که این جانوران بهآهستگی تولیدمثل میکنند و در نقاط خاصی تجمع دارند، آسیب به یک منطقه میتواند بخش بزرگی از جمعیت منطقهای را تحت تأثیر قرار دهد.
گورستان فسیلی Al Maszhabiya نشان میدهد که این منطقه از گذشتههای بسیار دور میزبان جمعیتهای بزرگ گاوهای دریایی بوده است.
جمعبندی پژوهش
به گفته دکتر Pyenson، «بازیگران تکاملی کاملاً تغییر کردهاند، اما نقشهای اکولوژیک آنها ثابت مانده است.»
این بدان معناست که اگرچه گونهها عوض شدهاند، وظیفه حفظ علفزارهای دریایی در طول میلیونها سال ادامه داشته است.
داستان Salwasiren نشان میدهد که حفظ سلامت علفزارهای دریایی و گاوهای دریایی خلیج عربی میتواند همزمان از تنوع زیستی و تابآوری اقلیمی حمایت کند.
این پژوهش در نشریه علمی PeerJ منتشر شده است.
