همه بر روی قدرت تحول‌آفرین هوش مصنوعی تمرکز کرده‌اند. اما با افزایش حجم داده‌ها و نیاز به ذخیره‌سازی و پردازش آنها در مراکز داده، مسئله‌ای مهم نیز مطرح می‌شود: با پیشرفت هوش مصنوعی، تقاضای جدیدی برای انرژی به وجود خواهد آمد.
ChatGPT، که راه را برای یک تحول بزرگ در هوش مصنوعی باز کرد، در پایان سال ۲۰۲۲ در دسترس عموم قرار گرفت. تنها در ۵ روز اول، یک میلیون کاربر جذب کرد و در عرض چند ماه به رکوردی از کاربران، یعنی ۱۰۰ میلیون نفر، رسید. تا پایان سال ۲۰۲۳ تعداد کاربران فعال ماهانه از ۲۰۰ میلیون نیز فراتر رفت.
تنها ChatGPT شرکت OpenAI نیست؛ اکنون شرکت‌های بسیاری از آمازون تا مایکروسافت در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. شرکت NVIDIA، که اکنون به عنوان ارزشمندترین شرکت جهان شناخته می‌شود، سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی خود را در سال‌های آینده به یک تریلیون دلار خواهد رساند.
در پس این رشدی که همه از آن هیجان‌زده‌اند، تحولاتی در دو بخش مهم در حال وقوع است و در آینده نیز بیشتر خواهد شد. با گسترش کارهای مرتبط با هوش مصنوعی، فشار بر مراکز داده افزایش خواهد یافت و نیاز به مراکز جدیدی خواهد بود. زیرا، به گفته‌ی احسان اربیل بایچول، مدیرعامل Enerjisa Üretim، با استفاده از برنامه‌های جدید، داده‌های بیشتری پردازش خواهد شد. این مسئله بر مصرف انرژی تأثیر خواهد گذاشت: «در دوره‌ای که در آن هستیم، برای هر سؤالی که از ChatGPT پرسیده می‌شود، نیاز به ۱۰ برابر انرژی بیشتری نسبت به گوگل خواهد بود.»
بر اساس گزارش Goldman Sachs، تعداد مراکز داده در جهان بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ سه برابر شد. با این حال، نیاز به برق در این مراکز در همان دوره سالانه در حدود ۲۰۰ تراوات ساعت باقی ماند. رشد اصلی نیز پس از سال ۲۰۲۰ آغاز شد. دلیل اصلی آن نیز رشد هوش مصنوعی و افزایش حجم داده‌های پردازش شده بود. طبق گفته‌ی Goldman Sachs، در سال ۲۰۱۵ حجم «پردازش/بارگذاری داده‌ها» حدود ۲۵۰ میلیون بود که در سال ۲۰۳۰ این عدد شش برابر شده و به ۱.۵ میلیارد خواهد رسید.
پروفسور اسکات گالوی از دانشگاه نیویورک می‌گوید که انسان در قرن بیست و یکم، یک نوع جدید از انرژی را به فیزیک افزوده است که آن هم «پردازش داده‌ها» است. او این مسئله را به تبدیل انرژی شیمیایی غذاها به گرما در بدن انسان و تولید انرژی از تابش الکترومغناطیسی در پنل‌های خورشیدی تشبیه می‌کند. مراکز داده نیز انرژی الکتریکی را به «داده» تبدیل کرده و اقتصاد دیجیتال را تقویت می‌کنند.
تأثیر هوش مصنوعی
تحقیقات نشان می‌دهد که تا پایان سال ۲۰۲۳ تعداد ۱۰,۹۷۸ مرکز داده در جهان وجود دارد که ۵,۳۸۸ از آنها در ایالات متحده قرار دارد. به گفته‌ی روزنامه Wall Street Journal، تقریباً ۲۰ درصد ظرفیت مراکز داده جهانی توسط هوش مصنوعی استفاده می‌شود.
با توجه به اینکه هنوز در آغاز رشد در حوزه هوش مصنوعی هستیم، به نظر می‌رسد که این نسبت بیشتر هم خواهد شد. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، سهم مصرف برق مراکز داده در سال ۲۰۲۱ بین ۱ تا ۲ درصد بود و در سال ۲۰۳۰ به حدود ۴ درصد خواهد رسید. در پس این موضوع، افزایش ۱۶۰ درصدی مصرف برق مراکز داده در بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۰ قرار دارد. به گفته‌ی IEA، این رشد به دلیل تأثیر هوش مصنوعی است. زیرا، برای یک جستجو در ChatGPT به ۲.۹ وات ساعت برق نیاز است، در حالی که این میزان در گوگل ۰.۳ وات ساعت بود.
احسان اربیل بایچول، مدیرعامل Enerjisa Üretim، می‌گوید: «برآورده کردن نیاز داده‌های بیش از ۵ میلیارد کاربر اینترنت در سراسر جهان، با توجه به تغییرات نیازها و روندها، به یافتن راه‌حل‌های جدید برای مشکلات تازه‌پیدا شده نیاز دارد» و اضافه می‌کند:
«چالش مهمی که برای دنیای انرژی مطرح است، تأمین نیاز برق مراکز داده است که تا پایان سال ۲۰۲۶ دو برابر خواهد شد و به ۱۰۰۰ تراوات ساعت در سال خواهد رسید. این میزان معادل سه برابر مصرف سالانه ترکیه است. برای تأمین این مصرف، نیاز به هزاران و ده‌ها هزار واحد تولیدی است که باید به صورت هماهنگ کار کنند و همچنین اطمینان از اینکه لجستیک الکترون به طور روان جریان دارد. توسعه شبکه‌های برق که لجستیک الکترون را تأمین می‌کنند، متأسفانه قادر به همگامی با سرعت فناوری نیست. در گذشته، ایرلند به دلیل سیاست مالیات پایین و موقعیت مناسب، به مرکز سرمایه‌گذاری بسیاری از ارائه‌دهندگان داده تبدیل شد، اما اکنون تصمیم به رد برخی پروژه‌های مرکز داده گرفته است. علاوه بر این، کشورهای هلند، آلمان، سنگاپور، و حتی ایالات متحده و چین محدودیت‌های زیست‌محیطی زیادی برای پروژه‌های مرکز داده اعمال کرده‌اند.»
چه در ترکیه اتفاق خواهد افتاد؟
در ترکیه که در آغاز تحول هوش مصنوعی است، تعداد زیادی از شرکت‌ها دارای مراکز داده هستند. علاوه بر شرکت‌هایی مانند آمازون، گوگل و مایکروسافت، ترک‌سل، وودافون و ترک‌تلکام نیز در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اخیراً، وودافون با همکاری دماک، سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیون دلاری خود را آغاز کرده است. ترک‌سل دارای ۸ مرکز داده فعال است که ۴ مرکز از آنها نسل جدید هستند. شرکت‌های آمازون و هواوی نیز برنامه‌های رشد خود را اعلام کرده‌اند.
این مراکز و سرمایه‌گذاری‌های جدید، بر مصرف انرژی در ترکیه نیز تأثیر خواهند گذاشت. تاşkın Kızılok، مدیرعامل IC Enterra، به این نکته اشاره می‌کند که مراکز داده در دهه‌های آینده به اندازه خودروهای الکتریکی مهم‌ترین مرکز مصرف برق خواهند شد.
Korkut Öztürkmen، مدیرعامل AKSA Enerji، می‌گوید: «تأثیر آن بر مصرف انرژی را در میان‌مدت خواهیم دید» و اضافه می‌کند: «اما، علاوه بر تأثیر افزایش مصرف انرژی، نباید موضوع بهره‌وری را نیز نادیده گرفت. با هوش مصنوعی، بهره‌وری انرژی افزایش خواهد یافت و تلفات کاهش خواهد یافت. برای این منظور، ترکیه باید آماده شود و برنامه‌ریزی برای عرضه بر اساس تقاضا و برنامه‌ریزی برای نسبت قیمت/بازده انجام دهد.»
Arkın Akbay، مدیرعامل Eksim Enerji، بر این موضوع تأکید می‌کند که مراکز داده به مصرف‌کنندگان بزرگ برق تبدیل شده‌اند. او به این موضوع اشاره می‌کند که در ایالات متحده، جایی که بزرگترین رشد در این حوزه رخ داده است، برای حل مشکل، به سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر توجه شده است: «برخی از ایالت‌ها به همراه نصب مراکز داده، به توسعه شبکه‌های برق سرمایه‌گذاری کرده‌اند و به صورت برنامه‌ریزی شده پیش می‌روند.»
تأثیر خودروهای الکتریکی
عامل دیگری که مصرف انرژی را افزایش خواهد داد، خودروهای الکتریکی است. بر اساس گزارش وزارت انرژی، در سال ۲۰۳۰ یک خودرو الکتریکی برای هر ۱۰۰ کیلومتر، ۱۵ کیلووات ساعت برق مصرف خواهد کرد. برای مسافتی که سالانه طی می‌شود، تخمینی حدود ۱۰ هزار کیلومتر داده شده است. در سال ۲۰۱۸، مسافت میانگین یک خودرو الکتریکی ۲۰۰ کیلومتر بود. پیش‌بینی می‌شود این میزان تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۵۰۰ کیلومتر برسد. در صورتی که ناوگان خودروهای الکتریکی ترکیه در سال ۲۰۳۰ به ۲.۵ میلیون دستگاه برسد، تأثیر آن بر مصرف برق ۴.۱ تراوات ساعت خواهد بود. بر اساس گزارش وزارت انرژی، در پایان سال ۲۰۲۳ مصرف انرژی در حدود ۳۳۰ تراوات ساعت بود.
İHSAN ERBİL BAYÇÖL
احسان اربیل بایچول
مدیرعامل Enerjisa Üretim
“چابک، انعطاف‌پذیر و مصمم‌ها زنده خواهند ماند”
در حل این مسئله، «حساسیت محیطی» را به عنوان یک موضوع حیاتی هم حمایت می‌کنیم و هم اهمیت می‌دهیم. امروز، برنامه‌هایی که می‌توان آنها را محصولات نمایشی فناوری نامید، نیاز به انرژی خود را با استفاده از فناوری‌های سوخت فسیلی که ۱۰۰ سال پیش توسعه یافتند، تأمین می‌کنند که چشم‌انداز چندان درخشانی نیست.
راه‌حل پایدار برای مشکل ناشی از مراکز داده، از هماهنگی بین منابع تجدیدپذیر مختلف در شبکه‌ها با عناصر انعطاف‌پذیر تأمین انرژی شکل می‌گیرد. در این چارچوب، در سطح جهانی و محلی با اقدامات سراسری که در حال افزایش است، ضروری است که برای نیازهای انرژی به راه‌حل‌های پویاتری روی آوریم. چابک، انعطاف‌پذیر و مصمم‌ها زنده خواهند ماند.
