یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که تریدرها و سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی با آن سروکار دارند، نرخ بهره است. این عدد، سودی است که به یک دارایی استقراض‌شده تعلق گرفته و از سوی وام‌گیرنده به وام‌دهنده پرداخت می‌شود. نرخ بهره‌ی سالانه (APR) یا بازده سالانه‌ی حساب‌های سپرده (APY) از اشکال مهم بیان نرخ بهره هستند.
علی‌رغم این تعریف ساده، درک نرخ بهره، پیچیدگی‌هایی دارد. همچنین استفاده از این شاخص در محاسبات مالی، بدون اطلاع از انواع آن میسر نیست. در این مقاله، ضمن مرور دقیق‌تر تعریف نرخ بهره، هفت نوع مهم آن در بازارهای مالی را معرفی می‌کنیم. اگر قصد ورود به بازارهای مالی را دارید، یا هم‌اکنون نیز در آن‌ها فعال هستید با این مقاله همراه شده و به شکل دقیق‌تری محاسبات مربوط به سود و زیان خود را انجام دهید.
تعریف نرخ بهره در بازارهای مالی
نرخ بهره یا Interest Rate اساسا هزینه‌ی اضافه‌تری است که وام‌گیرنده یک دارایی در طول مدت بازپرداخت به وام‌دهنده پرداخت می‌کند. درواقع او دارایی استقراضی‌اش را با ضریب این نرخ به وام‌دهنده بازمی‌گرداند. دارایی موردنظر می‌تواند هریک از ابزارهای معاملاتی در بازارهای مالی مانند جفت‌ارزهای بین‌المللی در بازار فارکس، ارز دیجیتال، قراردادهای مشتقه و غیره باشد.
به نرخ بهره اصطلاحا هزینه‌ی پول نیز گفته می‌شود. با افزایش نرخ بهره یک دارایی درواقع هزینه‌ی دریافت وام‌های پرداخت‌شده بر اساس آن بیشتر می‌شود. لازم به ذکر است که نرخ بهره همواره به اصل پول تعلق می‌گیرد و بر اساس آن تعیین می‌شود. تفاوت ارزش هزینه‌ی بازپرداخت‌شده و وام پرداخت‌شده اولیه‌ی نیز سود واقعی وام‌دهنده است.
دلیل دریافت و پرداخت وام در بازارهای مالی
در بازارهای مالی، موسسات یا بازارسازها به تریدرها وام پرداخت می‌کنند. تریدرها نیز با دریافت وام و معامله و سفته‌بازی آن‌ها سود کسب کرده و وام دریافتی را با نرخ بهره‌ی تعیین‌شده بازمی‌گردانند. هر تریدر برای تصمیم‌گیری در این مورد باید بتواند روند قیمت‌ها را پیش‌بینی کند. به‌عنوان مثال او باید بداند که روند قیمت دارایی بعد از هر پرایس اکشن چیست؟ او همچنین باید بر اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال تسلط نسبی داشته باشد.بازپرداخت وام می‌تواند یکجا یا به‌صورت اقساطی انجام شود.
نرخ بهره را چه کسی تعیین می کند؟
مرجع تعیین‌کننده‌ی نرخ بهره، بسته به نوع بازار متفاوت است. به‌عنوان مثال نرخ بهره‌ی اوراق قرضه را دولت‌ها و شرکت‌ها تعیین می‌کنند. در تعیین نرخ بهره‌ی ارزهای بین‌المللی علاوه بر بانک‌های مرکزی، کارگزاری‌ها نیز می‌توانند شرایط خاصی را برای کاربرانشان درنظر بگیرند. نرخ بهره در بازار ارزهای دیجیتال هم معمولا توسط موسسات مالی غیرمتمرکز یا DeFi تعیین می‌شود.
با این تعریف و شرح کلی، در ادامه، هفت مورد از مهم‌ترین انواع نرخ بهره در بازارهای مالی را معرفی می‌کنیم.
نرخ بهره ساده
نرخ بهره‌ی ساده یا Simple Interest Rate درواقع نرخ بهره‌ی پایه وام است که بدون دخالت سایر عوامل مانند زمان، تورم و برنامه‌ی پرداخت تعیین و دریافت می‌شود. به این نرخ، ساده (Nominal) یا اسمی (Regular) نیز گفته می‌شود. نرخ بهره ساده توسط بانک‌ها، نهادهای اصلی صادرکننده‌ی دارایی‌ها یا موسسات وام‌دهنده اعلام می‌شود.
یکی از شناخته‌شده‌ترین روش‌های اعلام نرخ بهره‌ی ساده، به‌صورت سالانه است. این عدد به‌عنوان نرخ بهره‌ی سالانه اعلام شده و برای سرمایه‌گذاری‌های حداقل یک‌ساله درنظر گرفته می‌شود. موسسات مالی معمولا با اعلام نرخ بهره خود به‌صورت سالانه است که سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های خود تشویق می‌کنند. بااینحال لازم است که این عدد به‌اندازه‌ای باشد که بتواند سرمایه‌گذار را از سود ترید دارایی‌اش در مدت حداقل یک سال منصرف کند.
نرخ بهره‌ی سالانه یا APR مخفف Annual Percentage Rate معمولا به‌صورت یکجا پرداخت می‌شود. با تقسیم APR به ۱۲ و ۳۶۵ به ترتیب نرخ‌های بهره‌ی ماهانه و روزانه همان وام به‌دست می‌آیند.
نرخ بهره ثابت
رایج‌ترین نوع نرخ بهره، Fixed Interest Rate یا نرخ بهره ثابت است. همانطورکه مشخص است، این نرخ در طول مدت تعیین‌شده برای بازپرداخت وام، ثابت باقی می‌ماند. این مقدار در زمان اعطای وام، بین وام‌گیرنده و وام‌دهنده توافق می‌شود.
نرخ بهره‌ی ثابت از بقیه انواع این شاخص ساده‌تر بوده و محاسبه‌ی پیچیده ای ندارد. بااینحال معمولا در قرارداد اعطای چنین وام‌هایی ممکن است شرایط لازم برای تغییر نرخ نیز گنجانده شود. یکی از مهم‌ترین این شرایط، تاخیر در پرداخت اقساط یا بازپرداخت نهایی است. نرخ بهره‌ی ثابت به دلیل پرهیز از نوسانات منفی بازار، معمولا کمی بالاتر از نرخ بهره‌ی متغیر اعلام می‌شود.
نرخ بهره متغیر
همانطورکه واضح است، نرخ بهره متغیر یا Variable Interest Rate درست برعکس نوع ثابت، در طول زمان بازپرداخت وام تغییر می‌کند. این نرخ به‌طورکلی به حرکت سطح نرخ بهره‌ی پایه یا ساده وابسته است که به آن نرخ اصلی بهره نیز گفته می‌شود. به‌این‌ترتیب، اگر نرخ اصلی یا پایه‌ی بهره کاهش یابد، این وام‌گیرنده است که از دریافت وام سود بیشتری می‌برد.
وام‌دهنده‌ها معمولا نرخ بهره‌ی متغیر را به‌صورت عددی اضافه‌شده به نرخ بهره‌ی ساده اعلام می‌کنند. متغیر کردن نرخ بهره روشی برای محافظت از وام‌دهنده‌ها در برابر نوسانات غیرقابل پیش‌بینی، افزایش نرخ تورم و کاهش نرخ‌های ساده و وام‌های با نرخ بهره‌ی بسیاری پایینی است که در شرایط رقابتی ممکن است از سوی برخی وام‌دهنده‌ها اعطا شود.
نرخ بهره مرکب
نرخ بهره‌ی مرکب یا Compound به‌صورت دوره‌ای محاسبه شده و سپس به اصل وام اضافه می‌شود. در دوره‌ی بعدی، نرخ بهره بر اساس سرمایه‌ی پایه جدید محاسبه خواهد شد که طبیعتا بیشتر از اصل سرمایه‌ی اولیه است. به همین دلیل به نرخ بهره‌ی مرکب، «بهره بر سود» نیز گفته می‌شود. سرمایه‌گذاری در کارگزاری‌ها یا موسسات مالی که چنین سودی ارائه می‌دهند، می‌تواند سرمایه‌ی اندک شما را به شکل چشم‌گیری افزایش دهد. موسسات مالی معمولا اعطای سود مرکب را نیز در کنار اعطای سودهای ساده و ثابت پیشنهاد می‌دهند.
سود واقعی که به وام یا سپرده‌گذاری با نرخ بهره‌ی مرکب تعلق می‌گیرد با نرخ بهره‌ی موثر یا Effective بیان می‌شود. به‌عنوان مثال اگر نرخ بهره‌ی مرکب یک‌ساله‌ی یک وام، پنج درصد باشد و سود وام، هر ۶ ماه یکبار بر سرمایه‌ی اولیه افزوده شود، نرخ بهره‌ی موثر در کل دوره، معادل ۵٫۰۶۲ درصد خواهد بود.
نرخ بهره واقعی
بیشتر وام‌هایی که در بازارهای مالی اعطا می‌شوند، درواقع ابزارهای بلندمدتی هستند که دارایی مستتر در آن‌ها تحت تاثیر تورم است. افزایش تورم، طبیعتا ارزش وام را در طول مدت بازپرداخت آن کاهش می‌دهد. نرخ بهره‌ی واقعی یا Real، نرخی است که سود واقعی پرداخت‌شده با کسر تورم را نشان می‌دهد. در یک فرمول ساده، نرخ تورم سالانه باید از نرخ بهره کسر شود تا نرخ بهره‌ی واقعی به‌دست بیاید. البته این محاسبه در شرایط نوسانی بسیار شدید ازنظر تورم و با توجه به نوع تورم موردنظر می‌تواند پیچیده‌تر باشد.
نرخ بهره تعلق گرفته
نرخ بهره‌ی تعلق‌گرفته یا Accrued به معنی سودهای انباشته‌شده اما برداشت نشده است. به‌عنوان مثال اگر نرخ بهره‌ی سالانه‌ی یک وام ۵۰۰ دلاری پنج درصد باشد، وام‌گیرنده پس از ۶ ماه، ۱۲٫۵ دلار بدهکار است که به‌عنوان نرخ بهره‌ی تعلق‌گرفته بیان می‌شود. این شاخص بیشتر برای وام‌هایی که برنامه‌های بازپرداخت ترکیبی و متفاوت دارند اهمیت پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال می‌توان به وام‌هایی اشاره کرد که در پایان سال سررسید می‌شوند؛ اما نرخ بهره‌ی آن‌ها در پایان هر ماه ترکیب می‌شود.
سخن آخر
پیش از دریافت وام یا سپرده‌گذاری در موسسات وام‌دهنده به‌عنوان تامین‌کننده سرمایه، لازم است که به‌دقت میزان و نوع نرخ بهره‌ی آن‌ها را بررسی کنید. همچنین باید شاخص‌های دیگری مانند تورم، برنامه‌های پرداختی و زمان سررسید را نیز مدنظر قرار داده و بر اساس آن‌ها اقدام به دریافت وام یا سپرده‌گذاری نمایید.
