وقتی به عنکبوت‌ها فکر می‌کنیم، اغلب تصویری از شکارچی تنها در گوشه تار به ذهن می‌آید، نه یک باشگاه اجتماعی شلوغ. اما برخی گونه‌های عنکبوت خلاف این تصور عمل می‌کنند؛ آن‌ها در کنار هم زندگی می‌کنند، حتی وعده‌های غذایی‌شان را تقسیم می‌کنند. پژوهش تازه‌ای پا را فراتر گذاشته و به درون مغز این موجودات سرک کشیده است تا راز این رفتار اجتماعی را کشف کند.
این تحقیق نشان می‌دهد که برای زندگی گروهی، عنکبوت‌ها به مغز بزرگ‌تر نیاز ندارند، بلکه مغز گونه‌های اجتماعی به‌گونه‌ای متفاوت سازمان‌دهی شده است. آن‌ها قادرند بهتر به یاد بسپارند، همنوعان خود را تشخیص دهند و در قالب تیمی هماهنگ عمل کنند.
باشگاه اجتماعی عنکبوت‌ها
سال گذشته، پژوهشگران در جنگل‌های اطراف ملبورن استرالیا زیر تکه‌ای پوست درخت اکالیپتوس به کشفی غیرمنتظره رسیدند: بیش از صد عنکبوت شکارچی (Huntsman) کنار هم زندگی می‌کردند؛ چیزی شبیه یک جامعه کوچک.
این کشف بخشی از مطالعه‌ای بود که ساختار مغز گونه‌های اجتماعی و انفرادی را مقایسه می‌کرد. پرسش اصلی این بود که آیا عنکبوت‌های اجتماعی به مغزی پیچیده‌تر نیاز دارند؟ موضوعی که به «فرضیه مغز اجتماعی» (Social Brain Hypothesis) مرتبط است.
این نظریه می‌گوید حیواناتی که در گروه زندگی می‌کنند، برای مدیریت روابط، سلسله‌مراتب و نشانه‌های اجتماعی به قدرت مغزی بیشتری نیاز دارند.
جالب است بدانید از میان حدود ۵۳ هزار گونه عنکبوت، تنها ۰.۱ درصد به‌صورت اجتماعی زندگی می‌کنند. بیشترشان انفرادی، تهاجمی و سرزمینی هستند و حتی تمایل به هم‌نوع‌خواری دارند. بنابراین یافتن گونه‌هایی که آرام در کنار هم زندگی می‌کنند، اتفاقی نادر است؛ و همین نادر بودن در ساختار مغزشان هم بازتاب دارد.
از عنکبوت‌های تنها تا خانواده‌های اجتماعی
این گونه‌ها ذاتاً اجتماعی نیستند، بلکه با ماندن بیشتر در کنار مادر و خانواده، رفتارهای گروهی پیدا می‌کنند. معمولاً عنکبوت‌های جوان بعد از نخستین پوست‌اندازی لانه را ترک می‌کنند. اما در بعضی گونه‌ها، آن‌ها مدت بیشتری کنار هم می‌مانند.
دکتر «ونسا پنا-گونزالوس» از دانشگاه مک‌کواری می‌گوید:
«در گونه‌هایی که مادر مدت بیشتری از نوزادان مراقبت می‌کند، بچه‌ها یکدیگر را نمی‌خورند، بلکه شروع به تقسیم شکار با هم می‌کنند.»
حتی آزمایش‌های آزمایشگاهی نشان داد که بچه‌های گونه‌های اجتماعی می‌توانند برای شکار طعمه‌های بزرگ مانند ملخ با هم همکاری کنند. این رفتار در گونه‌های انفرادی دیده نشد.
نگاهی به مغز عنکبوت‌ها
مغز عنکبوت در بخشی به نام سفالوتوراکس (Cephalothorax) قرار دارد که با عضلات و بافت‌ها پر شده و مطالعه آن دشوار است. تیم پژوهش مجبور شد از روش‌های خاص رنگ‌آمیزی استفاده کند که گاهی بیش از ۱۰۰ روز طول کشید تا بافت‌ها برای تصویربرداری آماده شوند.
سپس با استفاده از دستگاه‌های میکرو CT از مغزها اسکن تهیه شد و محققان ساختارهای آن را دستی نقشه‌برداری کردند؛ کاری زمان‌بر و نیازمند دقت بالا.
چطور همکاری مغز را تغییر می‌دهد؟
در این مطالعه، شش گونه مورد بررسی قرار گرفتند: دو گونه اجتماعی (Delena cancerides و Xysticus bimaculatus) و چهار گونه انفرادی. در نگاه نخست، اندازه مغزها مشابه بود. اما بررسی دقیق‌تر تفاوت‌های مهمی را آشکار کرد.
- عنکبوت‌های شکارچی اجتماعی دارای بخش‌های بزرگ‌تری در «بدنه قوسی» و «بدنه قارچی» بودند؛ نواحی مرتبط با حافظه و پردازش شناختی.
- عنکبوت‌های خرچنگی اجتماعی در نواحی شناختی تفاوت زیادی نداشتند، اما بخش‌های بینایی آن‌ها بزرگ‌تر بود؛ موضوعی متناسب با زیست آن‌ها در لانه‌های تاریک و خانوادگی کوچک.
به گفته دکتر پنا-گونزالوس: «این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که هر گونه با توجه به ساختار اجتماعی و محیط خود، بخش‌های خاصی از مغز را پرورش داده است.»
انرژی کمتر، زهر کمتر
نکته جالب دیگر، کوچک‌تر بودن غدد زهر در گونه‌های اجتماعی بود. تولید زهر هزینه انرژی زیادی دارد. وقتی عنکبوت‌ها شکار را با هم تقسیم می‌کنند، هرکدام فقط مقدار کمی زهر مصرف می‌کنند و این باعث صرفه‌جویی در انرژی می‌شود.
پیچیدگی بیشتر با تغییر فصل
مطالعات میدانی نشان داد که در تابستان، مادران عنکبوت با فرزندان بیشتری مشاهده می‌شوند و گروه‌های بزرگ‌تری از ماده‌ها کنار هم زندگی می‌کنند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که ساختار اجتماعی این گونه‌ها پیچیده‌تر از تصور اولیه است.
آیا عنکبوت‌ها خواب می‌بینند؟
پژوهش‌ها حتی احتمال می‌دهند برخی عنکبوت‌ها حالت‌هایی شبیه خواب و رؤیا داشته باشند. اگر چنین باشد، مغز آن‌ها بسیار فراتر از یک سیستم غریزی ساده عمل می‌کند.
«کشف اینکه مغز عنکبوت‌ها می‌تواند از رفتارهای اجتماعی پیچیده پشتیبانی کند، نگاه ما به هوش در بی‌مهرگان را تغییر می‌دهد.» – پروفسور ماری هربراشتاین
درس‌هایی درباره هوش و تکامل
این مطالعه نشان داد که حجم مغز معیار اصلی هوش نیست، بلکه تعداد نورون‌ها و ارتباطات آن‌ها اهمیت دارد. محققان در آینده قصد دارند با روشی موسوم به «سوپ مغزی» تعداد نورون‌ها را بشمارند تا تصویری دقیق‌تر از میزان توانایی شناختی عنکبوت‌ها و دیگر جانوران کوچک به دست آورند.
نتیجه‌گیری
از کشفی ساده زیر پوست درخت تا بازنگری در مفهوم هوش، حافظه و همکاری؛ این پژوهش نشان داد که حتی موجودی به‌ظاهر ساده مثل عنکبوت هم می‌تواند پیچیدگی‌های اجتماعی و شناختی حیرت‌انگیزی داشته باشد. همکاری و زندگی اجتماعی نه‌تنها سبک زندگی عنکبوت‌ها را تغییر داده، بلکه مغز آن‌ها را نیز بازآرایی کرده است.
نظر شما درباره این کشف شگفت‌انگیز چیست؟ آیا همکاری در حیوانات کوچک می‌تواند سرنخی از تکامل هوش در کل جانوران باشد؟ دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید و این مقاله را با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
