ماه همواره انسان‌ها را مجذوب خود کرده است. اما حتی با وجود ماهواره‌ها و دانش علمی در دسترس، ماه هنوز هم می‌تواند ما را شگفت‌زده کند. این شنبه شب، علاقه‌مندان به آسمان شاهد یکی از این شگفتی‌ها خواهند بود: یک میکرومون صورتی.
میکرومون چیست؟
تعریف میکرومون
میکرومون زمانی رخ می‌دهد که ماه به دورترین نقطه در مدار بیضوی خود به دور زمین می‌رسد؛ این نقطه را اوج (Apogee) می‌نامند. اگر این لحظه با کامل شدن ماه همزمان شود، ما با پدیده‌ای به نام میکرومون مواجه می‌شویم.
در این حالت، ماه کمی کوچک‌تر و کم‌نورتر از حالت عادی به نظر می‌رسد. این تفاوت بسیار ظریف است؛ اکثر افراد متوجه آن نمی‌شوند، مگر اینکه دو عکس از ماه را کنار هم مقایسه کنند.
آلن بریزارد، اخترفیزیکدان کالج سنت مایکل در ورمونت می‌گوید: «تفاوت بسیار ظریفی است.»
در مقابل، زمانی که ماه در نزدیک‌ترین فاصله خود از زمین قرار دارد، پدیده ابرماه (Supermoon) اتفاق می‌افتد. تفاوت بین میکرومون و ابرماه زیاد نیست، اما قابل اندازه‌گیری است:
ابرماه‌ها حدود ۱۴٪ بزرگ‌تر و ۳۰٪ درخشان‌تر از میکرومون‌ها هستند.
میکرومون‌ها و ابرماه‌ها پدیده‌هایی نادر نیستند و چندین بار در سال رخ می‌دهند، وقتی که فاز کامل ماه با موقعیت مناسب در مدار آن هماهنگ می‌شود.
میکرومون بعدی در ماه مه خواهد بود، و سه ابرماه نیز در ماه‌های اکتبر، نوامبر و دسامبر امسال رخ خواهند داد.
توهم ماه (Moon Illusion)
چرا ماه هنگام طلوع بزرگ‌تر به نظر می‌رسد؟
بسیاری از افراد معتقدند ماه زمانی که در افق طلوع می‌کند، بزرگ‌تر دیده می‌شود – و این از نظر بصری درست است.
وقتی ماه را در حال طلوع از پشت ساختمان‌ها، درختان یا کوه‌ها می‌بینیم، به نظر بسیار بزرگ می‌رسد. اما در واقع اندازه آن تغییری نکرده است. این تنها حقه‌ای ذهنی است.
عکس‌ها نشان می‌دهند که قطر ماه در هر موقعیتی در آسمان تقریباً یکسان است. اما چشم ما اینگونه نمی‌بیند.
دلیل این توهم چیست؟
این پدیده را «توهم ماه» می‌نامند و هیچ ارتباطی با خود ماه ندارد؛ بلکه به ادراک انسان مربوط می‌شود.
مغز ما در تشخیص اندازه و فاصله دچار اشتباه می‌شود، مخصوصاً زمانی که اشیایی مانند ساختمان‌ها یا درختان در دید ما هستند.
چگونه توهم میکرومون را خودتان آزمایش کنید؟
شما به تلسکوپ نیازی ندارید. ناسا راه‌حل‌هایی ساده پیشنهاد می‌دهد:
- انگشت خود را کنار ماه نگه دارید. ناخن انگشت و ماه تقریباً هم‌اندازه دیده می‌شوند – فرقی نمی‌کند ماه در آسمان بالا باشد یا پایین.
- از داخل یک لوله کاغذی به ماه نگاه کنید، یا از میان پاهای خود به آن بنگرید. در هر دو حالت، ماه ناگهان کوچک‌تر از قبل دیده می‌شود.
اگر در شب کامل ماه بیرون بروید و طلوع آن را تماشا کنید، حس خاصی دارد – آن‌قدر بزرگ و زیبا که ممکن است ناخواسته بگویید: «وای!»
اما واقعیت این است: ماه بزرگ‌تر نشده. این مغز ماست که ما را فریب داده است.
چرا میکرومون صورتی به نظر می‌رسد؟
اگرچه ماه واقعاً بزرگ یا کوچک نمی‌شود، اما رنگ آن می‌تواند تغییر کند.
وقتی ماه در نزدیکی افق باشد، ممکن است صورتی، زرد یا نارنجی به نظر برسد. این پدیده به دلیل عبور نور ماه از لایه‌های ضخیم‌تری از جو زمین رخ می‌دهد.
جو زمین، طول‌موج‌های کوتاه‌تر نور (مانند آبی و بنفش) را پراکنده می‌کند و تنها طول‌موج‌های بلندتر مانند صورتی، نارنجی و زرد باقی می‌مانند.
همچنین وجود گردوغبار یا آلودگی هوا می‌تواند رنگ ماه را قرمزتر یا نارنجی‌تر نشان دهد.
این اثر در خسوف‌های کلی بسیار مشهود است؛ به عنوان مثال، در ماه مارس، ماه در هنگام یک خسوف کامل به رنگ قرمز مسی تیره درآمد.
نظریه‌هایی درباره توهم ماه
با وجود قرن‌ها مطالعه، هنوز هیچ توضیح کاملی برای توهم ماه وجود ندارد. این واقعیت که دانشمندان هم هنوز نمی‌دانند چرا این توهم رخ می‌دهد، بسیار جالب است.
یکی از معروف‌ترین نظریه‌ها، توهم پونزو (Ponzo Illusion) است. این توهم زمانی رخ می‌دهد که مغز ما خطوط یا اشیاء را در چارچوبی با عمق (مانند خطوط راه‌آهن) متفاوت ارزیابی می‌کند.
در این نظریه، قرار گرفتن ماه در کنار اشیای زمینی مانند ساختمان‌ها یا کوه‌ها باعث می‌شود مغز ما آن را بزرگ‌تر تصور کند.
جالب اینجاست که حتی فضانوردان در فضا، جایی که هیچ شیء مرجعی وجود ندارد، توهم ماه را گزارش کرده‌اند. بنابراین این معما همچنان ادامه دارد.
چرا رمز و راز میکرومون ارزش لذت بردن دارد؟
در پایان، شاید نیازی نباشد که همه چیز را بدانیم.
تصور کنید ماه را در حال طلوع در آسمان روز، بالای کوه‌ها می‌بینید. حتی اگر ندانید دلیل علمی آن چیست، این منظره می‌تواند شما را پر از شگفتی کند.
ما ممکن است هنوز ندانیم چرا ماه گاهی بزرگ‌تر یا رنگی‌تر دیده می‌شود – اما تا زمانی که دانشمندان در حال جست‌وجوی پاسخ هستند، هیچ‌چیز مانع لذت بردن ما از این منظره زیبا نمی‌شود.
