وجود آب در مریخ از دیرباز موضوعی جذاب و مورد بحث بوده است. یک مطالعه جدید شواهد قانع‌کننده‌ای از “موج‌ریزه‌های” باستانی در سنگ‌ها ارائه می‌دهد که میلیاردها سال پیش توسط آب و باد مریخی شکل گرفته‌اند.
موج‌ریزه‌های اسرارآمیز روی مریخ
این موج‌ریزه‌ها که بر سطح مریخ ثبت شده‌اند، به زمانی اشاره دارند که توده‌های کم‌عمق آب در تماس با هوای مریخ بوده‌اند. اهمیت این موج‌ریزه‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت، زیرا آن‌ها شواهد واضحی از وجود توده‌ای از آب ایستاده بر روی مریخ در حدود ۳.۷ میلیارد سال پیش ارائه می‌دهند.
این کشف شگرف تصویری از زمانی را ترسیم می‌کند که به نظر می‌رسد اقلیم مریخ به اندازه کافی گرم بوده تا از توده‌های مایع آب، نه فقط میدان‌های یخی، که در تماس با هوا بوده‌اند، پشتیبانی کند.
کلر موندرو، پژوهشگر فوق دکتری از موسسه فناوری کالیفرنیا (CalTech) و نویسنده اصلی این مطالعه، می‌گوید:
“شکل موج‌ریزه‌ها فقط می‌توانسته در زیر آبی که به جو باز بوده و تحت تأثیر باد قرار گرفته، شکل بگیرد.”
آنچه موج‌ریزه‌های مریخ به ما می‌گویند
دکتر مایکل لمب، استاد زمین‌شناسی در Caltech، مدل‌های کامپیوتری دقیقی بر اساس این موج‌ریزه‌ها ایجاد کرده است تا اندازه دریاچه باستانی مریخی را تخمین بزند.
تجربه گسترده او در مطالعه تعاملات رسوب، آب و جو روی زمین اعتبار بیشتری به این مدل بخشیده است.
این موج‌ریزه‌ها که تنها ۶ میلی‌متر ارتفاع داشته و با فاصله‌های ۴ تا ۵ سانتی‌متر از یکدیگر قرار گرفته‌اند، نشان‌دهنده وجود یک دریاچه کم‌عمق با عمقی کمتر از ۲ متر (حدود ۶.۵ فوت) هستند.
مشاهدات موندرو نیز این استنباط‌ها را تقویت می‌کند. او اشاره می‌کند:
“طولانی‌تر شدن مدت حضور آب مایع، امکان زیست‌پذیری میکروبی را در مراحل بعدی تاریخ مریخ گسترش می‌دهد.”
اهمیت کشف آب مایع در مریخ
کشف اینکه مریخ زمانی آب مایع داشته، تغییردهنده قواعد بازی برای درک ما از این سیاره و همچنین احتمال حیات فراتر از زمین است.
آب یکی از عناصر اساسی برای حیات است و یافتن شواهدی از وجود آب مایع گذشته، سوالات هیجان‌انگیزی درباره احتمال وجود حیات میکروبی در مریخ مطرح می‌کند.
فراتر از جستجوی حیات، دانستن اینکه مریخ آب مایع داشته، پیامدهای عملی برای مأموریت‌های انسانی آینده دارد.
آب یک منبع حیاتی برای فضانوردان است، نه فقط برای نوشیدن، بلکه برای تولید اکسیژن و حتی سوخت موشک.
اگر بقایای منابع آب باستانی یا رسوبات یخی در مریخ وجود داشته باشند، می‌توان از آن‌ها برای پشتیبانی از اقامت طولانی‌مدت انسانی و اکتشاف استفاده کرد.
کاوش سطح مریخ
این موج‌ریزه‌های شگفت‌انگیز تا سال ۲۰۲۲ و مأموریت کاوشگر کنجکاوی (Curiosity) ناسا در منطقه دهانه گیل مریخ که زمانی محل تپه‌های شنی بوده، مشاهده نشده بودند.
یک نوار سنگی نزدیک، به نام نوار نشان‌گر آماپاری، شواهدی از وجود دریاچه‌ای دیگر ارائه می‌دهد که عمق آن تقریباً ۶.۵ فوت (۲ متر) بوده و کمی دیرتر از دریاچه قبلی در تاریخ مریخ شکل گرفته است.
چرا موج‌ریزه‌های مریخ اهمیت دارند؟
جان گروتزینگر، استاد زمین‌شناسی در Caltech، می‌گوید:
“کشف موج‌ریزه‌ها پیشرفتی مهم در علم اقلیم‌شناسی باستانی مریخ است.”
او اضافه می‌کند:
“کاوشگر کنجکاوی در سال ۲۰۱۴ شواهدی از دریاچه‌های باستانی طولانی‌مدت پیدا کرد، و حالا، ۱۰ سال بعد، شواهدی از دریاچه‌های باستانی عاری از یخ کشف شده است که بینشی مهم درباره اقلیم اولیه این سیاره ارائه می‌دهد.”
به نظر می‌رسد ما تازه در حال خراشیدن سطح درک گذشته مریخ هستیم و با هر کشف، گامی به حل معماهای این سیاره سرخ و پتانسیل آن برای حمایت از حیات نزدیک‌تر می‌شویم.
سرنخ‌هایی درباره تکامل اقلیم مریخ
کشف این موج‌ریزه‌های باستانی نگاهی ارزشمند به تاریخ اقلیمی مریخ ارائه می‌دهد و داده‌های ارزشمندی برای بازسازی شرایط محیطی که میلیاردها سال پیش وجود داشت، فراهم می‌کند.
حضور آب مایع نشان می‌دهد که مریخ زمانی جو بسیار ضخیم‌تری داشته که قادر به حفظ دماهای گرم‌تر بوده است.
با گذشت زمان، اقلیم سیاره دستخوش تغییرات شدیدی شده و به از دست رفتن آب سطحی و کاهش ضخامت جو انجامیده است.
درک این انتقالات برای تعیین مدت زمان پایداری شرایط زیست‌پذیر در مریخ و احتمال وجود حیات میکروبی اهمیت دارد.
دانشمندان بر این باورند که کاوش بیشتر موج‌ریزه‌ها می‌تواند اطلاعاتی درباره مدت و ثبات این دریاچه‌های باستانی ارائه دهد و به تکمیل خط زمانی تغییرات محیطی مریخ کمک کند.
پیامدها برای مأموریت‌های آینده مریخ
یافته‌های مشاهده‌های کاوشگر کنجکاوی می‌توانند نقش محوری در شکل‌دهی به اهداف مأموریت‌های آینده مریخ ایفا کنند.
کاوشگرها و فرودگرهای آینده که به ابزارهای پیشرفته‌تری مجهز هستند، ممکن است روی تحلیل دقیق‌تر موج‌ریزه‌ها و جستجوی نشانه‌های شیمیایی شرایط حمایت‌کننده از حیات تمرکز کنند.
کاوشگر پشتکار (Perseverance)، که در حال حاضر در دهانه جیزرو فعالیت می‌کند، مأموریت جمع‌آوری نمونه‌هایی را بر عهده دارد که ممکن است حاوی ردپای فعالیت‌های میکروبی باستانی باشند.
این تلاش‌ها با هدف بلندمدت ناسا برای بازگرداندن نمونه‌های مریخی به زمین برای تحلیل‌های جامع آزمایشگاهی همسو است.
شواهد موج‌ریزه‌ها در مریخ همچنین برای مأموریت‌های انسانی آینده امیدوارکننده است، زیرا درک منابع آب گذشته می‌تواند به شناسایی مکان‌های احتمالی برای اکتشاف انسانی و استفاده از منابع کمک کند.
این مطالعه کامل در مجله Science Advances منتشر شده است.
