چمن‌دریایی که در آب‌های کم‌عمق اقیانوس رشد می‌کند، معمولاً توجه زیادی را به خود جلب نمی‌کند. بیشتر مردم تنها زمانی آن را می‌بینند که برگ‌های نازکش به ساحل می‌رسد. با این حال، همین گیاهان ساده زیرآبی، نقشی کلیدی در ذخیره‌سازی کربن در سیاره ما ایفا می‌کنند.
پژوهشگران دریافته‌اند که این چمنزارهای ساحلی مقدار زیادی ماده آلی را در زیر تیغه‌های خود به دام می‌اندازند. آن‌ها مانند سدهای طبیعی در برابر افزایش دی‌اکسیدکربن هوا عمل می‌کنند. پس از سال‌ها گردآوری داده، این موضوع توجه کارشناسان جهانی از جمله نویسنده اصلی مقاله، دکتر «یوهانس آر. کراوزه» از دانشگاه بین‌المللی فلوریدا را به خود جلب کرده است.
چرا چمن‌دریایی برای ذخیره‌سازی کربن اهمیت دارد؟
نقش اکولوژیک چمن‌دریایی در سواحل
چمن‌دریایی در نزدیکی ساحل رشد می‌کند، بنابراین معمولاً در معرض آلودگی، ورود بیش‌ازحد مواد مغذی، و رسوبات معلق در آب قرار دارد. با وجود این چالش‌ها، این گیاهان همچنان دی‌اکسیدکربن را جذب و آن را در ریشه‌ها و خاک اطراف خود ذخیره می‌کنند.
پناهگاهی برای تنوع زیستی
چمن‌دریایی علاوه بر نقش در جذب کربن، زیستگاه‌های حیاتی برای ماهیان فراهم می‌کند و از سواحل در برابر فرسایش محافظت می‌کند. بسیاری از گونه‌های دریایی برای تولید مثل و تغذیه به این زیستگاه‌ها وابسته‌اند، بنابراین حفاظت از آن‌ها برای تنوع زیستی بسیار حیاتی است.
سهم کوچک، تأثیر بزرگ
با اینکه چمن‌دریایی تنها بخش کوچکی از کف دریا را پوشش می‌دهد، اما سهم قابل توجهی از کربن را در خاک و توده زیستی خود ذخیره می‌کند. یک تحلیل نشان داده است که این گیاهان نقش مهمی در دفن کربن آلی در سطح جهانی دارند، به‌گونه‌ای که حتی می‌توانند بیش از برخی جنگل‌های خشکی کربن ذخیره کنند.
چمن‌دریایی چگونه کربن را ذخیره و به دام می‌اندازد؟
اطلاعات جامع و دقیق از چمن‌دریایی
دکتر کراوزه می‌گوید: «ما اکنون داده‌های جامعی داریم که امکان درک کامل‌تر و دقیق‌تری از کربن آبی چمن‌دریایی را فراهم کرده است.» ارزیابی‌ها نشان داده‌اند که لایه بالایی ۳۰ سانتی‌متری خاک چمن‌دریایی در هر هکتار حدود ۲۴٫۲ تن کربن آلی ذخیره می‌کند.
فراتر از گونه‌های خاص
در گذشته تصور می‌شد تنها برخی گونه‌ها یا مناطق خاص می‌توانند ذخایر بزرگ کربن ایجاد کنند. اما داده‌های جدید نشان می‌دهند حتی گونه‌های کوتاه‌عمر یا با تراکم کمتر نیز می‌توانند در مکان‌هایی خاص مقدار قابل‌توجهی کربن زیر سطح خاک پنهان کنند.
ویژگی‌های مؤثر در ذخیره‌سازی کربن
گیاهانی که سیستم ریشه‌ای قوی و ماندگار دارند، معمولاً کربن بیشتری را دفن می‌کنند. اما حتی گونه‌های سریع‌الرشد هم اگر در مناطق دارای رسوب فراوان و بدون اختلال رشد کنند، می‌توانند ذخیره کربن چشم‌گیری داشته باشند.
اهمیت این یافته‌ها برای سیاست‌گذاری اقلیمی
تهدیدهای انسانی برای چمن‌دریایی
چمنزارهای دریایی در سطح جهان در حال کاهش هستند. توسعه سواحل، آلودگی آب و فعالیت‌هایی مانند «ترال کف» می‌توانند این زیستگاه‌ها را مختل کرده، و باعث آزاد شدن کربن ذخیره‌شده طی قرون گذشته شوند.
تأثیر تخریب بر انتشار کربن
مرگ گیاهان موجب نمایان شدن لایه‌های زیرین خاک در برابر امواج و جریان‌های آب می‌شود. این فرایند، مواد آلی دفن‌شده را اکسید و موجب آزادسازی ناگهانی دی‌اکسیدکربن به جو می‌شود. چنین افزایشی می‌تواند تلاش‌ها برای کاهش گازهای گلخانه‌ای را به چالش بکشد.
هزینه اقتصادی ناشی از بی‌توجهی
ادامه تخریب گسترده این زیستگاه‌ها می‌تواند هزینه‌های اقتصادی سنگینی به‌دنبال داشته باشد. برخی برآوردها نشان می‌دهد آزاد شدن کربن در آینده ممکن است میلیاردها دلار زیان به همراه داشته باشد، به‌ویژه وقتی هزینه اجتماعی انتشار کربن محاسبه شود.
پیوند میان ذخیره‌سازی کربن و اقتصاد محلی
چمنزارهای دریایی نه‌تنها کربن ذخیره می‌کنند، بلکه از اقتصادها و فرهنگ‌های محلی وابسته به ماهیگیری پایدار نیز حمایت می‌کنند. حفاظت از این مناطق ساحلی می‌تواند همزمان با کاهش ریسک اقلیمی، اشتغال و منابع غذایی را نیز حفظ کند.
احیای زیستگاه‌های چمن‌دریایی
ضرورت نقشه‌برداری دقیق
دانشمندان معتقدند نقشه‌برداری دقیق از پراکنش چمن‌دریایی بسیار حیاتی است. بسیاری از چمنزارها در مناطق دورافتاده هنوز کشف نشده‌اند و اطلاعات درباره برخی گونه‌ها ناکافی است. شناخت بهتر این مناطق می‌تواند به مدیران محلی در حفاظت از نقاط آسیب‌پذیر کمک کند.
پروژه‌های احیا و چالش‌های آن
در مناطقی که چمن‌دریایی از بین رفته، پروژه‌های احیا می‌توانند کمک‌کننده باشند. این فرایند شامل کاشت مجدد شاخه‌های سالم و بهبود شرایط آبی برای رشد پایدار است. با این حال، صبر لازم است چون کربن خاک به‌تدریج جمع می‌شود.
مزایای چندگانه حفظ چمن‌دریایی
حفاظت از این مناطق تنها محدود به مزایای کربنی نیست. چمن‌دریایی موجب تثبیت خطوط ساحلی و تقویت جمعیت جانوران دریایی می‌شود. این مزایای چندوجهی، لزوم مقابله با آلودگی، مقررات‌گذاری بر شیوه‌های ماهیگیری مخرب، و ترویج اکوتوریسم یا فعالیت‌های پایدار ساحلی را تقویت می‌کند.
حفظ چمن‌دریایی، اقدامی برای تحقق اهداف اقلیمی جهانی
ارزش زیست‌محیطی هر چمنزار
هر قطعه چمن‌دریایی، هم زیستگاهی برای جانوران دریایی و هم مخزنی طبیعی از کربن آلی است. پژوهشگران تأکید می‌کنند که لایه بالایی خاک چمن‌دریایی در برابر تأثیرات انسانی بسیار حساس است و نیازمند توجه ویژه است.
تصمیمات امروز، آینده اقلیم را شکل می‌دهند
تصمیم‌هایی که اکنون گرفته می‌شود، می‌تواند این چمنزارهای بی‌ادعا را به نگهبانان طبیعی کربن تبدیل کند یا منجر به آزاد شدن ذخایر ارزشمند آن‌ها شود. آگاهی عمومی و سیاست‌های حمایتی نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت این مناطق ساحلی حیاتی خواهند داشت.
منبع: این مطالعه در مجله Nature Communications منتشر شده است.
