حدود ۴۵ میلیون سال پیش، در دوره ائوسن، منطقه گایزل‌تال در آلمان امروزی یک تالاب وسیع و مرطوب بود که حیات در آن رونق داشت. اسب‌های باستانی، تاپیرهای اولیه، لاک‌پشت‌های غول‌پیکر، کروکودیل‌های زمینی بزرگ و پرندگان بی‌شماری در این بهشت گرمسیری زندگی می‌کردند. در میان این موجودات، پرنده‌ای عظیم و بدون توانایی پرواز به نام دیاتریما پرسه می‌زد که ارتفاعی حدود ۱.۴ متر داشت.
با چارچوبی تنومند و منقاری عظیم، این غول ماقبل تاریخ زمانی به عنوان شکارگری ترسناک تصور می‌شد. با این حال، تحقیقات مدرن نشان داده‌اند که دیاتریما احتمالاً یک گیاه‌خوار آرام بوده است.
میراث این پرنده برای دهه‌ها در هاله‌ای از ابهام باقی مانده بود، اما یک کشف اخیر توسط تیمی بین‌المللی از محققان، بار دیگر آن را به کانون توجه بازگرداند.
جمجمه‌ای که در میان زمان گم شده بود
تیمی از دانشمندان دانشگاه مارتین لوتر هاله-ویتنبرگ (MLU) و مؤسسه تحقیقاتی سنکنبرگ اخیراً یک جمجمه کامل و سالم از دیاتریما را بررسی کرده‌اند که تنها دومین نمونه شناخته‌شده در جهان محسوب می‌شود.
این یافته، که در مجله Palaeontologia Electronica منتشر شده است، نشان می‌دهد که چگونه مجموعه‌های موزه‌ای همچنان به افشاگری‌های علمی شگفت‌انگیزی منجر می‌شوند.
اما این جمجمه به تازگی کشف نشده است. در واقع، دهه‌ها بدون توجه در مجموعه فسیلی گایزل‌تال در MLU قرار داشت. این فسیل در دهه ۱۹۵۰ در منطقه‌ای غنی از رسوبات فسیلی در معادن لیگنیت گایزل‌تال کشف شده بود، اما به اشتباه به عنوان جمجمه یک کروکودیل طبقه‌بندی شد.
برای سال‌ها، این فسیل در انبار موزه باقی ماند، تا اینکه مایکل اشتاش، متخصص زمین‌شناسی در مجموعه علوم طبیعی MLU، آن را مجدداً کشف کرد.
“در ابتدا، این جمجمه به اشتباه به عنوان جمجمه یک کروکودیل شناسایی شد،” اشتاش توضیح داد. با بررسی دقیق‌تر، وی متوجه این اشتباه شد و فرآیند دقیق بازسازی و تجزیه‌وتحلیل این نمونه را آغاز کرد.
او در حین کار متوجه شد که قطعه دیگری در مجموعه وجود دارد که احتمالاً به همان جمجمه تعلق دارد. با ترکیب این دو قطعه، او موفق شد جمجمه‌ای تقریباً کامل از دیاتریما را بازسازی کند.
کشفی نادر و قابل توجه
کشف مجدد این فسیل، توجه دکتر جرالد مایر، پژوهشگر مؤسسه تحقیقاتی سنکنبرگ را جلب کرد. او نمونه را بررسی کرد و تأیید کرد که این یکی از دو جمجمه کامل شناخته‌شده از دیاتریما در جهان است.
پیش از این، تنها یک نمونه کامل از این جمجمه وجود داشت که در موزه تاریخ طبیعی آمریکا نگهداری می‌شود.
مایر اظهار داشت: “این کشف بار دیگر نشان می‌دهد که برخی از جالب‌ترین اکتشافات دیرینه‌شناسی در مجموعه‌های موزه‌ای اتفاق می‌افتد. تا چند سال پیش، کسی تصور نمی‌کرد که مجموعه گایزل‌تال چنین شگفتی‌هایی را در خود جای داده باشد.”
وضعیت فوق‌العاده سالم این جمجمه، فرصتی نادر را برای مطالعه دقیق‌تر آناتومی این پرنده باستانی فراهم کرده است.
این فسیل اکنون بخشی از مجموعه گایزل‌تال است که شامل حدود ۵۰ هزار نمونه فسیلی می‌شود. این مجموعه، که به عنوان یک میراث ملی ارزشمند شناخته می‌شود، پنجره‌ای بی‌نظیر به اکوسیستم‌های دوران ائوسن گشوده است.
غولی آرام، نه یک شکارچی
برای دهه‌ها، دانشمندان بر سر جایگاه دیاتریما در زنجیره غذایی ماقبل تاریخ اختلاف‌نظر داشتند.
نظریه‌های اولیه حاکی از آن بودند که این پرنده غول‌پیکر یک شکارچی بوده که اسب‌های کوچک و پستانداران دیگر را در تالاب‌های گایزل‌تال شکار می‌کرده است. اندازه و منقار نیرومندش باعث شده بود که آن را با گونه‌های بعدی پرندگان درنده مقایسه کنند.
اما مطالعات اخیر، از جمله بررسی جمجمه تازه کشف‌شده، تصویری کاملاً متفاوت ارائه داده‌اند. به نظر می‌رسد که دیاتریما احتمالاً یک گیاه‌خوار بوده که از منقار بزرگ خود برای خوردن مواد گیاهی سخت استفاده می‌کرده است، نه برای دریدن طعمه.
ساختار بدنی این پرنده بیشتر برای جستجوی غذا مناسب بوده تا شکار کردن، مشابه پرندگان گیاه‌خوار بزرگ امروزی مانند شترمرغ و اِمُو.
مایکل اشتاش می‌گوید: “این تحقیق درک ما از دوران ائوسن در گایزل‌تال را گسترش می‌دهد، حتی با اینکه مدت‌هاست که حفاری‌های فسیلی متوقف شده است.” دانشمندان اکنون بر این باورند که دیاتریما در کنار پستانداران گیاه‌خوار اولیه زندگی می‌کرده و شکارچی نبوده است.
اهمیت مجموعه گایزل‌تال
منطقه گایزل‌تال مدت‌هاست که به عنوان گنجینه‌ای برای دیرینه‌شناسان شناخته می‌شود. این منطقه، که زمانی دارای معادن لیگنیت بود، گونه‌های متنوعی از حیات ماقبل تاریخ را در خود حفظ کرده است.
فسیل‌های کشف‌شده در این منطقه از حشرات کوچک تا خزندگان غول‌پیکر را شامل می‌شود و تصویری بی‌نظیر از اکوسیستمی را ارائه می‌دهد که ۴۵ میلیون سال پیش رونق داشت.
اگرچه حفاری‌های فسیلی در این منطقه چندین دهه پیش به پایان رسیدند، اما تحقیقات علمی همچنان منجر به کشفیات جدیدی می‌شوند.
کشف مجدد جمجمه دیاتریما ثابت می‌کند که مجموعه‌های موزه‌ای هنوز رازهای بسیاری در دل خود دارند که تنها دانشمندان تیزبین می‌توانند آن‌ها را آشکار کنند.
مجموعه گایزل‌تال همچنان مرکزی برای تحقیقات بین‌المللی باقی مانده است. دانشمندانی از سراسر جهان مرتباً از دانشگاه MLU بازدید می‌کنند تا فسیل‌های این مجموعه را مطالعه کنند و به درک بهتری از حیات در دوران ائوسن برسند.
بینش‌هایی از فسیل دیاتریما
با وجود اینکه در مجموعه گایزل‌تال تنها حدود ۴۰ فسیل از دیاتریما وجود دارد، پژوهشگران معتقدند که این پرنده احتمالاً به ندرت در این منطقه دیده می‌شده است.
مایکل اشتاش می‌گوید: “دیاتریما احتمالاً یک مهمان نادر در گایزل‌تال بوده است. در غیر این صورت، فسیل‌های بیشتری از آن وجود داشت.”
کشف مجدد این جمجمه نه تنها یک پیروزی برای دیرینه‌شناسی است، بلکه ارزش بی‌پایان مجموعه‌های موزه‌ای را نشان می‌دهد.
حتی اگر سایت‌های حفاری روزی بسته شوند، دانش و اکتشافاتی که از آن‌ها به دست می‌آید همچنان تکامل خواهد یافت، آن هم با کنجکاوی، پیشرفت‌های علمی و البته کمی شانس.
دیاتریما، که روزگاری در عمق یک مجموعه فسیلی نادیده مانده بود، اکنون نمادی از این حقیقت است که تاریخ همواره می‌تواند با تحقیق، صبر و دقت بازنویسی شود.
