کوه نمرود در جنوب شرقی ترکیه، در استان آدیامان، محل مجموعهای از مجسمههای غولآساست که حدود دو هزار سال پیش ساخته شدهاند تا آرامگاه فرمانروای کوماژنه، آنتیوخوس اول، را نگهبانی کنند. این کوه بیش از ۲۰۰۰ متر ارتفاع دارد و دامنههای آن از باغهای زیتون به سنگهای برهنه تبدیل میشود. از دور شبیه هر قله دیگری در رشتهکوه توروس شرقی به نظر میرسد، اما وقتی سرهای عظیمالجثه در نزدیکی قله نمایان میشوند، جادوی واقعی کوه شروع میشود.
این سرها در یک ردیف ساکت کنار قله نشستهاند؛ چهرههایی که با گذر قرنها، زلزله، سرما و آفتاب نرم شدهاند. در پایین، بزها از میان علفهای خشک عبور میکنند و باد از فراز مناظر میوزد. شاید تعجبآورتر از دیدن این سرهای عظیم در بالای یکی از بلندترین کوههای جنوب شرقی ترکیه، باور داشتن مردمی باشد که فکر میکردند این سازهها تا ابد باقی خواهند ماند. اما این رؤیای پادشاه آنتیوخوس بود: ساختن کوهی که او بتواند در کنار خدایان بنشیند و قدرتش در سنگ جاودانه شود، در مسابقهای بیپایان با افق.
آنتیوخوس اول بر پادشاهی کوماژنه فرمانروایی میکرد، قلمرویی که دو هزار سال پیش پس از فروپاشی امپراتوری اسکندر، در شمال سوریه و حوالی فرات شکوفا شد. این سرزمین تقاطع سنتهای یونانی، فارسی، آشوری و ارمنی بود. آنتیوخوس برای اینکه حتی پس از مرگ نیز سلطه خود را حفظ کند، آرامگاهش را روی نمرود ساخت و اطراف آن مجسمههایی قرار داد که مجموعهای از اساطیر متنوع قلمرو او را نشان میداد. آنتیوخوس خود نیز در میان این خدایان نشسته بود و به نوعی با جاودانگی همنشین شده بود.
امروز، با وجود اینکه مجسمهها شکسته و سرشان افتاده است، هنوز بر فراز کوه نگهبانی میکنند و مکانی که محلیها آن را «تخت خدایان» مینامند، همچنان جذابیت خود را دارد. غروب یکی از محبوبترین زمانها برای بازدید است، وقتی که نور طلایی خورشید بر کوه و مناظر اطراف میتابد و صحنهای تماشایی خلق میکند. مسیر رسیدن به قله نسبتاً ساده است؛ بازدیدکنندگان میتوانند پیاده بالا بروند یا از جادهای که اکثر راه را پوشش میدهد استفاده کنند و با خودرو یا تور راهنما به بالای کوه برسند.
در مسیر، پل سپتیمیوس سِوِروس، شاهکاری مهندسی رومی، هنوز بر روی رودخانه جندره باقی است، و آرامگاه کاراکوش یادبود اعضای زن خاندان سلطنتی کوماژنه است که نگاهی نادر به زندگی روزمره و مراسم این پادشاهی ارائه میدهد. ویرانههای آرسمیا، معبد سلطنتی سابق، نیز مسیر را میپوشانند، جایی که یکی از طولانیترین کتیبههای یونانی باستان در این منطقه بر صخرهها حک شده است و بالای آن نقش برجستهای از «دست دادن خدایان» دیده میشود.
با نزدیک شدن به قله، صعود ۵۰۰ متری از روی پلههای سنگی آغاز میشود و هوا هرچه بالاتر میروید رقیقتر میشود. در اینجا تپه مصنوعی عظیم سنگی، یا همان تومولوس، چشمانداز را تحت سلطه خود قرار میدهد. این همان جایی است که جاهطلبی نمرود به وضوح آشکار میشود؛ مکانی که پیش از مرزهای مدرن ترکیه، پادشاهی کوچک اما ثروتمند کوماژنه در آن شکوفا شده بود و سنتهای منطقه را در قالبی منحصر به فرد ترکیب کرده بود.
مجسمهها ترکیبی از سنتهای یونانی، فارسی و ارمنی هستند؛ زئوس، آپولو و هراکلس به سبک شرق بازآفرینی شدهاند، در کنار خدای باروری محلی و آنتیوخوس که توسط شیر و عقاب، نمادهای قدرت زمینی و آسمانی، احاطه شدهاند. تومولوس ۵۰ متری که قله را میپوشاند، احتمالاً محل آرامگاه نهایی آنتیوخوس است، اما راز دقیق آرامگاه او بیش از یک قرن است که باستانشناسان را سردرگم کرده است.
امروزه، نمرود بهعنوان پارک ملی محافظت میشود و بازسازی و تثبیت مجسمهها با استفاده از فناوریهایی مانند «نانو آهک» انجام شده تا در برابر باد، برف و گرمای تابستان محافظت شوند. سه سکوی اصلی در قله، شرق، شمال و غرب، مانند صحنهای باستانی گشوده میشوند و آرامش و عظمت گذشته پادشاهی کوماژنه را به بازدیدکنندگان نشان میدهند.
نور غروب که بر سرهای عظیم میتابد، آنها را از قرمز به کهربایی تغییر میدهد و سایهها بر چهرههای سنگی گسترده میشوند؛ کوه دوباره به سکوت خود بازمیگردد و راز دو هزار ساله پادشاه آنتیوخوس را همچنان محفوظ نگاه میدارد.
