“ردپای خاک” به‌عنوان مفهومی مهم در کشاورزی پایدار در حال ظهور است که تأثیر کشاورزی بر فرسایش خاک را اندازه‌گیری می‌کند.
با افزایش جمعیت جهانی، چالش تغذیه همه مردم بدون تخریب منابع طبیعی ضروری، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
درحالی‌که تاکنون توجه زیادی به ردپای کربن و آب شده است، ردپای خاک به مسئله نادیده گرفته‌شده تخریب خاک می‌پردازد. مقابله با تخریب خاک، کلید حفظ زندگی و تضمین بهره‌وری طولانی‌مدت کشاورزی است.
معرفی ردپای خاک
دانشمندان آندرس پنولا، ونسا گارسیا گامرو و تام ونوالگم از دانشگاه کوردوبا در تعریف و کاربرد این مفهوم در اسپانیا نقش کلیدی داشته‌اند، جایی که فرسایش خاک چالشی حیاتی برای پایداری کشاورزی محسوب می‌شود.
این دانشمندان با تحقیقات پیشگامانه خود، توجهات را به یکی از منابع حیاتی اما کمتر قدردانی‌شده یعنی خاک جلب کرده‌اند.
برخلاف ردپای کربن و آب که شناخته‌شده‌تر هستند، ردپای خاک به‌طور خاص بر خاک تمرکز دارد – منبعی که اغلب در بحث‌های پایداری محیط‌زیست نادیده گرفته می‌شود، اما به‌اندازه آب، هوا یا انرژی برای زندگی ضروری است.
چگونه ردپای خاک محاسبه می‌شود؟
خاک سالم زیربنای اکوسیستم‌های پربازده است که امنیت غذایی، تنوع زیستی و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی را تضمین می‌کند.
ردپای خاک مقدار خاک ازدست‌رفته طی کشت را اندازه‌گیری می‌کند و معیاری شفاف برای ارزیابی روش‌های کشاورزی ارائه می‌دهد. این معیار با تقسیم نرخ فرسایش بر بهره‌وری محصول محاسبه می‌شود و راهی ملموس برای اندازه‌گیری پایداری تکنیک‌های کشاورزی فراهم می‌آورد.
ردپای خاک بزرگ‌تر نشان‌دهنده فرسایش شدید خاک است که می‌تواند منجر به از دست دادن مواد مغذی ضروری، کاهش تنوع زیستی و کاهش توانایی خاک در حفظ آب شود.
افزایش آگاهی درباره فرسایش خاک
هدف از معرفی این مفهوم، ترویج گفتگو در مورد مسئله بحرانی فرسایش خاک است.
محققان بر این باورند که این مفهوم، مشابه با ردپای آب، می‌تواند به افزایش آگاهی کمک کند. با آگاه کردن مصرف‌کنندگان از این موضوع، می‌توان آنها را در مبارزه با فرسایش خاک مشارکت داد.
هدف این است که مدل‌های تولید پایدار ترویج شود و همه ذینفعان، ازجمله مصرف‌کنندگان، نقش خود را ایفا کنند.
اگر مصرف‌کنندگان غذاهایی را طلب کنند که به فرسایش خاک کمک نمی‌کنند، این تقاضا می‌تواند بخش تولید را به سمت اتخاذ روش‌های پایدار سوق دهد، همان‌طور که در مورد محصولات دوستدار محیط‌زیست و بدون ظلم به حیوانات دیده شده است.
نگاهی دقیق‌تر به ردپای خاک در اسپانیا
پژوهشگران مفهوم ردپای خاک را بر روی ده محصول اصلی اسپانیا اعمال کرده و مناطقی که بیشترین مشکلات ناشی از فرسایش خاک را دارند، بررسی کردند.
این تحقیقات نشان داد که درختان زیتون دارای بزرگ‌ترین ردپای خاک هستند، و پس از آن درختان گیلاس و گندم قرار دارند. محصولات با کوچک‌ترین ردپای خاک شامل پیاز، سیب‌زمینی و پرتقال بودند.
پنولا توضیح داد: “راه‌حل کاهش تعداد درختان زیتون نیست، بلکه به‌کارگیری استراتژی‌هایی است که خاک را از فرسایش محافظت می‌کند، مانند پوشش‌های گیاهی.”
مطالعات نشان داده‌اند که این روش مدیریتی می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی فرسایش خاک را در باغ‌های زیتون مدیترانه کاهش داده و به این ترتیب ردپای خاک آنها را کم کند.
آینده کشاورزی
ردپای خاک دیدگاه جدیدی به کشاورزی پایدار می‌آورد. این مفهوم کمک می‌کند تأثیر انتخاب‌های غذایی خود بر محیط‌زیست را درک کرده و به سمت تصمیمات مسئولانه‌تر حرکت کنیم.
خاک یک منبع ارزشمند و محدود است که باید برای نسل‌های آینده محافظت شود.
با آگاهی از تأثیر ما بر خاک، می‌توانیم در حفظ زمین برای آینده نقش ایفا کنیم، همان‌طور که این کار را برای آب و انرژی انجام می‌دهیم.
مفهوم ردپای خاک ابزاری حیاتی در تلاش ما برای دستیابی به کشاورزی پایدار و تضمین امنیت غذایی است.
مسئله جهانی فرسایش خاک
درحالی‌که مفهوم ردپای خاک در اسپانیا در حال رشد است، اهمیت آن فراتر از مرزهای ملی است. فرسایش خاک یک مسئله جهانی است که بر بهره‌وری کشاورزی و امنیت غذایی در سراسر قاره‌ها تأثیر می‌گذارد.
در مناطقی مانند آفریقای زیر صحرا و جنوب‌شرق آسیا، روش‌های کشاورزی ناپایدار و تغییرات اقلیمی تخریب خاک را تشدید می‌کنند.
این مفهوم معیاری ارزشمند برای این مناطق فراهم می‌کند تا قابلیت دوام بلندمدت روش‌های کشاورزی خود را ارزیابی کرده و استراتژی‌های حفاظت از خاک را اجرا کنند.
با اتخاذ این رویکرد در سطح جهانی، می‌توان سیستم‌های کشاورزی مقاوم‌تر را ترویج داد و اثرات نامطلوب تغییرات اقلیمی بر زمین‌های قابل‌کشت را کاهش داد.
این مطالعه در مجله امنیت خاک منتشر شده است.
