تا به حال فکر کرده‌اید که چه مقدار آب برای کشت محصولات اصلی جهان مصرف می‌شود؟ مطالعه‌ای اخیر به اعداد و ارقامی شگفت‌آور در این باره اشاره می‌کند.
با وجود توانایی بیشتر ما در تولید غذا با مصرف کمتر آب، تقاضای ما برای آب همچنان در حال افزایش است. این تقاضای فزاینده می‌تواند به مجموعه‌ای از مشکلات زیست‌محیطی و اقتصادی-اجتماعی منجر شود.
ردپای آبی محصولات کشاورزی
این پژوهش که توسط کارشناسان دانشگاه توئنته انجام شده است، به بررسی ردپای آبی ۱۷۵ محصول از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ پرداخته است. ردپای آبی چیست؟ به‌طور ساده، به میزان آبی که در فرآیند تولید استفاده می‌شود، ردپای آبی می‌گویند.
این مطالعه آب را به دو نوع تقسیم کرده است: آب سبز و آب آبی. آب سبز از باران تامین می‌شود، در حالی که آب آبی از آبیاری و آب‌های زیرزمینی به دست می‌آید.
اولکساندر میالیک، پژوهشگر فوق دکتری در گروه مدیریت چندرشته‌ای آب، گفت: «ما باید بین این دو نوع آب تفاوت قائل شویم، زیرا نقش‌های متفاوتی در اکوسیستم‌ها و جامعه دارند.»
نکته امیدوارکننده این است که این مطالعه نشان داده حدود ۸۰ درصد از محصولات مورد بررسی در سال ۲۰۱۹، نسبت به سال ۱۹۹۰ به آب کمتری برای هر تن نیاز داشتند. به عبارت دیگر، توانسته‌ایم با مصرف کمتر آب، مواد غذایی بیشتری تولید کنیم.
افزایش مصرف آب برای محصولات کشاورزی
متأسفانه، افزایش بهره‌وری مانع از آن نشده است که ردپای آبی کل تولید محصولات کشاورزی افزایش یابد. از سال ۱۹۹۰، این میزان نزدیک به ۳۰ درصد یا ۱.۵۵ تریلیون متر مکعب (تقریباً ۴۱۰,۱۳۲ میلیارد گالن) افزایش یافته است.
میالیک گفت: «برآورد ما برای سال ۲۰۱۹ حدود ۶.۸ تریلیون متر مکعب آب سبز است که تقریباً معادل ۲,۴۰۰ لیتر در روز به ازای هر نفر می‌باشد.»
جالب‌ترین نکته؟ ۹۰ درصد از این افزایش بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ رخ داده است.
محصولات بیشتر، آب بیشتر
چه چیزی باعث این افزایش شد؟ محققان به سه عامل اقتصادی-اجتماعی مهم اشاره کرده‌اند. نخست، جهانی شدن سریع و رشد اقتصادی، مصرف انواع محصولات کشاورزی و محصولات وارداتی را به‌طور قابل توجهی افزایش داده است.
همچنین، تغییراتی در رژیم‌های غذایی جهانی به سمت محصولاتی که مصرف آب بالایی دارند مانند محصولات حیوانی، نوشیدنی‌های شیرین و غذاهای ناسالم، رخ داده است.
در نهایت، تلاش‌های بسیاری از دولت‌ها برای تامین انرژی و ترویج طرح‌های زیست‌محیطی، تولید سوخت‌های زیستی مبتنی بر محصولات کشاورزی را افزایش داده است.
تنوع در مصرف آب محصولات کشاورزی
جالب است که این تغییرات اقتصادی-اجتماعی عمدتاً باعث افزایش کشت محصولات انعطاف‌پذیر شده‌اند؛ محصولاتی که می‌توانند به انواع گوناگونی از محصولات غذایی، خوراک دام و سوخت‌های زیستی تبدیل شوند.
این انعطاف به کشاورزان، سرمایه‌گذاران و بیمه‌گذاران یک شبکه ایمنی می‌دهد و خطرات مالی مرتبط با تولید محصول را کاهش می‌دهد.
در دهه‌های اخیر، عمدتاً به لطف لابی‌های قدرتمند کشاورزی، تولید این محصولات انعطاف‌پذیر به سرعت افزایش یافته است.
سه محصول بزرگ – میوه درخت نخل روغنی، سویا و ذرت – نیمی از افزایش کل ردپای آبی تولید محصولات از ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ را به خود اختصاص داده‌اند.
کشورهای پرمصرف آب
هند، چین و ایالات متحده بزرگترین مصرف‌کنندگان آب هستند. با این حال، بیشتر افزایش ردپای آبی در مناطق گرمسیری رخ داده که اغلب با دیگر پیامدهای زیست‌محیطی مانند جنگل‌زدایی و کاهش تنوع زیستی همراه بوده است.
پژوهشگران توضیح دادند: «این منطقه شرایط جغرافیایی مناسبی برای تولید محصولات کشاورزی دارد، در حالی که سیاست‌های کشاورزی مساعد سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های بزرگ کشاورزی را به خود جلب می‌کند.»
پیامدهای زیست‌محیطی مطالعه
رابطه پیچیده بین مصرف آب و کشاورزی پیامدهای زیست‌محیطی قابل‌توجهی دارد. مصرف گسترده آب، عمدتاً آب سبز، اغلب باعث کاهش منابع طبیعی، اختلال در اکوسیستم‌ها و کاهش آب‌های زیرزمینی می‌شود.
این اثرات منجر به کاهش تنوع زیستی و تخریب زیستگاه‌های محلی می‌شود که معمولاً قابل بازگشت نیستند. علاوه بر این، افزایش وابستگی به آبیاری می‌تواند شوری خاک را افزایش داده و باروری خاک را کاهش دهد، که چالش‌های بلندمدتی برای کشاورزی پایدار به همراه دارد.
درک این پیامدهای زیست‌محیطی برای توسعه راهبردهای مؤثر مدیریت آب به منظور تضمین پایداری کشاورزی در آینده ضروری است.
افزایش مصرف آب برای محصولات کشاورزی
میالیک گفت: «داده‌های ما نشان می‌دهد که بشریت در دهه‌های آینده همچنان به افزایش مصرف آب برای تولید محصولات کشاورزی ادامه خواهد داد.»
با این حال، هنوز امید از دست نرفته است. پژوهشگران معتقدند که همچنان پتانسیل زیادی برای بهبود بهره‌وری آب محصولات کشاورزی و انتقال تولید به مناطق با کمبود آب کمتر وجود دارد.
علاوه بر این، پذیرش گسترده رژیم‌های غذایی کم‌مصرف آب و کاهش اتکا به سوخت‌های زیستی نسل اول نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
میالیک در پایان گفت: «پژوهش ما نشان می‌دهد که با مشکلات زیادی مواجه هستیم و اکنون زمان کار بر روی راه‌حل‌ها برای آینده‌ای پایدارتر در زمینه مصرف آب برای تولید محصولات کشاورزی فرارسیده است.»
این مطالعه در مجله Environmental Research Letters منتشر شده است.
