نامیبیا، کشوری در جنوب غربی آفریقا که بخشی از آن یکی از قدیمی‌ترین بیابان‌های جهان را در خود جای داده است، اکنون رویای بزرگی در سر دارد: تبدیل شدن به مرکز جهانی تولید «هیدروژن سبز» با تکیه بر مزارع عظیم پنل‌های خورشیدی و انرژی باد. اما این هدف بلندپروازانه، در عین جذابیت، با چالش‌هایی چون ابهامات فناورانه و مشکلات داخلی کشور روبروست.
فناوری نو در دل بیابان نامیب
پروژه HyIron و تولید آهن با انرژی پاک
در ماه مارس، در دل صحرای نامیب و در پروژه‌ای به نام HyIron، تاسیساتی با مساحت تقریبی ۴۰ زمین فوتبال به چشم می‌خورد که پنل‌های خورشیدی بر سطح آن نصب شده‌اند. این مجموعه با هدف تبدیل سنگ‌آهن اکسید شده به آهن خالص از طریق فرآیند احیای هیدروژنی طراحی شده است.
در این تاسیسات، یک الکترولایزر ۱۲ مگاواتی با استفاده از برق تجدیدپذیر، آب را به هیدروژن و اکسیژن تفکیک می‌کند. سپس هیدروژن به همراه سنگ‌آهن در کوره‌ها واکنش می‌دهد تا آهن خالص، ماده‌ی اصلی برای تولید فولاد، به دست آید.
صنعت فولاد و بحران زیست‌محیطی
مسئولیت ۸ درصدی در انتشار جهانی CO₂
صنعت فولاد قرن‌هاست که برای فرآوری سنگ‌آهن از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کند و تأثیر مخربی بر آب‌وهوای زمین دارد. طبق داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، این صنعت به تنهایی مسئول ۸ درصد از انتشار جهانی دی‌اکسیدکربن است.
به گفته «یوهانس میشلز» مدیرعامل HyIron، برای جداسازی پیوند بین آهن و اکسیژن، انرژی بسیار زیادی لازم است. اما استفاده از هیدروژن به عنوان جایگزین زغال‌سنگ یا گاز طبیعی می‌تواند راه‌حلی کم‌کربن و پاک باشد، چراکه محصول جانبی آن تنها بخار آب است.
طراحی آلمانی، پیاده‌سازی در آفریقا
چرا نامیبیا انتخاب شد؟
HyIron با این ایده که بتواند ردپای زیست‌محیطی صنعت ۱.۸ تریلیون دلاری فولاد را کاهش دهد، در آلمان طراحی شد اما برای بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و باد به نامیبیا منتقل شد.
نامیبیا که بین سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۹۰ تحت سلطه آفریقای جنوبی بود، صنعتی پیشرفته ندارد، اما پتانسیل قابل‌توجهی برای انرژی خورشیدی و بادی دارد. کارخانه HyIron که تنها ۸۰ کیلومتر از سواحل اقیانوس اطلس فاصله دارد، سالانه تنها حدود ۳۰ ساعت هوای ابری دارد، و این یعنی پتانسیلی استثنایی برای تولید انرژی تجدیدپذیر.
رؤیای هیدروژن سبز و اقتصاد نوین
هیدروژن به عنوان محور تحول ملی
یوهانس میشلز که پیش‌تر اقتصاددان و مالک یک اقامتگاه سافاری خانوادگی بوده، در دوران رکود ناشی از همه‌گیری، HyIron را به‌عنوان یک پروژه جانبی آغاز کرد. اما او تنها نیست.
دولت نامیبیا در سال ۲۰۲۱، هیدروژن را «صنعت استراتژیک تحول‌آفرین» خواند. از آن زمان، این عنصر به نقطه تمرکز توسعه ملی بدل شده است و دست‌کم ۹ پروژه‌ی جدید، از جمله یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های جهانی در زمینه هیدروژن سبز، در حال برنامه‌ریزی یا ساخت هستند.
پیش‌بینی اشتغال و رشد اقتصادی
۸۰ هزار شغل جدید تا سال ۲۰۳۰؟
بر اساس «استراتژی هیدروژن سبز و محصولات مشتق» که در سال ۲۰۲۲ توسط دولت منتشر شد، قرار است سه «دره هیدروژن» در جنوب، مرکز و شمال ساحلی نامیبیا ایجاد شود و تا سال ۲۰۵۰ سالانه بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون تن هیدروژن تولید گردد—بیش از ۱۰ درصد از کل تولید جهانی کنونی.
بر اساس این سند، تنها تا سال ۲۰۳۰، این صنعت می‌تواند از طریق مالیات، حق امتیاز و اثرات زنجیره‌ای سرمایه‌گذاری‌ها، ۸۰ هزار شغل جدید ایجاد کرده و تولید ناخالص داخلی کشور را تا ۳۰ درصد افزایش دهد.
هزینه و خطرات پروژه
۱۰ میلیارد دلار برای آغاز
حتی تحقق بخشی از این چشم‌انداز نیز می‌تواند اقتصاد نامیبیا را دگرگون کند. اما ریسک‌هایی نیز در کمین است. فناوری هیدروژن سبز هنوز در مرحله توسعه قرار دارد و آینده‌ی تقاضای آن مشخص نیست. منتقدان هشدار می‌دهند که سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی که هنوز تجاری نشده‌اند، می‌تواند منابع مالی دولت را تحت فشار قرار دهد و از حل مشکلات فوری‌تری مانند گرسنگی غافل کند.
بزرگ‌ترین پروژه‌ی برنامه‌ریزی‌شده در ساحل جنوبی کشور به تنهایی نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه‌ای برابر با تولید ناخالص داخلی کنونی نامیبیا، یعنی حداقل ۱۰ میلیارد دلار دارد. افزون بر این، برنامه‌های فعلی خواهان ساخت بخش عمده‌ای از زیرساخت‌ها در منطقه‌ای هستند که یک سازمان محیط‌زیستی آن را «حساس‌ترین اکوسیستم جنوب آفریقا» نامیده است—یعنی در دل یک پارک ملی.
هیدروژن در سیاست جهانی انرژی
قاره آفریقا در مسیر تبدیل شدن به قدرت صادراتی
کشورهای توسعه‌یافته، سیاست‌هایی برای تشویق این گذار سبز اتخاذ کرده‌اند. اتحادیه اروپا، برای نمونه، الزام کرده است که تا سال ۲۰۳۰، ۴۲ درصد از هیدروژن مصرفی از منابع تجدیدپذیر تأمین شود.
برای آفریقا، این شرایط فرصت‌ساز است. طبق IEA، این قاره به دلیل شدت تابش آفتاب در تمام طول سال و وسعت اراضی مناسب، میزبان ۶۰ درصد از بهترین مناطق جهان برای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی است.
«اتحادیه هیدروژن سبز آفریقا» که در سال ۲۰۲۲ با عضویت ۱۰ کشور تأسیس شد، باور دارد که آفریقا می‌تواند تا سال ۲۰۵۰، حدود یک‌چهارم از تجارت جهانی هیدروژن و مشتقات آن را تأمین کند.
محدودیت‌های جغرافیایی نامیبیا
راهکار: صادرات مشتقات فشرده به جای هیدروژن خام
چند کشور شمال آفریقا از جمله مصر، مراکش و موریتانی، در حال برنامه‌ریزی برای ارسال هیدروژن به اروپا از طریق خطوط لوله هستند. اما فاصله زیاد نامیبیا با اروپا، چنین طرحی را از نظر اقتصادی غیرممکن می‌سازد.
در نتیجه، برنامه‌ی نامیبیا بر استفاده از هیدروژن در داخل کشور و تبدیل آن به موادی نظیر آهن، آمونیاک و دیگر محصولات قابل حمل با کشتی تمرکز دارد. به این ترتیب، صادرات از مسیر دریا امکان‌پذیر می‌شود.
نتیجه‌گیری
نامیبیا با تکیه بر انرژی خورشیدی و بادی، گام در مسیر ایجاد اقتصادی سبز و پایدار برداشته است. اما تحقق این چشم‌انداز، نیازمند غلبه بر چالش‌هایی چون کمبود زیرساخت، فناوری در حال توسعه، و اولویت‌بندی منابع ملی است. اگرچه خطراتی در مسیر وجود دارد، اما فرصت‌ها نیز فراوان‌اند—از رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی گرفته تا نقش‌آفرینی در بازار جهانی انرژی.
