با وقوع بلایای طبیعی، هشدارهای رسمی و دستورات تخلیه در رسانه‌ها پخش می‌شوند. اما بسیاری از مردم تصمیم می‌گیرند بمانند. این تصمیم، فراتر از نادیده گرفتن توصیه‌هاست. نقش‌های اجتماعی، دانش بومی، و اولویت‌های فردی اغلب سنگین‌تر از توصیه‌های دولتی به نظر می‌رسند.
مطالعه‌ای جدید از محققان دانشکده محیط‌زیست دانشگاه ییل روشن می‌کند که چرا بسیاری از افراد حتی در مواجهه با شرایط خطرناک و تهدیدکننده جان، محل خود را ترک نمی‌کنند.
شکاف درک میان دولت و مردم
دیدگاه متفاوت درباره خطر و اولویت‌ها
دکترای پژوهشگر اوان سینگر که رهبری این مطالعه را بر عهده داشته است، می‌گوید:
«ماجرای کسانی که تخلیه نمی‌کنند، پیچیده‌تر از آن چیزی است که در ادبیات یا گفتگوهای عمومی آمده است. این افراد اغلب براساس اطلاعات کافی و منطقی تصمیم می‌گیرند، فقط اینکه اطلاعات آن‌ها متفاوت است.»
مطالعه نشان می‌دهد که مشکل فقط کمبود اطلاعات نیست، بلکه تفاوت در برداشت از خطر و اولویت‌هاست. این اختلاف در دیدگاه‌ها می‌تواند تصمیم‌هایی را رقم بزند که از نگاه دولت غیرمنطقی به نظر برسد، اما در چارچوب زندگی مردم کاملاً منطقی است.
این تحقیق که در مجله Environmental Research Letters منتشر شده، بر اهمیت درک دیدگاه‌های محلی به‌ویژه در دوره افزایش وقوع پدیده‌های شدید آب‌وهوایی تأکید می‌کند.
روایت جهانی از ماندن در دل خطر
مقایسه تجربه‌ها در ژاپن، اندونزی و آمریکا
برای درک بهتر این تفاوت‌ها، پژوهشگران مصاحبه‌ها، مشاهدات، متون علمی و گزارش‌های رسانه‌ای از ژاپن، اندونزی، و ایالات متحده را بررسی کردند. هر منطقه تصویری منحصربه‌فرد از نحوه درک و واکنش مردم به بلایای طبیعی ارائه داد.
فلوریدا: جشن در دل طوفان
در جنوب فلوریدا، پژوهشگر آندرس تریانا سولورزانو به پدیده‌ای جالب برخورد: «مهمانی‌های طوفان».
ساکنان محلی که تصمیم به ماندن می‌گیرند، دور هم جمع می‌شوند، غذا و نوشیدنی به اشتراک می‌گذارند، و اطلاعات مفید رد و بدل می‌کنند. این گردهمایی‌ها فقط اجتماعی نیستند، بلکه نماد همبستگی و حمایت جمعی در زمان بحران‌اند.
ژاپن: ترجیح خانواده به توصیه‌های رسمی
در ژاپن، شوكو یامادا وضعیت آمادگی در برابر بلایا پس از سیل و رانش زمین ویرانگر سال ۲۰۱۸ را بررسی کرد. یافته‌های او نشان داد که بسیاری از سالمندان بیشتر به توصیه‌های اعضای خانواده اعتماد می‌کنند تا هشدارهای دولتی.
برخی از آن‌ها بدون کمک قادر به تخلیه نبودند. برخی دیگر به‌دلیل احساس مسئولیت نسبت به همسایگان آسیب‌پذیر خود ماندند، زیرا برای آن‌ها پیوندهای اجتماعی مهم‌تر از امنیت فردی بود.
اندونزی: وفاداری به زمین در برابر آتشفشان
تحقیقات مایکل داو درباره آتشفشان فعال و خطرناک «مونت مِراپی» در جزیره جاوای اندونزی، نشان می‌دهد که تفاوتی اساسی بین راهبردهای دولتی و پاسخ‌های محلی وجود دارد.
زندگی در سایه‌ی کوه آتشین
چگونه روستاییان جاوه خطر را می‌پذیرند؟
آتشفشان مونت مراپی در نزدیکی شهر یوگیاکارتا قرار دارد و آخرین فوران آن در سال ۲۰۲۳ رخ داد.
دولت اندونزی تلاش‌های متعددی برای جابجایی کشاورزان ساکن دامنه‌های کوه انجام داده، با هدف پیشگیری از تلفات و کنترل بحران. اما کشاورزان نظر دیگری دارند.
آن‌ها عمیقاً به زمین و معاش خود وابسته‌اند. در زمان فوران ممکن است موقتاً محل را ترک کنند، اما با اسکان دائم در مناطق دیگر مخالف‌اند.
داو می‌گوید: «آن‌ها نمی‌خواهند تخلیه شوند. می‌دانند که دولت آن‌ها را به مناطقی با امکانات کمتر منتقل می‌کند، و با خطر زندگی در دامنه کوه کنار آمده‌اند.»
برای این کشاورزان، بازه‌های آرام بین فوران‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است تا خود فوران.
همبستگی در دل طوفان
ایالات متحده: انتخابی آگاهانه برای ماندن
در آمریکا هم الگوی مشابهی دیده می‌شود. با وجود هشدارها و دستورات تخلیه در سواحل خلیج مکزیک، برخی از ساکنان ترجیح می‌دهند بمانند.
تریانا سولورزانو تأکید می‌کند که این افراد از خطر بی‌اطلاع نیستند. آن‌ها فقط مسئولیت‌های اجتماعی و بازسازی آینده را اولویت می‌دهند. «مهمانی‌های طوفان» بازتابی از همین تفکر است؛ جایی که مردم در اتحاد و همیاری احساس قدرت می‌کنند.
در ژاپن، پس از زلزله و سونامی ویرانگر ۲۰۱۱ که بیش از ۱۸ هزار کشته برجای گذاشت، برخی افراد برای کمک به دیگران در تخلیه، خودشان ماندند. در سیل‌های ۲۰۱۸ نیز بسیاری از سالمندان، همچنان بر توصیه خانواده و همسایه‌ها تکیه داشتند.
امروزه، کارشناسان آمادگی در برابر بلایای ژاپن خواهان برنامه‌های تخلیه‌ای هستند که پویایی‌های اجتماعی و ساختار خانواده را در نظر بگیرد.
بهبود برنامه‌های تخلیه در بلایا
شنیدن صدای مردم، راه‌حل کلیدی
پژوهشگران معتقدند که پذیرش دیدگاه‌های متنوع جوامع می‌تواند به ارتقاء راهبردهای مقابله با بحران کمک کند.
با درک ارزش‌ها و نگرانی‌های مردم، برنامه‌های تخلیه می‌توانند کارآمدتر و انسانی‌تر شوند.
سینگر می‌گوید:
«تمرکز زیادی روی رساندن اطلاعات اضطراری بیشتر به گروه‌های مختلف وجود دارد، که اقدام درستی است. اما اینکه مردم گاهی با اطلاعات متفاوت یا ناکامل تصمیم می‌گیرند، نکته‌ای کلیدی برای سیاست‌گذاران است.»
رویکرد تطبیقی این تحقیق – یعنی توازن بین نگرانی‌های بلندمدت ساکنان و ایمنی فوری – نکات ارزشمندی برای بهبود آمادگی در برابر بلایای طبیعی به همراه دارد.
جمع‌بندی نهایی
این مطالعه نشان می‌دهد که ماندن در محل در شرایط بحران لزوماً نادیده گرفتن خطر نیست، بلکه پاسخی به شبکه‌ای پیچیده از عوامل فرهنگی، اجتماعی و معیشتی است. درک این لایه‌های پیچیده، کلید طراحی بهتر برنامه‌های تخلیه و پاسخ اضطراری در جهان پرمخاطره امروز است.
