آزبست، ماده‌ای معدنی با الیاف بسیار نازک و مقاوم است که به دلیل خواص منحصر به فردی مانند تاب‌آوری در برابر گرما، آتش و ماده‌های شیمیایی در صنعت‌های گوناگون از جمله ساختمان‌سازی به کار می‌رفت. اما با گذشت زمان، مشخص شد که این ماده خطرناک و عامل بسیاری از بیماری‌های جدی است. در این مطلب، به بررسی علت‌های خطرناک‌بودن آزبست و کاربردهای آن در گذشته می‌پردازیم.
لطفا توجه داشته باشید: کاربرد آزبست در بسیاری از کشورها به‌دلیل خطرات جدی برای سلامتی ممنوع شده است. اگر در ساختمان یا محیط کار خود با موارد مشکوک به وجود آزبست مواجه شدید، حتما با مرجع مربوطه تماس بگیرید.
آزبست در ساختمان چیست؟
آزبست به عنوان یک ماده مقاوم در برابر حرارت، آتش و مواد شیمیایی در ساختمان‌ها به کار می‌رفت. الیاف بسیار ریز و نازک آزبست به راحتی با سیمان، پلاستیک و سایر مواد ترکیب شده و به محصول‌هایی گوناگون مانند لوله، ورق، پوشش‌های کف و سقف، عایق و لنت ترمز اضافه می‌شد. این محصولات به‌دلیل دوام و مقاومت بالا، در بسیاری از ساختمان‌های قدیمی به کار رفته‌اند.
چرا آزبست در ساختمان‌ها خطرناک است؟
- الیاف آزاد شده: با گذشت زمان، محصولات حاوی آزبست فرسوده می‌شوند و الیافی ریز و نامرئی آزاد می‌کنند. این الیاف به‌آسانی در هوا پخش شده و با تنفس وارد ریه‌ها می‌شوند.
- بیماری‌های تنفسی: بوییدن الیاف آزبست می‌تواند باعث بیماری‌های جدی و کشنده‌ای مانند آزبستوز، سرطان ریه و مزوتلیوما شود. این بیماری‌ها اغلب سال‌ها پس از تماس با آزبست بروز می‌کنند.
- خطر برای ساکنین و کارگران: افرادی که در ساختمان‌های حاوی آزبست زندگی یا کار می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های ناشی از آزبست هستند.
در جستجوی جایگزین‌های ایمن‌تر برای آزبست، بسیاری از صنایع به سمت استفاده از پنبه نسوز گرایش یافته‌اند، که قیمت پنبه نسوز نیز با توجه به مزایای آن، به‌صورت مرتب بروزرسانی می‌شود؛ اما شما می توانید از شرکت های تولید کننده یا وارد کننده الیاف سرامیکی به ایران همچون ساپراویسمن و دیرگداز خریدی با قیمت مناسب داشته باشید.
کاربرد آزبست چه بود؟
آزبست به دلیل خواص منحصر به فردی مانند تاب‌آوری در برابر گرما، آتش، مواد شیمیایی و سایش، در گذشته در چندین صنعت به کار می‌رفت. برخی از مهم‌ترین کاربردهای آزبست عبارت بودند از:
صنعت ساختمان
- عایق‌کاری: به‌عنوان عایق گرما و صدا در دیوارها، سقف‌ها، لوله‌ها و تجهیزات گرمایشی به کار می‌رفت.
- مصالح ساختمانی: در تولید ورق‌ها و لوله‌های سیمانی، کاشی، چسب و مصالح ضد آتش به کار می‌رفت.
- پوشش: برای پوشش کف، سقف و دیوار، با هدف بازدارندگی در برابر سایش و گرما استفاده می‌شد.
صنعت خودروسازی
-
- تولید لنت ترمز و کلاچ
صنعت نساجی
-
- تولید پارچه‌های نسوز
صنعت کشتی‌سازی
-
- عایق‌کاری و پوشش کشتی‌ها
چرا استفاده از آزبست ممنوع شد؟
با وجود خاصیت‌های مفید آزبست، استفاده از آن در بسیاری از کشورها، به دلیل خطرات جدی برای سلامتی ممنوع شده است. الیاف ریز آزبست پس از پخش در هوا، با تنفس وارد ریه‌ها شده و باعث بیماری‌هایی جدی و کشنده می‌شوند.
انواع آزبست
آزبست به طور کلی به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود.
- آزبست کریستوبالیت: این نوع آزبست دارای ساختار کریستالی منظم‌تر و الیاف کوتاه‌تری است.
- آزبست آمفیبول: این نوع آزبست ساختار کریستالی پیچیده‌تر و الیاف بلندتری دارد. الیاف بلندتر خطرناک‌تر هستند، زیرا به راحتی در هوا پخش شده و به عمق ریه‌ها نفوذ می‌کنند. انواع اصلی آزبست آمفیبول عبارتند از:
- کروسیدولیت: به‌دلیل الیاف بسیار نازک و بلند، خطرناک‌ترین نوع آزبست محسوب می‌شود.
- آموزیت: به‌دلیل تاب‌آوری بالا در برابر گرما، در گذشته به‌گستردگی در صنعت‌ها استفاده می‌شد.
- آکتینولیت: در طبیعت به صورت خالص یافت می‌شود و کمتر به عنوان ماده صنعتی استفاده می‌شد.
- ترمولیت: به دلیل تاب‌آوری بالا در برابر اسیدها، در صنایع شیمیایی کاربرد داشت.
چرا برخی انواع آزبست خطرناک‌تر هستند؟
خطرات آزبست به عواملی مانند نوع آزبست، اندازه الیاف، مدت زمان تماس و میزان بوییدن بستگی دارد. الیاف بلندتر و نازک‌تر به راحتی در هوا پخش شده و به عمق ریه‌ها نفوذ می‌کنند. همچنین، برخی انواع آزبست مانند کروسیدولیت، سرطان‌زایی بیشتری دارند.
آزبست در چه چیزهایی وجود دارد؟
آزبست به دلیل خواص منحصر به فرد خود در بسیاری از محصولات صنعتی و ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. برخی از محصولات رایجی که ممکن است حاوی آزبست باشند عبارتند از:
- محصولات ساختمانی
- لوله‌های سیمانی: برای انتقال آب، فاضلاب و سیستم‌های گرمایشی استفاده می‌شد.
- ورق‌های سیمانی: در پوشش سقف‌ها، دیوارها و کف ساختمان‌ها به کار می‌رفت.
- کاشی‌ها: در حمام، آشپزخانه و سایر مکان‌های مرطوب استفاده می‌شد.
- عایق‌های حرارتی: برای عایق‌کاری لوله‌ها، دیگ‌های بخار و تجهیزات صنعتی استفاده می‌شد.
- سایر مصالح ساختمانی: مانند گچ، بتن، چسب و رنگ
- محصولات صنعتی
- لنت ترمز و کلاچ: در خودروها، کامیون‌ها و ماشین‌آلات صنعتی استفاده می‌شد.
- پارچه‌های نسوز: برای محافظت در برابر گرمای شدید در صنایع مختلف استفاده می‌شد.
- مواد عایق: برای عایق‌کاری لوله‌ها، مخزن‌ه‌ها و تجهیزات صنعتی استفاده می‌شد.
- مواد تقویت‌کننده: برای تقویت پلاستیک‌ها، لاستیک‌ها و کامپوزیت‌ها استفاده می‌شد.
- محصولات مصرفی
- لوله‌های آب خانگی: در برخی ساختمان‌های قدیمی استفاده می‌شد.
- کاشی‌های قدیمی: به ویژه در ساختمان‌های ساخته‌شده پیش از دهه ۱۹۸۰.
- سقف‌های کاذب: در برخی ساختمان‌های تجاری و صنعتی.
چگونه تشخیص دهیم که یک محصول حاوی آزبست است؟
تشخیص وجود آزبست در یک محصول، نیاز به آزمایش‌هایی دقیق تخصصی دارد. با این حال، برخی از نشانه‌های وجود آزبست عبارتند از:
- سن ساختمان: در ساختمان‌های قدیمی‌تر احتمال وجود آزبست بیشتر است.
- نوع مصالح: در مصالحی مانند لوله‌های سیمانی، ورق‌های سیمانی و عایق‌های قدیمی احتمال وجود آزبست بیشتر است.
- تغییر رنگ یا بافت مصالح: تغییر رنگ یا بافت مصالح ممکن است نشان‌دهنده فرسودگی و آزاد شدن الیاف آزبست باشد.
- وجود برچسب یا مهر تایید: برخی از محصولات حاوی آزبست دارای برچسب یا مهر تایید حاوی اطلاعاتی در مورد ترکیب مواد هستند.
توجه: در صورت مشکوک بودن به وجود آزبست در هر محصولی، به هیچ وجه به آن دست نزنید.
جمع بندی
آزبست، ماده‌ای معدنی با الیاف بسیار نازک و مقاوم است که به دلیل خواص منحصر به فردی مانند مقاومت در برابر حرارت و آتش، در گذشته به طور گسترده در صنایع مختلف، از جمله ساختمان‌سازی، استفاده می‌شد. اما با شناخت بیشتر خطرات آن، مشخص شد که بوییدن این الیاف می‌تواند به بیماری‌های جدی و کشنده‌ای مانند آزبستوز، سرطان ریه و مزوتلیوما منجر شود. این بیماری‌ها اغلب سال‌ها پس از تماس با آزبست بروز می‌کنند و تشخیص و درمان آن‌ها دشوار است.
آزبست در بسیاری از محصولات از جمله لوله‌های سیمانی، ورق‌های سیمانی، کاشی‌ها، عایق‌ها و لنت‌های ترمز استفاده می‌شد. با توجه به خطرات جدی آزبست برای سلامتی، استفاده از آن در بسیاری از کشورها ممنوع شده است. با این حال، به دلیل ماندگاری طولانی‌مدت الیاف آزبست در محیط، بسیاری از ساختمان‌های قدیمی هنوز حاوی این ماده خطرناک هستند.
برای کاهش خطرات ناشی از آزبست، توصیه می‌شود از تماس با مصالح قدیمی و مشکوک به وجود آزبست خودداری شود. در صورت وجود آزبست در ساختمان، باید توسط افراد متخصص و با رعایت تمام نکات ایمنی، به طور کامل حذف شود. همچنین، استفاده از تجهیزات حفاظتی مانند ماسک و دستکش هنگام کار با مواد حاوی آزبست ضروری است.
