دریای مدیترانه، بزرگ‌ترین دریای بسته روی زمین، یک اکوسیستم منحصربه‌فرد است که به دلیل تنوع زیستی غنی‌اش شهرت دارد. این حوزه که محل زندگی بیش از ۱۱,۰۰۰ گونه جانوری است، برخی از آنها بومی این منطقه هستند، اکنون با یک چالش جدی روبرو شده است: حمله شیرماهی.
مطالعه جامعی که توسط محققان دانشگاه وگننینگن هلند انجام شده، بر گسترش سریع شیرماهی در مدیترانه و تأثیرات بالقوه اکولوژیکی این‌گونه مهاجم بر این دریا، تأثیر گذاشته است.
ستون‌های سمی و زیبایی غیرمعمول
شیرماهی ظاهری چشمگیر دارد که آن را از سایر گونه‌های ماهی‌های دریایی متمایز می‌کند. بدن آنها دارای مجموعه‌ای از خطوط عمودی متمایز است که به طور متناوب بین قهوه‌ای تیره یا قرمز و سفید قرار گرفته است. این خطوط به‌عنوان رنگ هشدار عمل می‌کنند و به شکارچیان بالقوه هشدار می‌دهند که شیرماهی سمی است.
شیرماهی دارای سیستم پیچیده‌ای از ستون‌های سمی در امتداد باله‌های پشتی، لگنی و مقعدی خود است. این ستون‌ها حاوی غدد سمی هستند که می‌توانند نیشی دردناک و بالقوه خطرناک را به انسان و سایر شکارچیان وارد کنند.
باله‌های شیرماهی بزرگ و کشیده هستند و هنگام شنا در آب ظاهری باشکوه و روان به آنها می‌بخشند. سر آنها دارای مجموعه‌ای از برجستگی‌های پرآذین و شبیه به آنتن به نام سیری است که بر ظاهر منحصربه‌فرد و چشمگیر آنها می‌افزاید.
شیرماهی می‌تواند تا ۴۵ سانتی‌متر طول و ۱.۲ کیلوگرم وزن داشته باشد و آنها را به موجودی قابل‌توجه در اکوسیستم‌هایی که در آنها زندگی می‌کنند تبدیل می‌کند.
اشتهای بی سیری شیرماهی به سرعت اکوسیستم‌ها را نابود می‌کند
شیرماهی شکارچیانی فرصت‌طلب و پرخور هستند که طعمه‌های متنوعی را مصرف می‌کنند. رژیم غذایی آنها عمدتاً شامل ماهی‌های کوچک، سخت‌پوستان و نرم‌تنان است.
آنها از باله‌های سینه‌ای بزرگ و بادبزن مانند خود برای محاصره و به دام انداختن طعمه خود قبل از بلعیدن سریع آنها با معده‌های قابل انبساطشان استفاده می‌کنند. همچنین شناخته شده است که طعمه‌هایی به‌اندازه نصف بدن خود را مصرف می‌کنند و به آنها اجازه می‌دهد از منابع غذایی گسترده‌ای استفاده کنند.
شیرماهی متابولیسم بالایی دارد و می‌تواند در یک وعده‌غذایی مقادیر قابل‌توجهی از طعمه را مصرف کند. مطالعات نشان داده‌اند که شیرماهی می‌تواند فراوانی جمعیت ماهی‌های بومی را تا ۸۰ درصد در مناطقی که به‌شدت مورد هجوم قرار گرفته‌اند، کاهش دهد.
اشتهای بی‌رویه و توانایی آنها برای سازگاری با گونه‌های مختلف طعمه، آنها را به تهدیدی جدی برای تنوع زیستی اکوسیستم‌هایی که مورد حمله قرار می‌دهند تبدیل می‌کند.
دریاها تحت محاصره شیرماهی در سراسر جهان
مطالعه جدید دانشگاه وگننینگن که در مجله دسترسی آزاد NeoBiota منتشر شده است، نشان می‌دهد که گونه شیرماهی Pterois miles از زمان شروع حمله حدود یک دهه پیش، قلمرو خود را در مدیترانه به طور قابل‌توجهی گسترش داده است.
نویسنده اصلی، داویده بوتاسینی، از توانایی سازگاری این شکارچیان بسیار تحت‌تأثیر قرار گرفته است. او با ابراز شگفتی خود توضیح داد: “بعد از سال‌ها مطالعه این شکارچیان، شگفت‌زده می‌شوم که چگونه می‌توانند به‌راحتی با محیط‌های مختلف سازگار شوند و در مناطقی که بسیار متفاوت از جایی هستند که تکامل یافته‌اند، موفق باشند.”
گونه‌های Pterois miles و Pterois volitans که اصالتاً از منطقه اقیانوس هند و آرام هستند، به‌عنوان موفق‌ترین ماهی‌های مهاجم در اکوسیستم‌های دریایی شناخته می‌شوند. آنها در مدیترانه شرقی حضور خود را تثبیت کرده‌اند و اکنون مشاهدات به آب‌های سردتر نیز گسترش‌یافته است که قبلاً تصور می‌شد برای این‌گونه نامناسب باشد.
شیرماهی در اکوسیستم‌های جدید انعطاف‌پذیری قابل‌توجهی نشان می‌دهد
شیرماهی از طریق رفتار شکارچی خود تأثیر اکولوژیکی قابل‌توجهی بر اکوسیستم‌هایی که مورد حمله قرار می‌دهد، می‌گذارد. به‌عنوان شکارچیان عمومی، آنها با ولع تمام طیف وسیعی از گونه‌های ماهی‌های بومی، از جمله گونه‌های باارزش حفاظتی و بومی منطقه را مصرف می‌کنند.
بوتاچینی می‌گوید: “همیشه دیدن اینکه چگونه چنین شکارچی‌ای که برای ما رنگارنگ و قابل‌توجه است، می‌تواند بدون اینکه متوجه شود به طعمه خود نزدیک شود، چشمگیر است.” گونه‌های طعمه بومی که به شیرماهی عادت ندارند، معمولاً از این شکارچی جدید فرار نمی‌کنند.
اشتهای بی‌رویه شیرماهی می‌تواند جوامع ماهی محلی را به‌شدت تغییر دهد و تنوع زیستی را در مناطق مورد حمله تهدید کند. تاکتیک‌های شکار کارآمد آنها، همراه با ساده‌لوحی گونه‌های طعمه بومی که با این شکارچی جدید ناآشنا هستند، به شیرماهی اجازه می‌دهد تا طعمه خود را به‌راحتی صید کند.
وجود شیرماهی می‌تواند منجر به کاهش فراوانی و تنوع جمعیت ماهی‌های بومی شود و به طور بالقوه تعادل ظریف اکوسیستم را مختل کند.
تأثیر شیرماهی فراتر از طعمه‌های فوری آنها است، زیرا ممکن است با سایر شکارچیان برای منابع غذایی رقابت کرده و ساختار زنجیره غذایی را تغییر دهد.
از دریای سرخ تا مدیترانه
مطالعات ژنتیکی نشان داده است که شیرماهی‌های یافت شده در مدیترانه از دریای سرخ منشأ گرفته‌اند و احتمالاً از طریق کانال سوئز وارد شده‌اند.
این یافته اهمیت نظارت و تنظیم حرکت گونه‌ها از طریق آبراه‌های مصنوعی برای جلوگیری از معرفی گونه‌های مهاجم به اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر را برجسته می‌کند.
این مطالعه شکاف‌هایی در درک ما از تعاملات شیرماهی با اکوسیستم‌های مدیترانه را شناسایی می‌کند و جهت‌های تحقیقاتی آینده را برای رسیدگی به این چالش‌ها پیشنهاد می‌دهد.
چنین اطلاعاتی برای حفاظت از تنوع زیستی حیاتی است و پیامدهای عملی برای سیاست‌گذاران در جهت تدوین برنامه‌های کاهش مؤثر خواهد داشت.
محققان همچنین نقش حیاتی ابتکارات علم شهروندی را در ردیابی و گزارش مشاهده شیرماهی برجسته می‌کنند.
مشارکت جامعه داده‌های ارزشمندی را ارائه می‌دهد که از تلاش‌های تحقیقاتی در حال انجام پشتیبانی می‌کند و برای افزایش درک ما از دینامیک هجوم و ابداع اقدامات کنترلی مؤثر ضروری است.
شیرماهی و آینده اکوسیستم‌های دریایی زمین
در خلاصه، هجوم شیرماهی در دریای مدیترانه نیاز به توجه و اقدام فوری دارد. با ادامه گسترش قلمرو این شکارچیان انعطاف‌پذیر و تهدید به تنوع زیستی منحصربه‌فرد منطقه، ما باید اولویت تحقیقات را برای درک بهتر تأثیر اکولوژیکی آنها و توسعه استراتژی‌های کاهش مؤثر قرار دهیم.
با ایجاد همکاری بین دانشمندان، سیاست‌گذاران و جوامع محلی، می‌توانیم برای کنترل گسترش شیرماهی و محافظت از اکوسیستم‌های ظریف مدیترانه تلاش کنیم.
آینده این دریای قابل‌توجه و گونه‌های بی‌شماری که در آن زندگی می‌کنند به تعهد جمعی ما به حفاظت و تمایل ما برای رویارویی مستقیم با چالش‌های ایجاد شده توسط گونه‌های مهاجم بستگی دارد.
مطالعه کامل در مجله NeoBiota منتشر شده است.
