مفهوم «اثر خاک» به عنوان یکی از اصول کلیدی در کشاورزی پایدار در حال ظهور است و تأثیر کشاورزی بر فرسایش خاک را اندازه‌گیری می‌کند.
با افزایش جمعیت جهانی، چالش تغذیه همه بدون به خطر انداختن منابع طبیعی ضروری روز به روز بیشتر می‌شود.
در حالی که تاکنون تمرکز زیادی بر اثرات کربن و آب بوده است، اثر خاک به مسأله‌ای که اغلب نادیده گرفته شده، یعنی تخریب خاک، می‌پردازد.
مقابله با تخریب خاک کلید حفظ زندگی و اطمینان از بهره‌وری بلندمدت کشاورزی است.
معرفی اثر خاک
دانشمندان آندرس پنیولا، ونسا گارسیا گامرو و تام ونوالگم از دانشگاه کوردوبا در اسپانیا در تعریف و کاربرد مفهوم اثر خاک نقش مهمی ایفا کرده‌اند. در اسپانیا، فرسایش خاک چالشی اساسی برای پایداری کشاورزی است.
از طریق کارهای پیشگامانه این دانشمندان، توجه‌ها به یکی از منابع حیاتی که اغلب مورد قدردانی قرار نمی‌گیرد، یعنی خاک، جلب شده است.
برخلاف اثرات معروف‌تر کربن و آب، این اثر جدید به طور خاص بر روی خاک تمرکز دارد؛ منبعی که در مباحث مربوط به پایداری محیط زیست اغلب نادیده گرفته می‌شود، اما به همان اندازه‌ی آب، هوا یا انرژی برای حمایت از زندگی اهمیت دارد.
اثر خاک چگونه محاسبه می‌شود؟
خاک سالم پایه‌ی اکوسیستم‌های تولیدی است و امنیت غذایی، تنوع زیستی و مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی را تضمین می‌کند.
اثر خاک میزان خاک از دست رفته در طول کشت را اندازه‌گیری می‌کند و یک شاخص واضح برای ارزیابی روش‌های کشاورزی ارائه می‌دهد. این شاخص از تقسیم نرخ فرسایش بر بهره‌وری محصول به دست می‌آید و روشی ملموس برای سنجش پایداری تکنیک‌های کشاورزی ارائه می‌کند.
اثر خاک بزرگ‌تر نشان‌دهنده فرسایش قابل توجه خاک است که می‌تواند به از دست رفتن مواد مغذی ضروری، کاهش تنوع زیستی و کاهش توانایی خاک در نگهداری آب منجر شود.
افزایش آگاهی درباره فرسایش خاک
هدف از معرفی این اثر، تشویق به گفت‌وگو در مورد مشکل جدی فرسایش خاک است.
محققان بر این باورند که این مفهوم می‌تواند مانند اثر آب، به افزایش آگاهی کمک کند. با آگاه ساختن مصرف‌کنندگان از این مفهوم، می‌توان آن‌ها را در مبارزه با فرسایش خاک شریک کرد.
هدف این است که مدل‌های تولید پایدار ترویج شود و همه ذی‌نفعان، از جمله مصرف‌کنندگان، نقش خود را ایفا کنند.
اگر مصرف‌کنندگان خواستار محصولات غذایی‌ای باشند که به فرسایش خاک کمک نکنند، این امر می‌تواند بخش تولید را تشویق به اتخاذ روش‌های پایدار کند؛ مشابه آنچه در مورد محصولات دوستدار محیط زیست و بدون خشونت انجام شد.
نگاهی دقیق‌تر به اثر خاک در اسپانیا
محققان مفهوم اثر خاک را برای ده محصول اصلی اسپانیا به کار بردند و مناطقی را که با بیشترین مشکلات فرسایش خاک مواجه هستند بررسی کردند.
آن‌ها دریافتند که درختان زیتون بیشترین اثر خاک را دارند، و پس از آن درختان گیلاس و گندم قرار می‌گیرند. محصولاتی که کمترین اثر خاک را داشتند شامل پیاز، سیب‌زمینی و پرتقال بودند.
پنیولا توضیح داد: «راه‌حل کاهش تعداد درختان زیتون نیست، بلکه باید استراتژی‌هایی اتخاذ شود که از فرسایش خاک جلوگیری کنند، مانند پوشش گیاهی.»
مطالعات نشان داده‌اند که این روش مدیریتی می‌تواند به طور قابل توجهی فرسایش خاک را در باغات زیتون مدیترانه‌ای کاهش دهد و در نتیجه اثر خاک آن‌ها را کم کند.
آینده کشاورزی
اثر خاک دیدگاهی جدید به کشاورزی پایدار ارائه می‌دهد. این اثر به ما کمک می‌کند تأثیر انتخاب‌های غذایی‌مان بر محیط زیست را درک کنیم و ما را به سمت اتخاذ تصمیمات مسئولانه‌تر سوق می‌دهد. به هر حال، خاک یک منبع ارزشمند و محدود است که باید برای نسل‌های آینده حفظ شود.
با توجه به تأثیر خود بر خاک، می‌توانیم در حفظ زمین برای نسل‌های آینده نقشی مشابه آنچه در زمینه‌ی آب و انرژی ایفا می‌کنیم، داشته باشیم.
مفهوم اثر خاک ابزاری حیاتی در تلاش ما برای دستیابی به کشاورزی پایدار و تضمین امنیت غذایی است.
مسأله جهانی فرسایش خاک
در حالی که مفهوم اثر خاک در اسپانیا در حال گسترش است، ارتباط آن فراتر از مرزهای ملی است. فرسایش خاک یک مسأله جهانی است که بر بهره‌وری کشاورزی و امنیت غذایی در قاره‌های مختلف تأثیر می‌گذارد.
در مناطقی مانند آفریقای زیر صحرا و جنوب شرقی آسیا، روش‌های کشاورزی ناپایدار و تغییرات اقلیمی تخریب خاک را تشدید می‌کنند.
این اثر یک شاخص ارزشمند برای این مناطق فراهم می‌کند تا بتوانند قابلیت پایدار بودن روش‌های کشاورزی خود را در بلندمدت ارزیابی کنند و استراتژی‌های حفاظت از خاک را پیاده‌سازی کنند.
با پذیرش این رویکرد در سطح جهانی، می‌توانیم سیستم‌های کشاورزی مقاوم‌تری را ترویج کنیم و از اثرات منفی تغییرات اقلیمی بر زمین‌های قابل کشت جلوگیری کنیم.
این مطالعه در مجله «امنیت خاک» منتشر شده است.
