برای قرن‌ها، کشت کاکائو منبع اصلی درآمد میلیون‌ها کشاورز خرده‌پا در مناطق استوایی بوده است. کاکائو فقط یک محصول کشاورزی نیست؛ بلکه صنعت جهانی شکلات را تغذیه می‌کند، صنعتی که ارزش آن سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است.
از مزارع سرسبز غنا و برزیل گرفته تا جنگل‌های بارانی اندونزی، کاکائو همچنان نقشی اساسی در ثبات اقتصادی و هویت فرهنگی دارد. اما با افزایش تقاضای جهانی، این صنعت با چالشی بی‌سابقه روبه‌رو شده است.
نیاز به تولید بیشتر کاکائو باعث گسترش مزارع و افزایش شدت روش‌های کشاورزی شده است. این اقدامات اگرچه در کوتاه‌مدت عملکرد را بهبود بخشیده، اما فشار زیادی بر تنوع زیستی و پایداری بلندمدت وارد کرده است.
اکنون، با تهدید تغییرات اقلیمی، محققان به دنبال راه‌حل‌هایی هستند که تعادل بین بهره‌وری و ثبات اکولوژیکی را حفظ کند.
تغییرات اقلیمی و کاکائو
مطالعه‌ای جدید که توسط دانشگاه آکسفورد و با همکاری مؤسسات تحقیقاتی در چین، برزیل و آلمان انجام شده، خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی برای مزارع کاکائو را برجسته کرده است.
افزایش دما و تغییر الگوهای آب‌وهوایی می‌تواند به شدت بر عملکرد کاکائو تأثیر بگذارد و تولید آن را برای کشاورزان دشوارتر کند. این تحقیق بر سه کشور اصلی تولیدکننده کاکائو – برزیل، غنا و اندونزی – تمرکز داشت که در مجموع ۳۳ درصد از عرضه جهانی کاکائو را تأمین می‌کنند.
نتایج تحقیق نشان داد که در مناطقی که دما تا ۷ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته، عملکرد کاکائو بین ۲۰ تا ۳۱ درصد کاهش داشته است. این کاهش نشان می‌دهد که مناطق تولیدکننده کاکائو چقدر در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر هستند.
اگر دمای جهانی همچنان افزایش یابد، کشاورزان کاکائو با چالش‌های بیشتری در حفظ کیفیت و کمیت تولید مواجه خواهند شد.
تهدید پنهان برای تولید کاکائو
در حالی که تغییرات اقلیمی تهدید بزرگی برای کاکائو محسوب می‌شود، عامل دیگری نیز بر عملکرد مزارع تأثیر می‌گذارد: گرده‌افشانی.
با وجود اهمیت گرده‌افشانی، این موضوع اغلب در بحث‌های مربوط به افزایش بهره‌وری کاکائو نادیده گرفته شده است. تحقیقات نشان داده است که افزایش میزان گرده‌افشانی نسبت به سطح فعلی می‌تواند عملکرد کاکائو را تا ۲۰ درصد افزایش دهد، که نشان می‌دهد بسیاری از مزارع کاکائو به حداکثر ظرفیت تولید خود نرسیده‌اند.
دکتر آچامپونگ آتا-بواتنگ، یکی از نویسندگان این مطالعه، اظهار داشت:
“کاکائو توسط حشرات ریز مانند مگس‌های میدج و تریپس گرده‌افشانی می‌شود و جای تعجب است که در اکثر مواقع، گرده‌افشانی کافی برای تولید حداکثری محصول صورت نمی‌گیرد.”
کمبود گرده‌افشانی یکی از موانع اصلی در افزایش بهره‌وری است، اما خبر خوب این است که راه‌حل‌های عملی برای رفع این مشکل وجود دارد. برخلاف گسترش مزارع در مقیاس وسیع، بهبود گرده‌افشانی نیازی به نابودی جنگل‌ها یا استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی ندارد.
بلکه با ایجاد تغییرات کوچک در مدیریت مزارع، می‌توان شرایط لازم برای گرده‌افشانی بهتر و افزایش عملکرد محصولات را فراهم کرد.
راهکارهای پایدار برای مزارع کاکائو
محققان چندین روش کشاورزی را شناسایی کرده‌اند که هم می‌تواند گرده‌افشانی را افزایش دهد و هم مزارع را در برابر تغییرات اقلیمی مقاوم‌تر کند.
- حفظ پوشش گیاهی و بقایای برگ‌ها: این کار به حفظ جمعیت گرده‌افشان‌ها کمک می‌کند و پناهگاه و محل زادآوری برای آن‌ها فراهم می‌کند.
- افزایش مواد آلی خاک: این کار باعث بهبود سلامت مزارع و کاهش نوسانات دمایی می‌شود، که در نهایت مقاومت مزارع را در برابر تغییرات شدید آب‌وهوایی افزایش می‌دهد.
- ایجاد سایه متوسط: درختان کاکائو به‌طور طبیعی در زیر سایه درختان بزرگ‌تر رشد می‌کنند که به تنظیم دما و سطح رطوبت کمک می‌کند. زمانی که مزارع از درختان سایه‌انداز استفاده می‌کنند، علاوه بر ایجاد شرایط بهتر برای کاکائو، محیط مساعدی برای گرده‌افشان‌ها نیز فراهم می‌شود.
- کاهش استفاده از مواد شیمیایی کشاورزی: بسیاری از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها برای حشرات گرده‌افشان مضر هستند. محدود کردن مصرف این مواد و استفاده از روش‌های طبیعی کنترل آفات، می‌تواند به ایجاد یک اکوسیستم سالم‌تر کمک کند که در آن هم گیاهان کاکائو و هم گرده‌افشان‌های آن‌ها رشد کنند.
لزوم حرکت به سمت کشاورزی پایدار کاکائو
دکتر تونیا لاندر، نویسنده اصلی این مطالعه، اظهار داشت:
“این تحقیق نشان می‌دهد که روش‌های کشاورزی پایدار می‌توانند عملکرد کاکائو را بدون نیاز به گسترش مزارع یا تشدید روش‌های زراعی به‌طور قابل توجهی بهبود بخشند.”
وی افزود: “با اتخاذ تکنیک‌های کشاورزی مبتنی بر حفظ تنوع زیستی و مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی، صنعت کاکائو می‌تواند هم تولید را افزایش دهد و هم معیشت کشاورزان را حفظ کند.”
این تحقیق راهکاری را برای کشاورزان، رهبران صنعت و سیاست‌گذاران ارائه می‌دهد تا در مورد روش‌های کنونی کشاورزی تجدید نظر کنند. به جای تمرکز صرف بر افزایش سطح زیر کشت، صنعت باید از تکنیک‌هایی استفاده کند که هم به گرده‌افشانی کمک کند و هم موجب افزایش مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی شود.
آینده کشاورزی کاکائو
دکتر تام وانگر از دانشگاه وست‌لیک چین اظهار داشت:
“افزایش تقاضای کاکائو و مزایای اقتصادی کوتاه‌مدت برای کشاورزان، منجر به گسترش مزارع و یکدست شدن اکولوژیکی آن‌ها به قیمت کاهش تنوع زیستی و از بین رفتن خدمات حیاتی اکوسیستم مانند گرده‌افشانی شده است.”
وی تأکید کرد: “این مطالعه خطرات بلندمدت این رویکرد را نشان می‌دهد و همچنین بیان می‌کند که گرده‌افشانی می‌تواند به عنوان یک راه‌حل در کنار سیستم‌های کشاورزی مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی برای ایجاد راه‌حل‌های پایدار در بلندمدت عمل کند.”
پیام محققان واضح است: کشاورزی پایدار کاکائو فقط به معنای حفظ جنگل‌ها نیست – بلکه تضمین بهره‌وری و ثبات اقتصادی بلندمدت برای میلیون‌ها کشاورز است.
با اجرای روش‌های هوشمندانه در مدیریت مزارع، تولیدکنندگان کاکائو می‌توانند محصولات خود را از تأثیرات تغییرات اقلیمی محافظت کنند و همزمان با بهبود گرده‌افشانی، عملکرد بهتری داشته باشند.
آینده کشاورزی کاکائو به راه‌حل‌های علمی وابسته است که هم موفقیت کشاورزی و هم مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی را در اولویت قرار دهد. اگر این صنعت این تغییرات را بپذیرد، می‌تواند بدون قربانی کردن مناظر طبیعی و اکوسیستم‌هایی که کاشت کاکائو را ممکن می‌سازند، به رشد خود ادامه دهد.
این مطالعه در مجله Communications Earth & Environment منتشر شده است.
