درختان صنوبر لرزان جوان در پارک ملی یلواستون اکنون کاری را انجام می‌دهند که تقریباً ۱۰۰ سال از آخرین باری که دیده شد می‌گذرد. این بار، به‌جای جوانه‌زدن و خورده‌شدن کامل توسط گله‌های گوزن و بیزون، آن‌ها به درختانی بالغ و بلند تبدیل می‌شوند که شاخه‌هایشان به سوی سایه‌بان جنگل کشیده می‌شود.
این موضوع اهمیت زیادی دارد، چون نشان می‌دهد وقتی بخشی گمشده از یک اکوسیستم به آن بازگردانده می‌شود، چه تغییراتی می‌تواند رخ دهد.
یلواستون، صنوبرها و گوزن‌ها
در دهه ۱۹۲۰، انسان‌ها گرگ‌ها را از یلواستون حذف کردند. در آن زمان با دانش محدود علمی، مدیران پارک تصور می‌کردند این کار درست است.
اما نبود گرگ‌ها باعث شد جمعیت گوزن‌ها به‌طور چشمگیری افزایش یابد. گوزن‌ها علاقه زیادی به خوردن شاخه‌های تازه صنوبر دارند، چون بسیار خوش‌طعم و نرم هستند.
به مدت حدود ۷۰ سال، گوزن‌ها این شاخه‌های جوان را تا ارتفاعی کوتاه می‌خوردند و به درختان فرصت رشد نمی‌دادند. اگر در دهه ۱۹۸۰ در یلواستون قدم می‌زدید، زمین را پر از شاخه‌های کوچک صنوبر می‌دیدید، اما تقریباً هیچ درخت جوانی که قد کشیده باشد وجود نداشت.
این وضعیت باعث توقف کامل باززایی جنگل شده بود؛ درختان قدیمی می‌مردند و جایگزینی برای آن‌ها نبود.
در سال‌های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶، مدیران پارک اقدام به بازگرداندن گرگ‌ها به اکوسیستم یلواستون کردند. دانشمندان امیدوار بودند این تغییر بتواند شرایط را برای درختان بهتر کند.
چرا صنوبر برای یلواستون مهم است؟
نقش زیستگاهی صنوبر
جنگل‌های صنوبر محل زندگی بسیاری از گونه‌ها هستند. پرندگان در آن‌ها لانه می‌سازند، سگ‌های آبی از پوست و چوبشان برای تغذیه و ساخت سد استفاده می‌کنند، و پروانه‌ها و بیدها روی برگ‌هایشان تخم‌گذاری می‌کنند.
کمک به گیاهان زیر درختی
سایه‌بان این درختان به اندازه‌ای نور عبور می‌دهد که گل‌های وحشی و بوته‌ها بتوانند زیر آن‌ها رشد کنند. هنگام بارندگی، این جنگل‌ها آب را بهتر از برخی دیگر از انواع جنگل در خاک نگه می‌دارند.
افزایش تنوع زیستی
بازگشت صنوبرها، سود بسیاری برای گونه‌های دیگر دارد. با افزایش تعداد درختان، حشرات بیشتری پیدا می‌شوند که خود، غذای پرندگان را تأمین می‌کنند و اکوسیستم را غنی‌تر می‌سازند.
بررسی وضعیت پس از سه دهه
لوک پینتر، بوم‌شناس دانشگاه ایالتی اورگن، به دنبال پاسخ‌های دقیق بود. او و تیمش به ۸۷ منطقه صنوبر در یلواستون بازگشتند که پیش‌تر توسط دانشمندان بررسی شده بود.
آن‌ها هزاران درخت جوان را اندازه‌گیری کردند، به دنبال آثار گاز گرفتن گوزن‌ها گشتند، و شمارش کردند چه تعداد از آن‌ها به اندازه‌ای بلند شده‌اند که گوزن‌ها دیگر به نوکشان دسترسی ندارند.
نتایج نشان داد حدود یک‌سوم این مناطق اکنون دارای تعداد زیادی صنوبر بلند هستند که به سوی سایه‌بان جنگل رشد می‌کنند. پینتر گفت:
«حدود ۲۶ مورد از ۸۷ منطقه صنوبر که بررسی کردیم، تعداد زیادی نهال بلند در سراسر خود داشتند، تغییری چشمگیر نسبت به دهه ۱۹۹۰ که حتی یک نمونه از این نهال‌ها وجود نداشت.»
چرا گرگ‌ها برای صنوبرهای یلواستون مهم‌اند؟
گرگ‌ها گوزن‌ها را شکار می‌کنند. با بازگشت گرگ‌ها، دو اتفاق افتاد:
- جمعیت گوزن‌ها از سطح بسیار بالای قبلی کاهش یافت.
- رفتار گوزن‌ها تغییر کرد و زمان کمتری را در یک منطقه برای چرا سپری کردند.
با کاهش تعداد گوزن‌ها و کوتاه‌تر شدن دوره چرا، شاخه‌های بیشتری از صنوبرها توانستند از «منطقه چرای حیوانات» (حدود ۶ تا ۷ فوت ارتفاع) عبور کنند.
وقتی یک نهال از این ارتفاع فراتر برود، گوزن‌ها دیگر به‌راحتی به نوک رشد آن دسترسی ندارند و درخت می‌تواند به رشد خود ادامه دهد.
پینتر توضیح داد:
«بازگرداندن گوشتخواران بزرگ، فرایند بازسازی را که دهه‌ها متوقف شده بود، دوباره آغاز کرده است.»
دانشمندان این پدیده را «آبشار تغذیه‌ای» می‌نامند؛ یعنی افزودن یا حذف یک گونه باعث تغییرات زنجیره‌ای در کل سیستم می‌شود.
بهبود نامتوازن در مناطق مختلف
البته همه مناطق صنوبر بهبود نیافته‌اند. در برخی دره‌ها، هنوز شاخه‌های کوتاه و خورده‌شده زیادی وجود دارد، چون تنها گوزن‌ها نیستند که آن‌ها را می‌خورند.
گله‌های بیزون افزایش یافته‌اند و آن‌ها نیز از صنوبر تغذیه می‌کنند. حتی قدرت شکستن نهال‌های جوان را هم دارند.
پینتر تأیید کرد:
«افزایش تعداد بیزون‌ها ممکن است به‌عنوان یک مانع جدید برای صنوبر در برخی مناطق ظاهر شود.»
عوامل دیگری هم مؤثرند؛ عمق برف زمستانی تغییر می‌کند، خشکسالی به درختان فشار می‌آورد، خرس‌ها و شیرهای کوهی هم گوزن‌ها را شکار می‌کنند، و شکار خارج از پارک نیز بر پراکندگی گوزن‌ها اثر می‌گذارد.
به همین دلیل، برخی مناطق بهبود زیادی داشته‌اند، بعضی متوسط و برخی تقریباً بدون تغییر مانده‌اند.
شواهد علمی و اندازه‌گیری‌ها
تیم پینتر تنها به مشاهدات سطحی اکتفا نکرد. آن‌ها همان روش‌های پژوهشگران قبلی را به کار بردند و همان قطعات زمین را اندازه گرفتند.
آن‌ها شاخص «جذب» یا همان عبور نهال از ارتفاع قابل چرای حیوانات و ورود به مسیر بلوغ را بررسی کردند. این شاخص بسیار مهم است؛ چون اگر شاخه‌ها هرگز بلند نشوند، جنگل نمی‌تواند خود را بازسازی کند.
نتایج نشان داد که پس از توقفی نزدیک به یک قرن، صنوبرهای یلواستون در حال بلندتر شدن هستند. اکنون در مناطق بهبود یافته، نهال‌هایی با ارتفاع ۶، ۸ یا حتی ۱۰ فوت دیده می‌شوند که در دهه ۱۹۹۰ وجود نداشتند.
آینده صنوبرهای یلواستون
پینتر نتیجه گرفت:
«این نمونه‌ای شگفت‌انگیز از احیای اکولوژیکی است. بازگرداندن گرگ‌ها، تغییرات بلندمدت و مثبتی در تنوع زیستی و زیستگاه ایجاد کرده است.»
با این حال، رشد درختان کند است و حتی با بازگشت گرگ‌ها، دهه‌ها طول می‌کشد تا این نهال‌ها به جنگلی بالغ تبدیل شوند.
برخی مناطق ممکن است هرگز کاملاً بهبود نیابند، اگر جمعیت بیزون همچنان افزایش یابد یا آب‌وهوا بیش از حد گرم و خشک شود.
با تلاش‌های پینتر و تیمش، اکنون دانشمندان مطمئن هستند که بازگرداندن شکارچیان راس زنجیره غذایی، بازسازی جنگل‌های صنوبر را دوباره آغاز کرده است. این روند در همه جا کامل نیست، اما به اندازه‌ای پیشرفت کرده که قابل اندازه‌گیری است و امیدی تازه برای آینده ایجاد کرده است.
