با گل‌های منقارمانند و رنگ‌های زنده، گیاهان هلیکونیا حضوری چشمگیر در مناظر گرمسیری دارند. اما فراتر از زیبایی بصری، این گیاهان جذاب نقش زیست‌محیطی مهمی ایفا می‌کنند و نمادی از زیست‌بوم‌های گرمسیری هستند.
اکنون، گیاهان هلیکونیا وارد منطقه خطر شده‌اند و تحقیقات جدید نشان می‌دهد که تقریباً نیمی از این گونه‌ها در آستانه انقراض قرار دارند.
دهه‌ها داده‌های میدانی
این تحقیق بر داده‌های جمع‌آوری‌شده از هرباریوم‌های جهان – گنجینه‌هایی از تاریخ گیاه‌شناسی – متمرکز بود.
“داده‌هایی که در هرباریوم ذخیره شده‌اند، یک گنجینه علمی هستند که اجرای پروژه‌هایی از این دست را ممکن می‌کنند.” این را گری کروپنیک، گیاه‌شناس و رئیس واحد حفاظت از گیاهان در موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونیان، توضیح داد.
محققان با بررسی داده‌های چندین دهه تحقیقات میدانی – که در قالب هزاران نمونه گیاهی خشک‌شده و برچسب‌های دقیق نگهداری شده‌اند – وضعیت حفاظتی گونه‌های هلیکونیا را ارزیابی کردند.
نقش زیست‌محیطی گیاهان هلیکونیا
این گروه شامل ۱۸۷ گونه است که با گیاهان موز مرتبط هستند. اکثر آن‌ها در جنگل‌های بارانی مناطق گرمسیری آمریکای مرکزی و جنوبی زندگی می‌کنند و نقشی بسیار فراتر از زیبایی بصری خود دارند.
این گیاهان به عنوان ایستگاه‌های مهم تأمین شهد برای خفاش‌ها و مرغ‌های مگس‌خوار عمل می‌کنند، که متقابلاً گرده‌افشانی بسیاری از گونه‌های هلیکونیا را انجام می‌دهند و نقشی اساسی در تکثیر این گیاهان دارند.
بااین‌حال، زیبایی منحصربه‌فرد این گیاهان، آن‌ها را در معرض بهره‌برداری بیش‌ازحد و قاچاق قرار داده است. علاوه بر این، تخریب زیستگاه، گونه‌های مهاجم و تغییرات اقلیمی تهدیدات دیگری هستند که بقای آن‌ها را به خطر انداخته‌اند.
نقشه‌برداری از بقای هلیکونیا
باوجود محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کرونا که دسترسی حضوری به هرباریوم‌ها را کاهش داد، محققان از نمونه‌های دیجیتالی شده‌ی هلیکونیا که به‌صورت آنلاین در دسترس بودند، نهایت استفاده را بردند.
این اطلاعات ارزشمند، همراه با ابزاری به نام GeoCAT (ابزار ارزیابی جغرافیایی حفاظت)، به تیم تحقیقاتی کمک کرد تا عوامل مهمی مانند اندازه پراکندگی گونه‌ها و تعداد گیاهان در مناطق مختلف را محاسبه کنند.
کارشناسان همچنین تأثیر فعالیت‌های انسانی بر پوشش جنگلی این مناطق، میزان حفاظت‌شده بودن جمعیت‌های هلیکونیا و امکان بازگرداندن برخی گونه‌ها به طبیعت از طریق باغ‌های گیاه‌شناسی را بررسی کردند.
گونه‌های در معرض خطر هلیکونیا
نتایج این پژوهش نگران‌کننده بود. از ۱۸۷ گونه هلیکونیا، ۴۷ درصد در معرض خطر انقراض قرار دارند.
بیشتر این گونه‌های در معرض خطر تنها در چند منطقه حفاظت‌شده طبیعی یافت می‌شوند و تعداد اندکی از آن‌ها خارج از محدوده طبیعی خود وجود دارند.
علاوه بر این، بسیاری از این گونه‌ها به محیط‌های حساس و شکننده مانند جنگل‌های ابری در ارتفاعات بالا وابسته هستند که به‌ویژه در برابر تغییرات محیطی آسیب‌پذیرند.
تیم تحقیقاتی ۴۵ گونه از هلیکونیا را به عنوان اولویت‌های اصلی برای حفاظت بیشتر شناسایی کرد.
“این مطالعه نقشه راهی برای نجات این گروه از گیاهان ارائه می‌دهد که با این فهرست از گونه‌های اولویت‌دار آغاز می‌شود.” – گری کروپنیک
افزایش آگاهی عمومی
محققان متعهد به افزایش آگاهی عمومی درباره چالش‌هایی هستند که جنس هلیکونیا با آن مواجه است. هدف آن‌ها تشویق گردشگری مسئولانه برای کاهش تقاضای غیرپایدار این گیاهان است.
تلاش‌های آن‌ها نه‌تنها موجب نجات این نمادهای رنگارنگ مناطق استوایی می‌شود، بلکه به حفاظت از سایر گونه‌های گیاهی در معرض خطر نیز کمک می‌کند.
باوجود داده‌های ناامیدکننده، امیدی برای آینده وجود دارد.
“اکنون که وضعیت حفاظتی هر یک از ۱۸۷ گونه هلیکونیا را می‌دانیم، می‌توانیم برنامه‌ای منسجم برای محافظت از آن‌ها تدوین کنیم.” – جان کرس، یکی از نویسندگان این مطالعه و از متصدیان بازنشسته موزه
این پژوهش نیاز فوری به استراتژی‌های آگاهانه حفاظتی را برای حفظ تنوع زیستی شگفت‌انگیز اما آسیب‌پذیر ما برجسته می‌کند.
باغ‌های گیاه‌شناسی: آخرین امید برای هلیکونیا
با کاهش جمعیت وحشی هلیکونیا، باغ‌های گیاه‌شناسی به عنوان پناهگاه‌های حیاتی وارد عمل شده‌اند. این مجموعه‌های زنده از گونه‌های نادر محافظت کرده و امکان بازگرداندن آن‌ها به طبیعت را در شرایط مناسب فراهم می‌کنند.
با کشت هلیکونیا در محیط‌های کنترل‌شده، دانشمندان می‌توانند روش‌های تکثیر پایدار را توسعه داده و تنوع ژنتیکی این گیاهان را حفظ کنند.
علاوه بر تلاش‌های حفاظتی، باغ‌های گیاه‌شناسی از طریق آموزش و همکاری با سازمان‌های محلی آگاهی عمومی را افزایش می‌دهند.
بااین‌حال، همه گونه‌های هلیکونیا نمی‌توانند در خارج از زیستگاه طبیعی خود به‌خوبی رشد کنند، که این موضوع چالشی برای حفاظت طولانی‌مدت آن‌ها ایجاد می‌کند.
بنابراین، روش‌های پیشرفته‌ای مانند بانکداری بذر و تکنیک‌های تکثیر جدید باید مورد بررسی قرار گیرند تا آینده‌ی این نمادهای جنگل‌های بارانی تضمین شود.
