پژوهشگران دانشگاه استنفورد موفق شدند با کمک رابط مغز-رایانه (BCI)، گفتار درونی افراد را با دقتی بی‌سابقه رمزگشایی کنند. این پیشرفت علمی می‌تواند راه را برای ارتباط بدون نیاز به صدا یا حرکت فیزیکی هموار کند.
نقطه عطفی در ارتباطات انسانی
نتایج تازه نشان می‌دهد که انسان‌ها می‌توانند تنها با فکر کردن ارتباط برقرار کنند. این فناوری، گفتار درونی (inner speech) را مستقیم ترجمه می‌کند و نیاز به تولید صدا یا حرکت را از میان برمی‌دارد.
BCI یا همان رابط مغز-رایانه، از طریق الکترودهای کاشته‌شده در مغز فعالیت‌های عصبی را ثبت و تحلیل می‌کند. این سیگنال‌ها سپس به دستورات یا کلمات تبدیل می‌شوند. چنین امکانی به‌ویژه برای کسانی که توانایی گفتار را از دست داده‌اند، راهی برای بازگشت به استقلال فراهم می‌آورد.
فراتر از محدودیت‌های گذشته
در پژوهش‌های پیشین، دانشمندان می‌توانستند تنها حرکات ناتمام دهان و تارهای صوتی را شناسایی کرده و به گفتار تبدیل کنند. اما مطالعه جدید استنفورد، برای نخستین بار بدون نیاز به هیچ حرکت فیزیکی گفتار درونی را رمزگشایی کرده است.
«اگر بتوانیم گفتار درونی را رمزگشایی کنیم، دیگر نیازی به هیچ تلاش فیزیکی نخواهد بود. این موضوع استفاده بلندمدت از سیستم را ممکن می‌سازد.»
— ارین کانتز، عصب‌شناس استنفورد
دقت ۷۴ درصدی در زمان واقعی
این پژوهش که در ۲۱ اوت در مجله Cell منتشر شد، توانست گفتار درونی را در زمان واقعی با ۷۴ درصد دقت ترجمه کند. چنین موفقیتی پیش‌تر در هیچ فناوری مشابهی ثبت نشده بود.
با این حال، رمزگشایی افکار خطراتی هم دارد. گاهی ایمپلنت‌ها سیگنال‌های ناخواسته را نیز دریافت می‌کنند. به همین دلیل محققان سیستمی با نام «رمز ذهنی» (mental password) طراحی کردند تا تنها افکاری رمزگشایی شوند که فرد عمداً می‌خواهد.
چگونه این فناوری کار می‌کند؟
برای دستیابی به این نتایج، محققان میکروالکترودهایی در قشر حرکتی مغز قرار دادند تا فعالیت عصبی را ثبت کنند. داوطلبان این مطالعه، مبتلایان به ALS یا فلج شدید بودند. از آنان خواسته شد کلمات خاصی را یا به زبان بیاورند یا فقط در ذهن تصور کنند.
نتایج نشان داد هر دو حالت، الگوهای مشابهی در مغز ایجاد می‌کنند. سپس مدل‌های هوش مصنوعی این الگوها را به واحدهای زبانی (فونم)، واژه و در نهایت جملات کامل تبدیل کردند.
«این یافته‌ها نشان می‌دهد در آینده می‌توان به کمک گفتار درونی، ارتباطی روان و سریع برقرار کرد.»
— فرانک ویلت، جراح مغز و اعصاب استنفورد
دغدغه‌های اخلاقی و حفظ حریم خصوصی
یکی از نگرانی‌های اصلی این پژوهش، امکان آشکار شدن ناخواسته افکار خصوصی است. به همین دلیل، محققان مکانیزمی ایجاد کردند که تنها با فکر کردن به رمز انتخابی («Chitty Chitty Bang Bang») گفتار درونی رمزگشایی شود. این روش با ۹۸ درصد موفقیت مانع آشکار شدن افکار خصوصی شد.
«این پژوهش از نظر اخلاقی گامی در مسیر درست است. بیماران می‌توانند کنترل بیشتری بر اطلاعاتی که به اشتراک می‌گذارند داشته باشند.»
— مارکوس لیونل براون، متخصص زیست‌اخلاق از دانشگاه وولونگونگ
با این وجود، کارشناسان تأکید می‌کنند که ورود به عصر «شفافیت ذهن» می‌تواند مرز میان افکار خصوصی و عمومی را کمرنگ کند.
محدودیت‌ها و چالش‌های علمی
بسیاری از دانشمندان یادآور شده‌اند که این فناوری هنوز راه زیادی تا تبدیل‌شدن به یک ابزار روزمره دارد.
«بیشتر افکار انسان‌ها غیرزبانی هستند. اگرچه رمزگشایی کلمات مشخص موفقیت‌آمیز بود، اما پاسخ‌های آزاد و غیرساختاریافته غالباً برای سیستم بی‌معنا ثبت می‌شد.»
— اولینا فدورنکو، عصب‌شناس شناختی MIT
به گفته کانتز، این دستاورد فعلاً بیشتر به‌عنوان اثبات یک مفهوم مطرح است و نباید آن را به‌عنوان فناوری نهایی در نظر گرفت.
انسان و مغز: آستانه عصری تازه
این پژوهش تنها یک پیشرفت فناورانه نیست، بلکه سرآغاز عصر جدیدی از تعامل انسان و مغز است. توانایی خواندن افکار نه‌تنها می‌تواند ارتباط افراد ناتوان را متحول کند، بلکه پرسش‌های فلسفی و اخلاقی عمیقی را درباره ماهیت انسان، هویت فردی و آزادی ذهنی مطرح می‌سازد.
جمع‌بندی
فناوری استنفورد برای رمزگشایی گفتار درونی با دقتی چشمگیر، دریچه‌ای تازه به دنیای ارتباطات انسانی گشوده است. اما هم‌زمان نیازمند قوانین اخلاقی، چارچوب‌های حقوقی و حفاظت جدی از حریم خصوصی است.
📢 آیا شما آینده‌ای را تصور می‌کنید که انسان‌ها تنها با فکر کردن ارتباط برقرار کنند؟ نظرتان درباره فرصت‌ها و تهدیدهای این فناوری چیست؟
