سلطان‌های عثمانی زمانی بر امپراتوری‌ای فرمانروایی می‌کردند که در سه قاره گسترده شده بود! وقتی از کاخ توپکاپی (Topkapi Palace) در استانبول بازدید می‌کنید، در همان راهروهایی قدم می‌زنید که برای نزدیک به ۴۰۰ سال محل تصمیم‌گیری‌هایی بودند که سرنوشت جهان را تغییر دادند. این کاخ باشکوه که بر فراز تنگه بسفر قرار گرفته، تنها یک شاهکار معماری نیست بلکه همانند یک کپسول زمان، شکوه، قدرت و رمز و رازهای امپراتوری عثمانی را در خود حفظ کرده است.
کاخ توپکاپی از سال ۱۴۷۸ تا ۱۸۵۶ اقامتگاه اصلی و مرکز اداری سلطان‌های عثمانی بود، تا اینکه پادشاهان عثمانی به کاخ مدرن‌تر دلمه باغچه نقل مکان کردند. بازدید از این مجموعه تاریخی، سفری به قلب یکی از قدرتمندترین امپراتوری‌های تاریخ است.
تاریخچه کاخ توپکاپی
از فتح تا کاخ: تولد توپکاپی
پس از فتح قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳، سلطان محمد دوم (که به‌حق «فاتح» نام گرفت) نیاز به مقر فرماندهی‌ای داشت که در شأن امپراتوری تازه‌تأسیسش باشد. او مکانی باشکوه را بر فراز آکروپولیس بیزانسی باستانی انتخاب کرد، جایی که مشرف به شاخ طلایی، تنگه بسفر و دریای مرمره بود. ساخت کاخ در سال ۱۴۵۹ آغاز شد و تا سال ۱۴۷۸، سلطان صاحب اقامتگاه جدید خود شد.
برخلاف کاخ‌های اروپایی که به‌صورت بنایی یکپارچه ساخته می‌شدند، توپکاپی به‌صورت مجموعه‌ای از عمارت‌ها، حیاط‌ها و ساختمان‌هایی طراحی شد که در چهار حیاط اصلی پیرامون هم قرار گرفته‌اند که همانند شهرکی در دل شهر بود. این طراحی، بازتاب کاملی از اصول عثمانی در حریم خصوصی، سلسله‌مراتب و نظم بود؛ هرچه به درون کاخ نزدیک‌تر می‌شدی، فضا خصوصی‌تر و انحصاری‌تر می‌شد.
درام‌های پنهان پشت دیوارها
اگر دیوارهای این کاخ می‌توانستند سخن بگویند، از دسیسه‌های درباری، کشمکش‌های قدرت و بازی‌های سیاسی داستان‌ها نقل می‌کردند. این مکان شاهد دوران اوج قدرت عثمانی و همچنین آغاز افول تدریجی آن بود. در توپکاپی جشن پیروزی‌های نظامی گرفته شد، جشن‌های باشکوه ختنه شاهزادگان برگزار شد و بحران‌های جانشینی در فضا پیچید.
در قرون ۱۶ و ۱۷، دوره‌ای معروف به «سلطنت زنان» شکل گرفت؛ زمانی که مادران سلطان و همسران قدرتمند، از درون حرم‌سرا تأثیرات شگرفی بر سیاست و اداره کشور داشتند و گاه به طور غیررسمی اداره امپراتوری را در دست می‌گرفتند. با نزدیک شدن به قرن نوزدهم و تلاش امپراتوری برای مدرن‌سازی، سلطان عبدالمجید تصمیم گرفت در سال ۱۸۵۶ به کاخ اروپایی‌تر دلمه باغچه نقل مکان کند که این امر پایان دوره توپکاپی به‌عنوان مرکز فرمانروایی عثمانی را رقم زد.
حرم‌سرا: فراتر از افسانه‌ها
تصویرسازی فیلم‌ها و سریال‌ها را فراموش کن؛ حقیقت حرم‌سرا بسیار پیچیده‌تر و جالب‌تر است! این بخش محرمانه از کاخ، اقامتگاه مادر سلطان، همسران رسمی، کنیزان، فرزندان و خدمتکاران زن بود.
برای بازدید از حرم‌سرا (که بلیت جداگانه‌ای دارد)، وارد هزارتویی از بیش از ۳۰۰ اتاق می‌شوید، اتاق‌هایی با کاشی‌کاری‌های باشکوه ایزنیک و چوب‌کاری‌هایی بی‌نظیر که جزو زیباترین بخش‌های کاخ هستند. حرم فقط یک فضای مسکونی نبود؛ مؤسسه‌ای با نظم دقیق، سلسله‌مراتب مشخص و آموزشی جدی در زمینه هنر، ادبیات، موسیقی و سیاست بود. بسیاری از زنان حاضر در حرم‌سرا به مقام‌هایی با نفوذ بالا می‌رسیدند، تا جایی که گاه مادر سلطان قدرتی بیش از هر کسی جز خود سلطان داشت.
برترین گنجینه‌های موزه توپکاپی: سفری به قلب شکوه عثمانی
از سال ۱۹۲۴، کاخ توپکاپی به‌عنوان موزه فعالیت می‌کند و فرصتی کم‌نظیر فراهم آورده تا بازدیدکنندگان، شکوه و عظمت امپراتوری عثمانی را از نزدیک لمس کنند. در ادامه با برخی از چشمگیرترین بخش‌های این موزه آشنا می‌شویم، گنجینه‌هایی که شما را به سفری در دل قرن‌ها تاریخ می‌برند:
گنجینه سلطنتی (Imperial Treasury)
آماده باشید تا با یکی از ارزشمندترین مجموعه‌های جهان شگفت‌زده شوید. در این تالار می‌توانید الماس معروف «چاقوساز» با ۸۶ قیراط درخشندگی را ببینید، همچنین خنجر باشکوه توپکاپی که با زمرد تزیین شده و در فیلم Topkapi شهرت یافت. تخت‌های زرین، اشیای جواهرنشان و هدایای گران‌قیمت اهدایی از شاهان اروپایی و آسیایی نیز در این بخش خودنمایی می‌کنند.
مجموعه آثار مقدس (Sacred Relics Collection)
این مجموعه‌ی منحصربه‌فرد، شامل اشیایی است که گفته می‌شود به پیامبر اسلام و دیگر شخصیت‌های برجسته دینی تعلق داشته‌اند، از جمله: عبای پیامبر، شمشیر، کمان و رد پایی که در خاک رس حفظ شده است. برای مسلمانان، این مجموعه از ارزشمندترین گنجینه‌های دینی در دنیاست و فضایی از وقار و احترام در آن حاکم است.
آشپزخانه‌های سلطنتی (The Kitchens)
این آشپزخانه‌های عظیم روزگاری برای هزاران نفر از ساکنان کاخ غذا تهیه می‌کردند. امروز اما میزبان یکی از زیباترین مجموعه‌های ظروف چینی جهان هستند، ظروفی که از طریق جاده ابریشم به استانبول رسیده‌اند. در کنار آن‌ها، ظروف نقره‌ای و کریستالی عثمانی نیز به نمایش گذاشته شده‌اند که ظرافت و هنر آن دوران را به رخ می‌کشند.
نگارخانه پرتره‌های سلطنتی (Imperial Portrait Gallery)
در این بخش از موزه، مجموعه‌ای جذاب از پرتره‌های سلاطین عثمانی را خواهید دید که نسل به نسل در کنار هم قرار گرفته‌اند. این نگارخانه تصویری زنده از سیر تحول چهره‌های قدرت در دل امپراتوری ارائه می‌دهد.
گنجینه سلاح‌ها (The Weapons Collection)
در این بخش خیره‌کننده، مجموعه‌ای از شمشیرها، کمان‌ها، سپرها و تفنگ‌هایی را خواهید دید که با تزییناتی ظریف و هنرمندانه مزین شده‌اند. این سلاح‌ها نه‌تنها قدرت نظامی عثمانی‌ها را نشان می‌دهند، بلکه جلوه‌ای از مهارت مثال‌زدنی صنعتگران آن دوران را نیز به تصویر می‌کشند. هر قطعه، آمیزه‌ای از زیبایی و کارایی، نمادی از قدرت و شکوه در میدان نبرد است.
عمارت بغداد (The Baghdad Pavilion)
این عمارت باشکوه، یکی از آرامش‌بخش‌ترین فضاهای اختصاصی سلاطین بوده است. در دل آن، حوضی مرمرین قرار دارد که زمانی با شربت‌های خوش‌طعم پر می‌شد. دیوارهای آن با کاشی‌های آبی ایزنیک پوشیده شده‌اند و مبلمان منبت‌کاری شده با صدف، فضایی رؤیایی و شاهانه پدید آورده‌اند. عمارت بغداد از بهترین نمونه‌های معماری عثمانی در دوران شکوه این امپراتوری است.
