دلیل تسخیر ما توسط تلفنهای هوشمند و نکاتی برای نجات زمان و تمرکز خود
من اعتراف میکنم: گوشی خود را از روی وسواس چک میکنم و هر چه بیشتر از آن استفاده میکنم بیشتر وسوسه میشوم به آن نگاه بیندازم.
در مطب دندانپزشکی، هنگام قدم زندن و رساندن بچههایم به مدرسه، در جلسات اداری، حتی موقع خوردن صبحانه. گاهی اوقات گوشی دستم است و حتی نمیدانم در آن به دنبال چه میگردم. بعضی وقتها هم روی صفحه بدون حضور ذهن ضربه میزنم؛ به ایمیلهایم نگاه میکنم، به یک وبلاگ محلی سر میزنم، تقویمم را برانداز میکنم و توییتر را چک میکنم.
من تنها کسی نیستم که درگیر این وسواس بسیار مدرن هستم. طبق آماری که در سال ۲۰۱۲ توسط مرکز تحقیقاتی Pew انجام شد، ۴۶ درصد از بزرگسالان امریکایی هم اکنون تلفن هوشمند دارند. این میزان نسبت به سال 2011، افزایش چشمگیر ۲۵ درصدی داشته است.
استفاده از تلفن همراه هوشمند هم میتواند بیش از حد باشد. دکتر لزلی پرلو، استاد کونوساکه ماتسوشیتا در رشته مدیریت از دانشکده تجارت هاروارد، با مطالعاتی که بر روی ۱۶۰۰ مدیر و متخصص انجام داد، دریافت که:
- ۷۰ درصد از آنها طی ساعت اول بیدار شدن از خواب گوشی هوشمند خود را چک میکنند.
- ۵۶ درصد از آنها طی ساعت قبل از خواب گوشی خود را چک میکنند.
- ۴۸ درصد از آنها طی روزهای آخر هفته مانند شبهای جمعه و شنبه گوشی خود را چک میکنند.
- ۵۱ درصد از آنها در تعطیلات هم مدام گوشی خود را چک میکنند.
- ۴۴ درصد از آنها میگویند اگر گوشی خود را گم کنند و نتوانند طی یک هفته آن را با گوشی دیگر جایگزین کنند احساس اضطراب زیادی میکنند.
این فرضیه که گوشیهای هوشمند در واقع کاربران را در دام وابستگی میاندازد هنوز روشن نیست.
اما به گفتۀ دکتر دیوید گرینفیلد، روانشناس در وِستهارتفورد کان. و نویسنده کتاب اعتیاد مجازی: کمکی برای خورههای اینترنت، انجمنهای سایبری و کسانی که عاشق آنها هستند (Virtual Addiction: Help for Netheads, Cyber Freaks, and Those Who Love Them)، ما هم اکنون میدانیم که اینترنت و اشکال خاص استفاده از کامپیوتر اعتیادآور هستند.»
«و با اینکه اکنون اعتیاد واقعی به گوشی هوشمند نمیبینیم، اما این خطر به طور بالقوه وجود دارد.»
اعتیاد واقعی شامل افزایش تحمل به مواد (مانند مواد مخدر و الکل) است؛ بنابراین شما نیاز به مصرف بیشتر دارید و هنگام ترک آن علائم ناراحتی یجاد کرده و تأثیر مخرب بر زندگی شما دارد.
او میگوید فناوریهای کامپیوتری هم میتوانند اعتیادآور باشند زیرا "روانگردان" هستند. به عبارت دیگر، حالات روانی را تغییر میدهند و اغلب احساس لذت ایجاد میکنند.
مخصوصاً ایمیل، که به دلیل حالتی که روانشناسان به آن "متغیر نسبت تقویت" میگویند، حس ارضاءشدگی به افراد میدهد. گرینفیلد میگوید: «این چیزی است که ما خودمان از آن بیخبریم، اما به همین دلیل است که مرتباً ایمیلهای خود را چک میکنیم. درست مثل دستگاههای خودکاری که با انداختن پول، کالای مورد نیاز را دریافت میکنیم. ما در خرید از این دستگاهها به دنبال همان حس ارضاکننده برخورد کالا و تحویل آن هستیم.»
البته گوشیهای هوشمند، هر جا و هر وقت، به ما امکانات دیگری هم میدهند؛ مانند ویدئو، فیدهای توییتر و اخبار روز و همینطور ایمیل. آیا این رفتار ناسالم است؟
به گفتۀ گرینفیلد این امر بستگی به این دارد که آیا شما کار و زندگی خانوادگی خود را خراب میکنید یا نه.
این اختلال میتواند خیلی کوچک باشد؛ مثلا نادیده گرفتن دوست خود در هنگام صرف ناهار فقط برای پست کردن استاتوس در فیسبوک.
یا میتواند خیلی بزرگ باشد؛ مثلاً همکار یا نامزد خود را در یک قرار ملاقات منتظر بگذارید تا ایمیلهای خود را چک کنید یا اینکه به طور مداوم استرس داشته باشید که همه ۲۴ ساعت شبانهروز میتواند در دسترس باشند و شاید هم باشند.
دیگر محققان اگر به چنین پدیدهای "اعتیاد" نگویند، اما علائم اختلال در عملکرد را به طور آشکار میبینند.
طبق مطالعاتی که در سال ۲۰۱۱ در مجله حسابداری شخصی و فراگیر (Personal and Ubiquitous Computing) به چاپ رسید، مردم به اندازۀ عادات چک کردن که با استفاده از تلفن همراه ایجاد میشود، به خود گوشیهای هوشمندشان اعتیاد ندارند؛ مثلا چک کردن مکرر و سریع اخبار روز، ایمیلها و ارتباطات رسانههای اجتماعی.
این تحقیق نشان میدهد برخی محرکهای محیطی مانند کسل شدن یا گوش دادن به سخنرانی این عادات را تحریک میکند. در هر حال یک کاربرِ معمولی، روزانه ۳۵ بار گوشی خود را هر بار به مدت ۳۰ ثانیه چک میکند، اطلاعاتی که هر بار به دست میآورد (مانند لینک شدن یکی از مخاطبان به موقعیت مکانی آن) پاداش بزرگتری برای او خواهد بود که دفعات بیشتری گوشی را چک کند.
اختلال در زندگی
به گفتۀ نیکلاس کار، نویسنده کتاب اعماق: اینترنت با مغز ما چه میکند (The Shallows: What the Internet is Doing to Our Brains )، علاوه بر وسواسی شدن، گوشیهای هوشمند خطرات دیگری را برای زندگی روانی فرد ایجاد میکنند.
او میگوید: «تلفن همراه هوشمند، به دلیل ابعاد کوچک، راحتی استفاده و گسترش برنامههای رایگان یا ارزان و ارتباط دائمی، رابطۀ ما با کامپیوترها را به روشی فراتر از چیزی که در لپتاپها تجربه کردیم تغییر داده است.» به این دلیل که مردم گوشیهای هوشمند را نزدیک خود نگه میدارند؛ یعنی از همان لحظه که بیدار میشوند تا زمانی که به خواب میروند و در همین بازۀ زمانی این دستگاهها میتوانند تقریباً همیشه جریان پیامها و هشدارها را به همراه دسترسی به منابع اطلاعاتی بیشماری در اختیار کاربران قرار دهند.
وی در ادامه افزود: «از لحاظ طراحی نیز گوشیهای هوشمند محیطی دارند که همیشه ایجاد مزاحمت کرده و حواس ما را به خود پرت میکنند. گوشیهای هوشمند بیش از هر دستگاه الکترونیک دیگر، فرصت حفظ توجه برای تفکر و تأمل را از ما میربایند یا نمیگذارند ما با افکار خود تنها باشیم.»
کار، که در کتاب اعماق به طور گستردهای در مورد روشهایی مینویسد که فناوری کامپیوتر میتواند به طور کل توانایی تمرکز و عمیق فکر کردن را از بین ببرد، خودش تلفن همراه هوشمند ندارد.
او میگوید: «چیزی که تحقیق من آن را آشکار کرد این بود که بشر میل ابتدایی و عمیقی به دانستن تمام چیزهایی که در اطرافش رخ میدهد دارد.»
«این غریزه احتمالاً به ما کمک کرد که زمانی که به عنوان زن و مرد غارنشین زندگی میکردیم بتوانیم زنده بمانیم. من اطمینان دارم که یکی از دلایل اصلی که مردم این قدر نسبت به گوشیهای هوشمندشان وسواس دارند این است که نمیتوانند تحمل کنند که اطلاعاتی وجود دارد که آنها هنوز آن را ندیده و از آن بیخبر هستند. من میدانم آن قدر قوی نیستم که در برابر این وسوسه بتوانم مقاومت کنم، بنابراین تصمیم گرفتهام به طور کل از استفاده از این دستگاه اجتناب کنم.»
مدیریت استفاده از تلفن هوشمند
نمیتوانید تلفن هوشمندتان را به طور کل کنار بگذارید؟ کارشناسان مراحلی را به شما توصیه میکنند تا با آنها بتوانید میزان استفادۀ خود را کنترل کنید.
- آگاه باشید: نسبت به موقعیتها و احساساتی که شما را وادار به چک کردن گوشیتان میکند آگاه باشید. آیا این کارِ شما علامت کسل شدن است یا تنهایی و اضطراب؟ شاید چیز دیگری باشد که بتواند شما را آرام کند.
- قوی باشید: وقتی تلفن شما زنگ میزند یا صدای بیپ میدهد قوی باشید. همیشه لازم نیست به آن جواب بدهید. در واقع، شما میتوانید یا خاموش کردن همۀ زنگهای هشدار از وسوسۀ سر زدن به گوشی پرهیز کنید.
- منظم باشید: در مواقع خاص (مثلاً زمانی که با کودکانتان هستید، رانندگی میکنید یا در جلسه کاری هستید) یا زمانهای خاص (مثلاً بین ساعت ۷ تا ۹ صبح) از گوشی استفاده نکنید و در این کار نظم داشته باشید. کار میگوید: «شما خودتان هم متعجب و خرسند میشوید که ببینید خودتان کنترل توجهتان را به دست گرفتهاید.»
همانطور که او در کتابش با عنوان خواب با گوشی هوشمند توصیف کرده است، این گروه فهمیدند که در نظر گرفتن زمان منظم و قابل پیشبینی (PTO) برای دوری از دستگاههای دستیار شخصی یا همان PDAها به آنها کمک میکند تا بازده و همکاری بیشتری داشته باشند و رضایت شغلی در آنها افزایش پیدا کرده و نیز تعادل بین کار و زندگی آنها بهتر شود.
پرلو، ۴ سال بعد از آزمایشات اولیه، این طور گزارش کرد که ۸۶ درصد از افرادی که در دفاتر شمال شرق، شامل بُستُن، نیویورک و واشنگتن دیسی، با آنها مشاوره شد در گروههایی بودند که آزمایشاتی شبیه PTO روی آنها انجام میشد.
او میگوید برای اینکه استفاده از تلفن هوشمند را در خودم مدیریت کنم تا آنجا که میتوانم از او دور میمانم.
من در ابتدا این گونه شروع کردم که به مدت ۱۵ دقیقه، بعد ۳۰ و سپس ۶۰ دقیقه تلفنم را چک نکردم (مگر در مواقع ضروری).
من کمکم خودم را عادت دادم که با گوشیام وبگردی نکنم تا زمانی که نیاز به اطلاعات خیلی ضروری (مثلاً نشانی یا شمارۀ تلفن) داشته باشم.
و قسم میخورم که استفاده از شبکهها و رسانههای اجتماعی را به طور کل قطع کردم. با خودم هم عهد کردم که موقع رانندگی پیام ارسال نکنم، ایمیل نزنم یا با گوشی وبگردی نکنم.
نتیجه چه شد؟ بعد از یک دورۀ چند روزه از تأدیب یا انضباط نفس، متوجه شدم که تمرکز بهتری دارم، از محیط اطرافم بیشتر باخبر هستم و آرامش بیشتری دارم و حتی زمانی که به دنبال چیز خاصی میگردم، بر خلاف اینکه فقط به دنبال نوعی ارتباط بگردم، بیشتر از دور و برم مطلع هستم.
سعیده اکبری