چه چیزی ما را تبدیل به آنچه هستیم می‌کند؟ آیا ژنتیک ما نقش اصلی را ایفا می‌کند یا تجربیات کودکی‌مان؟ دهه‌هاست که دانشمندان و فیلسوفان در این زمینه بحث می‌کنند. اکنون مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که حتی موضوعی ساده مثل محبت مادرانه می‌تواند مسیر زندگی ما را به‌طور نامحسوسی جهت دهد.
محبت مادرانه؛ فراتر از آرامش‌بخشی
محبت مادرانه در دوران کودکی تنها باعث آرامش کودک نمی‌شود، بلکه می‌تواند تأثیر عمیقی بر ویژگی‌های شخصیتی بگذارد که در موفقیت تحصیلی، روابط اجتماعی و سلامت نقش دارند. این یافته‌ها از یک مطالعه دقیق منتشر شده در نشریه American Psychologist به رهبری پروفسور یاسمین ورتز از دانشگاه ادینبروگ به‌دست آمده است.
با بررسی روش‌های فرزندپروری و نتایج حاصل در ۱۸ سالگی کودکان، این تیم پژوهشی نوری تازه بر تأثیرات ظریف مراقبت‌های اولیه در دوران کودکی انداخته است.
تأثیر محبت مادر بر شکل‌گیری شخصیت
چرا ویژگی‌های شخصیتی مهم‌اند؟
ویژگی‌هایی مانند گشودگی (openness)، باوجدان‌بودن (conscientiousness) و دلپذیر بودن (agreeableness) تنها بر رفتارهای سطحی افراد اثر نمی‌گذارند، بلکه پیامدهای عمده‌ای در زندگی ایجاد می‌کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که این ویژگی‌ها به موفقیت تحصیلی، عملکرد شغلی، سلامت روان و حتی سلامت جسمی مرتبط هستند.
در گذشته تصور می‌شد شخصیت امری ثابت است. اما پژوهش‌های نوین نشان می‌دهند که شخصیت با تجربیات قابل تغییر است. با این حال، تحقیقات کمی توانسته‌اند اثر واقعی فرزندپروری را از ژنتیک و دیگر عوامل خانوادگی جدا کنند.
«ویژگی‌های شخصیتی پیش‌بینی‌کننده‌های قوی موفقیت تحصیلی، شغلی، سلامت و رفاه هستند.»
— دکتر یاسمین ورتز
مطالعه دوقلوها؛ راهی برای جداسازی تأثیر فرزندپروری از ژنتیک
برای جداسازی تأثیر محیط از وراثت، تیم تحقیقاتی دکتر ورتز روی ۲۲۳۲ دوقلوی بریتانیایی شامل دوقلوهای یکسان (مونوزیگوت) تمرکز کردند. این دوقلوها ۱۰۰٪ DNA مشترک دارند و در یک خانه رشد کرده‌اند. بنابراین تفاوت‌های بین آن‌ها بیشتر ناشی از رفتار والدین است تا ژنتیک یا محیط خانوادگی کلی.
بررسی محبت مادرانه در سنین ۵ تا ۱۰ سال
مادران این دوقلوها در مصاحبه‌هایی ساختاریافته شرکت کردند و درباره هر کودک به‌طور جداگانه صحبت کردند. این صحبت‌ها شامل ابرازهای خودجوش گرمی یا نارضایتی بود. سپس کارشناسان این مصاحبه‌ها را ارزیابی کردند تا میزان محبت مادرانه به هر کودک سنجیده شود.
ارزیابی شخصیت در سن ۱۸ سالگی
در ۱۸ سالگی، ناظران و اعضای خانواده شخصیت هر دوقلو را با استفاده از مدل پنج‌عاملی شخصیت (Big Five) ارزیابی کردند که شامل:
گشودگی، باوجدان‌بودن، برون‌گرایی، دلپذیر بودن و روان‌رنجوری (neuroticism) است.
ارتباط محبت مادر با ویژگی‌های شخصیتی خاص
محبت بیشتر، ویژگی‌های مثبت بیشتر
کودکانی که محبت بیشتری از سوی مادر دریافت کردند در ۱۸ سالگی گشودگی، باوجدان‌بودن و دلپذیر بودن بالاتری داشتند. این تأثیرات هرچند کوچک، اما از نظر آماری معنادار بودند؛ حتی پس از در نظر گرفتن سوءرفتارها، مشکلات رفتاری کودکی و حمایت خانوادگی در ۱۸ سالگی.
«محیط‌های فرزندپروری مثبت در دوران کودکی، می‌توانند تأثیری پایدار بر رشد ویژگی‌های شخصیتی مهم داشته باشند.»
— دکتر ورتز
نتایج در بین دوقلوهای یکسان نیز ثابت بود
این یافته‌ها حتی در بین دوقلوهای یکسان که ژنتیک و محیط خانوادگی مشابه دارند، صادق بود. یعنی اثرات مشاهده‌شده صرفاً نتیجه محبت والدین است نه عوامل ژنتیکی.
چرا باوجدان‌بودن از بقیه مهم‌تر است؟
از بین سه ویژگی شخصیتی تحت تأثیر، باوجدان‌بودن بیشترین اهمیت را دارد. افراد باوجدان معمولاً منظم، مسئولیت‌پذیر و قابل‌اعتماد هستند. این افراد در مدرسه موفق‌ترند، کمتر در معرض رفتارهای پرخطر قرار می‌گیرند و در محیط کار عملکرد بهتری دارند.
افزایش حتی اندک در این ویژگی می‌تواند بهبودهای چشمگیری در سلامت عمومی و نتایج اقتصادی در سطح ملی ایجاد کند.
سیاست‌هایی که به حمایت از والدین کمک می‌کنند – مانند حمایت مالی، درمان سلامت روان و برنامه‌های تقویت روابط خانوادگی – می‌توانند نتایج بلندمدتی در رشد شخصیتی فرزندان داشته باشند.
تأثیرات محدود محبت بر دیگر ویژگی‌ها
برون‌گرایی و روان‌رنجوری؛ تأثیر کمتر
مطالعه همچنین نشان داد که ارتباط بین محبت مادرانه و ویژگی‌هایی چون برون‌گرایی و روان‌رنجوری در نمونه کلی دیده می‌شود. اما زمانی که دوقلوهای یکسان با هم مقایسه شدند، این ارتباط دیگر مشاهده نشد.
یعنی محبت والدین احتمالاً تأثیر پایداری بر این دو ویژگی ندارد. عوامل دیگر مانند دوستان، تجربیات بعدی زندگی یا درمان روانی ممکن است نقش پررنگ‌تری داشته باشند.
رد عوامل تأثیرگذار دیگر
یکی از نقاط قوت این پژوهش در روش دقیق آن است. پژوهشگران بررسی کردند که آیا عوامل دیگری ممکن است نتایج را توضیح دهند. برای مثال، رفتار کودک در ۵ سالگی بررسی شد تا این احتمال رد شود که کودکان خوش‌رفتارتر محبت بیشتری دریافت کرده‌اند.
سوءرفتار در کودکی و حمایت خانوادگی در سن ۱۸ سالگی نیز بررسی شد. با وجود این عوامل، محبت مادرانه همچنان به‌طور مستقل با رشد ویژگی‌های شخصیتی مثبت مرتبط بود.
«این پژوهش نشان می‌دهد برنامه‌های فرزندپروری می‌توانند بر جنبه‌های حیاتی رشد شخصیت تأثیر بگذارند.»
تأثیر نامحسوس اما مهم
تأثیر محبت والدین شاید زیاد به‌نظر نرسد، اما مداوم و قابل‌اتکا است. حتی تغییرات کوچک در شخصیت می‌توانند در سطح جمعیت، تأثیرات بزرگی بر سلامت، یادگیری و همکاری اجتماعی داشته باشند.
«با تمرکز بر روش‌های فرزندپروری که ویژگی‌های مثبت را در کودکی تقویت می‌کنند، می‌توان شکاف‌های حاصل از تفاوت‌های اقتصادی، خانوادگی و محیطی را کاهش داد.»
مراقبت اولیه، پیامدهای همیشگی
پیوند بین محبت مادرانه و رشد شخصیتی نشان می‌دهد رفتارهای کوچکی مانند کلمات محبت‌آمیز، لحن گرم یا لحظات تشویق‌کننده می‌توانند آینده کودکان را شکل دهند.
در دنیایی که به‌دنبال راه‌های مؤثر برای بهبود زندگی است، این نتایج ما را به یکی از قدیمی‌ترین و مؤثرترین ابزارها بازمی‌گرداند: عشق و توجه در دوران کودکی.
محبت، گرچه ساده است، اما یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌هایی است که یک جامعه می‌تواند انجام دهد.
